10. tarixi bir çıxış eləmişdir:

dostlar, son günlərdə ölkəmizin inanclı kəsimi ətrafında baş verənlər istər-istəməz gündəmin əsas məsələsinə çevrilib. etiraf etməliyik ki, hökumət bu təxribatları ilə hətta parlament seçkilərindəki saxtakarlığı da xeyli dərəcədə arxa plana keçirə bilib. amma məncə, bu dəfə söhbət sadəcə gündəm dəyişməkdən getmir. ölkəmizin zahirən sakit görünən siyasi həyatında ciddi proseslər baş verir.
yeni situasiya yaranır və bu yeni situasiya cəmiyyətin qarşısına çoxlu suallar qoyur. milli demokratik düşərgənin inanclı kəsimlə münasibətləri necə qurulmalıdır? inanclı vətəndaşlarımızın siyasi müstəviyə çıxıb, hökumətin qanunsuzluqlarına daha ardıcıl şəkildə etiraz etməsi nə ilə nəticələnə bilər? doğrudanmı ölkədə dünyəvi dövlət quruluşuna ciddi təhdid yaranıb? bizlər, inanclı kəsim nə edə bilərik, nə etməliyik ki, rejimin təxribatları nəticə verməsin, əksinə demokratik dəyişikliklər uğrunda hərəkat daha da güclənsin? suallar, münasibət bildirilməli olan məsələlər çoxdur. ona görə də baş verənlərlə bağlı daha ətraflı yazmaq qərarına gəldim. düzdür, bir yazı ilə bütün suallara cavab vermək mümkün olmayacaq və yəqin ki, mövzuya yenə qayıdacağam. hamınızı aktiv şəkildə müzakirələrə qatılmağa dəvət edirəm. gələcək yazılarımda sizin şərhlərinizə də münasibət bildirəcəyəm. hələliksə vacib bildiyim bir sıra fikirlərimi sizlərlə bölüşürəm.
ilk növbədə öz üzərimizə düşən vəzifələrdən yazım. 1993-cü ildə azərbaycanda hakimiyyət qəsb edildikdən sonra hər zaman avtoritar hakimiyyətin alternativi bəzilərinin milli demokratik düşərgə, digərlərinin rəsulzadə-elçibəy yolunun ardıcılları adlandırdığı müstəqillik, cümhuriyyət tərəfadarları olan təşkilatlar və onların yaratdığı birliklər, bloklar olub. hazırda bu düşərgənin əsas lokomotivi milli şura olsa da, o daha genişdir və yalnız milli şura ilə sərhədlənmir. buna görə də ilk növbədə ölkə vətəndaşlarının əksəriyyəti və beynəlxalq aləm tərəfindən indiki hakimiyyətin potensial alternativi kimi qəbul edilən demokratik düşərgənin - bizlərin üzərinə düşəcək işlərdən başlayıram.
biz özümüzü m.ə.rəsulzadə və silahdaşlarının qurduğu xalq cümhuriyyətinin davamçıları sayırıq. cümhuriyyət prinsiplərini bərpa etmək istəyirik. qurucu babalarımız isə bizə öyrədirdilər ki, müasir, demokratik, hüquqi dövlət qurmaq istəklərimiz heç bir halda milli və dini kimliyimizdən imtinanı nəzərdə tutmamalıdır. tam əksinə, milli və dini kimliyimiz respublika prinsipləri ilə birlikdə azərbaycan dövlətçiliyinin əsas sütunları olmalıdır. bayrağımızın rənglərindən birinin ehtiva etdiyi dinimizə heç bir halda dövlətçiliyimizə təhdid kimi baxılmalı deyil. əksinə, ölkəmizdə uzunmüddətli sabitliyin və rifahın taleyi xeyli dərəcədə dini inanclarımızla dövlətimizin müasir və demokratik prinsiplərlə inkişafını uzlaşdırmaq bacarığımızdan keçir. eyni zamanda onu da unutmamalıyıq ki, qurucu babalarımız 97 il bundan əvvəl bütün şərq və müsəlman aləmində ilk demokratik və dünyəvi dövləti qurub. belə olan halda aradan 97 il keçəndən sonra dövlətimizin dünyəviliyi ciddi adamlar, ictimai-siyasi qurumlar tərəfindən heç bir halda sual altına alınmamalıdır.
