2. rasim ocaqov un isa hüseynov un "tütək səsi" və "saz" povestləri əsasında 1975-ci ildə çəkdiyi filmdir. filmdə hadisələr ikinci dünya müharibəsi zamanı azərbaycan kəndlərindən birində (böyük ehtimalla qərb rayonlarımızdan birində) cərəyan edir. insanlar çalışırlar, əsgərlər üçün taxıl göndərirlər, onların yolunu gözləyirlər, amma bununla birlikdə edilən işin nəticəsində insanların əsəblərinin gərginləşməsi, psixoloji sarsıntılar, ümidsizlik yaşayırlar.


--spoiler--



--spoiler--
filmin iki əsas nöqtəsi var ki, onlardan birincisi cümrünün evlərinin damına çıxıb tütək çalmasıdır. cümrü atasının müharibədən qara xəbəri gəldikdən sonra getdikcə dərinləşən psixoloji problemlərin eşiyindədir və o, musiqini ifa edərkən intihar edəcəyini zənn edirlər, lakin sonunda cümrünün qardaşı tapdıq gəlib onu damdan aşağı endirir. cümrü və tapdıqın anası sayalı isə cəbrayılla evlənməyi kənddə böyük hay-küyə səbəb olur. cəbrayılı namussuz və s. adlarla çağırırlar, lakin o da özünə görə haqlıdır, çünki 20 il öncə dostuna görə sayalıdan keçmişdir, indi isə muxtar (sayalının əri) yoxdur, ölmüşdür, 20 il bədbəxtliklə yaşadıqdan sonra özünün də xoşbəxtliyə layiq olduğunu düşünür. rejissor bizi elə situasiyada buraxır ki, insan ruhunu duymaq qabiliyyətiniz ən yüksək səviyyədə olsa da, siz heç cürə həqiqətən kimin haqlı, kimin haqsız olduğunu bilmirsən. tapdıq anasından üz döndərir, anası hər gün onun yanına gəlib yalvarır, amma tapdıq da haqlıdır. biz ananı da təqsirkar görə bilmirik, çün onun da çəkdiyi iztirablar bizə bəllidir.
ikinci musiqi ifası isə kəndin ağsaqqalı isfəndiyar kişinin oğlunun qara xəbərini eşitdikdən sonra sazda ifa etdiyi ruhanidir. kənd camaatı onun yanına gəlir, musiqi ifa edir və insanın tükləri biz-biz olur. insanların özlərini tütək və sazla ifa etməsi, musiqi aləti insanın susmuş və əsla dilə gətirə bilmədiyi hisslərin simvoluna çevrilir. elə hisslər vardır ki, onlar dilə gətirilə bilmir, gətirildiyi zaman isə öz dəyərini itirdiyindən elə deyilməməsi yaxşıdır deyə düşünürsən, burda saz və tütək məhz həmin hisslərin aşkarlayacısı rolundadır.
filmin sonluğu isə möhtəşəmdir. poçtalyon qız əsgərin gəldiyini xəbər edir, axı qız hər zaman o qara xəbərlərin yalan olduğunu, mütləq gedənlərin qayıdacağını təlqin edirdi, belə olduğu halda hətta övladlarından qara xəbər alanlar da ora gəlir, kənd camaatı yolun qabağına yığışır və uzaqdan asta addımlarla əsgər yaxınlaşmağa davam edir. biz bu əsgərin kimin qohumu olduğu bilmirik, amma hamı bir ümid içində baxır və özlərini saxlaya bilməyib əsgərə tərəf qaçırlar. bu finalın özündə birləşdirdiyi ümid hissi mənə nədənsə angelepoulosun dumanda peyzaj filmini xatırlatdı və ikisinin də dediyi, nə olacağı bilinməyən, amma daxilində ümid hissini qoruyub saxlayan məfhumdur. biz yenə əsgərin gəldiyini görürük, amma rejissor bizə kim olduğunu sona qədər göstərmir və film bitir. bu uzaqda müharibənin qazanılacağı dair kiçik bir ümidin simvolu da ola bilər.

--spoiler--



--spoiler--

filmi izləyin, izlətdirin.