1. digər adı fermi hart paradoksu olan məşhur bir paradoksdur. bu paradoksu 1950- ci ildə öz dost tanışları ilə nahar edən məşhur amerikalı fizik enrico fermi ortaya atmışdır.
nə deyir fermi?
fermi deyir ki, bu qədər böyük bir kainatda bizdən başqa mədəniyyətlərin mövcudluğu ehtimalı çox yüksək olduğu halda niyə onlar tərəfindən ziyarət edilmirik? niyə radio siqnallarımıza cavab verilmir?

sözlüyün bilgi gücdür şüarını hətta yuxusunda belə sayaqlayan yazar bəylər və xanımlar! kəmərlərinizi bağlayın! və gözünüzü 4 açaraq beyin diqqətinizi bura yönəldin. sizinlə bir "ədəd oyunu " oynayaq.

hazır olduğunuzu hesab edərək başlayıram :

isti yay günlərində çılpaq gözlə gördüyümüz ulduzlar nəinki kainatın, süd yolu qalaktikamızın da çox "kiçik" hissəsidir.
kiçik sözünü dırnaq işarəsinə alarkən tərəddüdə qapıldım. çünki, sayı 2500- ü keçməyən ulduzlar görüş əhatəmizdə olsa da, bizdən təxminən 1000 işıq ili uzaqlıqdadır.1 işıq ilinin 9 trilyon yarım kilometr olduğunu bilərək bu ədədi 1000- ə vurmaq ədəd oyununun sizə düşən hissəsidir.

bizim süd yolu qalaktikamızda təqribi ulduz sayı 100-400 milyard arasıdır. kainatın özündə də bizim qalaktika böyüklüyündə təqribən milyardlarla qalaktika var.

alimlərin hesablamalarına görə bütün kainatda olan ulduzların sayı 250x10 ^ 22 dir. həmçinin alimlərin fikrincə bu ulduzların 5% - i yəni, 500 kvintlyon ulduz bizim günəşimizə bənzəyir.
-500 kvintlyon nədir ya şeyx?
- 500 kvintlyon 500 - ün yanına 18 ədəd sıfır qoymaq deməkdir ya buneyyə!
deməli ulduzların ümumi sayı haqqında 5%- i 500 kvintlyon olan bir ədəd düşünməliyik. düşünə bilmədik? onda hər qum dənəsinə 10 000 ulduz düşdüyünü düşünək.
nə isə. heç mövzu ulduz da deyil.

alimlər deyir ki, kainatda günəşə bənzəyən bu 500 kvintlyon ulduzun minimum 22%- ində bizim yer kürəsinə bənzəyən planetlər var.
biz "yox şişirdirlər" məntiqi ilə yanaşaq və düşünək ki, günəşə bənzəyən 500 kvintlyon ulduzun cəmi yüzdə birində dünyamıza bənzəyən planet var. bu yenə 5 kvintlyon kimi nəhəng bir ədəd edir.

gəlin oyunu kainat "level" indən öz samanyolu qalaktikamıza endirək və daha xırda düşünək:

öz qalaktikamızda 100- 400 milyard arası ulduz olduğunu fərz edək. həmçinin fərz edək ki, minimum (100 milyard) ulduzun minimum (yüzdə biri) günəşə bənzəyir. bu 1 milyard ulduzun günəşə bənzəməsi deməkdir. bəli?
yenə minimum ədəd götürüb bu 1 milyard günəşə bənzər ulduzun sadəcə 1%- ində bizim planetə oxşayan planetin mövcud olduğunu düşünəndə edirmi 10 milyon?

indi isə, bir qədər "game pause" edək:

ehtimal olunan mədəniyyətləri kateqoriyalara bölən kardeshev cədvəli adında bir cədvəl var.
bu cədvəl bizim planetimizi 0 - ıncı səviyyədə hesab etməklə 3 kateqoriya təqdim edir:

1) öz enerjisini kamil şəkildə istifadə edən mədəniyyətlər.
2) öz günəşlərindən aldıqları enerjini kamil şəkildə istifadə edən mədəniyyətlər.
3) bizim xəyalımıza gətirə bilməyəcəyimiz səviyyədə texnologiyası inkişaf etmiş super mədəniyyətlər.

planetimizə yuxarıdakı qeyddə hesabladığımız üzrə 10 milyon planetin bənzədiyini, bunların yüzdə birində (100 000) də həyat olduğunu, bu yüz minin də yüzdə birinin yəni, 1000- nin 3 cü səviyyə mədəniyyətdə olduğunu fərz edək:
bəs hardadı onlar? bütün bu reallıqlar və ehtimallar məşhur everybody is where? "hər kəs haradadır? " sualını ortaya qoymurmu?

paradoksu gücləndirən amil isə, budur ki, yerbənzəri planetlərdə və günəşbənzəri ulduzlarda bizim planetə ekstra fərq aşikar edilməmişdir. başqa sözlə planetimiz və günəşimiz tipik sayılır.bəs başqa mədəniyyətlər bizi niyə tapmır?

dünyamızın yaşı təqribən 4 milyard yarım dır. yerbənzəri bir ayrı x planetinin yaşı da 8 milyard olsun.
gəlin 4 milyard yarımı 45; 8 milyardı da 80 kimi götürək.
samanyolu qalaktikasında ulduzlararası səyahəti həyata keçirib " kaloniyalaşdırma " prosesini başa çatdırmaq təxminimizcə 3 milyon 750 min il tələb edir. bu 3 milyonlar 8 milyardı müqayisə etmək 80- lə 3- ü müqayisə etmək demək deyilmi?

editos: (bax: wow siqnalı)

məsələsi var ki, bunun bu paradoksu həll edib- etmədiyini bilmirəm. hart 1975- ci ildə ferminin dediyi paradoksu yenidən irəli sürsə də, wow siqnalı 1977- ci ilə aiddir.
wow siqnalının seti layihəsini müdafiə etmək üçün uydurulduğu iddiası da var. doğrudurmu? bilmirəm düzü.