bizim bərpa edəcəyimiz respublika əlbəttə ki, dünyəvi olacaq, lakin bu dünyəviliyi heç kim ateist dövlətlə qarışdırmamalıdır. bizim inanclı vətəndaşlarımız bilməlidir ki, bərpa etmək istədiyimiz demokratik respublikada hər kəsin dini etiqadına hörmət olunacaq, hər bir vətəndaşımızın dini mərasimləri rahatlıqla keçirmək, sərbəst ibadət etmək, özünü realizə etmək imkanı olacaq. dövlət özü neytral olaraq, hər bir şəxsin dini inancına hörmətlə yanaşacaq, digər vətəndaşlardan da tələb edəcək ki, başqalarının inancına (və ya inanclı olmamasına) hörmətlə yanaşsın.
ölkənin inanclı kəsiminə xarici dövlətlər tərəfindən idarə olunan, müstəqillik əleyhdarları kimi baxmaq praktikasına son qoyulmalıdır. əlbəttə ki, həssas bölgədə yerləşən ölkəmizdə bütün maraqlı dövlətlərin xüsusi xidmət orqanları, dini məktəbləri onlara bağlı olan, onların idarə etdiyi qrupların, təşkilatların yaranmasına çalışırlar və çalışacaqlar. lakin həmin fəaliyyətlərin qarşısını almalı olan xüsusi dövlət orqanı var. əgər ölkənin mtn-i illər uzunu əks-kəşfiyyatla məşğul olub belə şəbəkələri faktlarla, aşkar şəkildə ifşa etmək əvəzinə, reketçiliklə, soyğunçuluqla məşğul olubsa və iş görüntüsü yaratmaq üçün vaxtaşırı müəyyən qrup insanları şərləyib həbs etdiribsə, bu yanlış fəaliyyətin hesabını da inanclı vətəndaşlarımız ödəməli deyil.
inanclı vətəndaşlarımız əmin olmalıdır ki, demokratik respublikamız bərpa olunduqdan sonra onları yalnız dini inanclarına, müəyyən təriqətə aid olduqlarına görə hansısa xarici ölkəyə işləməkdə ittiham etmək praktikasına qəti şəkildə son qoyulacaq.
biz vətəndaşlarımızın fərqli fikirlərinə, o cümlədən gələcəklə bağlı fərqli arzularına hörmətlə yanaşırıq. müxtəlif etnik və dini qruplardan olan vətəndaşlarımızın hansı ölkə ilə daha yaxından dost olmaqla bağlı fərqli fikirdə olmasına da normal yanaşmaq lazımdır. biz milli şura və axcp olaraq hesab edirik ki, türkiyənin də üz tutduğu avropa birliyi ilə yaxınlaşmaq, qərbin mütərəqqi idarəetmə standartlarını ölkəmizdə tətbiq etmək, tədricən avropa birliyinə inteqrasiya olmaq azərbaycan xalqının maraqlarına daha uyğundur. amma biz onu da qəbul etməliyik ki, bəziləri üçün iranla daha yaxın olmaq, digərləri üçün rusiya ilə sıx dostluq, başqa birisi üçün üçüncü bir dövlətlə xüsusi münasibətlər daha cazibədar ola bilər. və həmin adamlar dərhal həmin ölkələrin agenti adlandırılmalı deyil.
biz çalışıb ölkəmizdə bir məsələdə xalqımızın geniş konsensusuna nail olmalıyıq. kim hansı xarici dövləti daha yaxın dost sayır, saysın, amma hər kəs qəbul etsin və əməlində nümayiş etdirsin ki, biz hamımız bu ölkənin vətəndaşı, bu torpağın oğul və qızları olaraq qərbpərəst, iranpərəst, rusiyapərəst və s. deyil, məhz azərbaycanpərəst olmalıyıq. kiminlə daha yaxın dost olmanı, haraya inteqrasiya etməni isə yalnız azərbaycanın maraqları ilə əsaslandırmalıyıq. azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin hamımız üçün heç bir halda vaz keçilməyəcək, müqəddəs dəyər olduğunu qəbul etdikdən sonra istənilən geopolitik polemikanı bir-birimizi ittiham edib aşağılamadan, o ölkənin, bu ölkənin agenti adlandırmadan, daha soyuqqanlı aparmaq mümkün olacaq.
ümumiyyətlə, ölkədə elə dövlət qurmaq lazımdır ki, o etnik mənsubiyyətindən, dini inancından və s. fərqliliklərindən asılı olmayaraq hər bir vətəndaşına qucaq açsın, onlara sahib çıxsın, arxasında dursun. onlara potensial xəyanətkar kimi deyil, öz övladı kimi, uzaqbaşı bir az intizamsız övladı kimi baxsın. vətəndaşa xidmət edən dövlətə xəyanət edəcək ləyaqətsiz vətəndaşlar çox ola bilməz. az sayda gerçək xəyanətkarları isə cəzalandırmağa dövlət tərəddüd etməməlidir.
ölkəmizin inanclı kəsiminin də üzərində böyük məsuliyyətlər var. əvvəla, həmin dostlarımız bilməlidir ki, müasir dünya təcrübəsi birmənalı şəkildə sübut edir: yalnız dünyəvi, demokratik qanunlarla idarə olunan dövlətlər ciddi inkişaf edib, vətəndaşlarının hüquq, azadlıq və rifahını təmin edə bilir. heç kim ayrı-ayrı dini mərasimlərdə yaşanan kütləvilikdən yanlış nəticə çıxarıb, burada dini dövlət qurula biləcəyinə həvəslənməsin. azərbaycan xalqının böyük əksəriyyəti dünyəvi dövlət tərəfdarıdır. və bu böyük əksəriyyətin fikrinə hörmətlə yanaşmaq lazımdır. ümumiyyətlə, azərbaycan dövlətinin dünyəviliyinin sual altına alınması ilk növbədə inanclı kəsimin özünə zərbə olar. çünki bu gün cəmiyyət dindar vətəndaşlarımızın öz etiqad azadlıqları uğrunda, eləcə də hüquqsuzluq və ədalətsizliyə qarşı rejimlə mübarizələrinə əsasən rəğbətlə yanaşır. amma cəmiyyət şübhələnsə ki, bəzi təşkilatlar üçün etiqad azadlığı bəhanədir, əslində şəriət dövləti yaratmaq uğrunda mübarizə gedir, dərhal həmin təşkilatların arxasından çəkilər və hətta belə istəklərin qarşısını almaqdan ötrü ciddi şəkildə birləşər. inanıram ki, inanclı kəsimin ölkəmizdə dünyəvi dövlət prinsiplərinə qarşı olmadıqlarını daha birmənalı şəkildə cəmiyyətə çatdırması ümumi işin xeyrinə olar.
avtoritar rejim öz əleyhdarlarına damğa vurmağa meyllidir. o cümlədən son vaxtlar daha fəal olan bəzi dini, siyasi cərəyanları da gözüyumulu irana bağlamağa hazırdır. əlbəttə, heç bir vətəndaşın vəzifəsi deyil ki, başqa dövlətə xidmət etmədiyini sübut etsin. sübut etmək dövlətin vəzifəsidir. əlində fakt varsa, sübut edib, qanunvericiliyə uyğun tədbir görməlidir. belə faktlar yoxdursa, vətəndaşını, siyasi hərəkatları şərləməli deyil. amma bütün bunlara baxmayaraq, inanclı vətəndaşlarımız öz fəaliyyətlərində, mübarizələrində elə davranmalıdırlar ki, hökumət yanlılarının onlara qarşı bu əks-təbliğatı özünə cəmiyyətdə tərəfdar toplamasın. inanclı vətəndaşlarımızın mütləq əksəriyyətinin dövlətimizə bağlı olmasına mənim şəxsən şübhəm yoxdur. lakin hesab edirəm ki, cəmiyyətdə də belə bir əminliyin olması, hakimiyyət təbliğatına insanlarımızın uymaması üçün inanclı vətəndaşlarımızın öz tədbirlərində, təbliğatlarında azərbaycan dövlətçiliyinə, müstəqilliyimizə, bayrağımıza, himnimizə bağlı olduqlarını daha qabarıq ifadə etmələri yerinə düşər.
azərbaycanda dini icmalara rəhbərlik edən şəxslərin mütləq əksəriyyəti siyasi mübarizədə zoru, şiddəti qəbul etmirlər, mübarizələrini qanuni yollarla aparmağa çalışırlar. bu gün ölkəmizdə islam adı ilə müxtəlif radikal, zorakı qrupların geniş yayılmaması həm də bizim inanclı kəsimin azərbaycan qarşısında xidmətləridir. sağ olsunlar, dinimizə yaraşan da budur. hökumətin bütün təhriklərinə baxmayaraq, çox vacibdir ki, inanclı kəsim istisnasız olaraq dinc mübarizəyə sədaqətli qalsın. hətta bir az da irəli getmək, “ölüm”, “qan” kimi sözləri ümumiyyətlə leksikondan çıxarmaq lazımdır. bir şeyi aydın şəkildə bilməliyik: cəmiyyətdə bölücülük, zorakılıq, zora çağırış yalnız bir şeyə - avtoritar rejimin zor tətbiqinə bəhanə yaratmağa xidmət edə bilər. inanclı kəsimin rejimə sona qədər belə bəhanələr verməyəcəyinə ümid edirəm.
nəhayət, hökumətə müraciət edirəm: dindarları radikallaşdırmağa çalışdığınızı bilirik. dindarları radikallaşdıraraq öz aləminizdə belə bir görüntü yaratmaq istəyirsiniz ki, sizin zorakı avtoritarizminizin alternativi də radikal islamçı qüvvələr ola bilər. dünyanı da, xalqımızı da bununla şantaj etmək istəyirsiniz. lakin siz bu istəyinizdə orijinal deyilsiniz. sizdən qabaq ərəb dünyasının bir çox diktatorları bu ssenarini öz ölkələrində tətbiq ediblər, amma nəticə çox pis olub, o cümlədən həmin diktatorların özləri üçün. odla oynadığınızı bilməlisiniz. dini hisslər üzərində oyun oynamaq təhlükəlidir.
öz aləminizdə ağıllı hesab etdiyiniz strategiya əslində çox primitivdir. bir tərəfdən namaz qılan hacı talenin çənəsini yumruqlamaqla, evinə gedən elçin qasımovu polisə müqavimət adı ilə həbs etməklə, xeyli nüfuzlu dindarı daha əvvəllər şərləyib həbs etməklə, nəzarətinizdəki televiziyalar vasitəsilə nüfuzlu ilahiyyatçı alimlərə qarşı qara piar aparmaqla inanclı insanları radikal addımlara təhrik etməyə çalışırsınız, digər tərəfdən də cəmiyyəti real alternativdən məhrum etmək üçün demokratik qüvvələrin, vətəndaş cəmiyyətinin fəaliyyət meydanını gecə-gündüz məhdudlaşdırırsınız. amma görürsünüz ki, alınmır. inanclı kəsim sizin təxribatlara getmir, demokratik qüvvələr isə sizin düşündüyünüzdən daha möhkəm çıxdı, sizə alternativsizlik “xoşbəxtliyini” nəsib etmədi.
mən sizin həqiqi demokratik islahatlara gedəcəyinizi gözləmirəm. son parlament seçkiləri bu qənaətimi daha da möhkəmləndirdi. amma heç olmasa, ölkəni real vətəndaş qarşıdurmasına çəkməyəcək qədər məsuliyyətli olmağa borclusunuz. aydındır ki, bütün dünyada avtoritar rejimlər erası başa çatmaq üzrədir. “eranızın” başa çatması ərəfəsində bu millətə daha bir pislik etməyə nə ehtiyac var?