2. təqribən 1280- ci ildə doğulmuş dünyanın bilinən ən zəngin insanıdır.
qeyd edildiyi kimi bu gün carlos slim helu və ya bill gatesin sərvəti 70 milyard dollar ilə ölçüldüyü halda mansa musanın ölümündən sonra qoyub getdiyi sərvət 400 milyard dollar civarındadır.
mansa musanın zənginliyini bir qədər də ədəbiyyata bağlasaq, hökmdarı olduğu bu gün dünyanın ən kasıb ölkələrindən olan afrikadakı malidə, qanada yerləşən mali imperatorluğunun qızıl sərvətinin və səhraaltı afrikasındakı inkişafın qızıl dövrünün birləşməsi kimi ifadə edə bilərik.

mansa musanın tam adı mansa kankou musa olaraq keçir ki, mansa "sultanlar sultanı" mənasını verən titul, kankou (və ya kanku) hökmdarın anasının adı, musa isə, imperatorun öz adıdır.
musanın idarə etdiyi mali imperatorluğunun mərkəzi timbuktu idi. ümumiyyətlə qərbi afrika regionunda bu şəhərin inkişafı fonunda bitməz- tükənməz qızıl sərvəti səbəbi ilə böyük rifah və zənginlik hakim idi. avropalıların diqqətini çəkən qananın "qızıl sahil" adlanması da təsadüf deyil.
mansa musa varlı olması ilə yanaşı həm də çox dindar hökmdar idi. bölgənin hər yerində məscidlər və mədrəsələr açdırmaqla kifayətlənməyib səltənətindəki gəncləri təhsil üçün mərakeş universitetlərinə göndərirdi.
bəzi tarixçilər onun dindar olmağının səbəblərindən biri kimi gəncliyində anasının ölümü ilə nəticələnən qəzadan çəkdiyi vicdan əzabını da göstərirlər.
bu dindarlıq imperiyanın hər yerinin tikililərinə də yansımışdı. heç çəkinmədən musa mansanın qol qoyduğu inşaatların afrika memarlığının formalaşmasında misilsiz rol oynadığını deyə bilərik. bu gün hələ də salamat olan və memarı 1290- 1346- cı illərdə yaşamış əbu ishaq ibrahim əs sahili olan djingareyber məscidi bu üslubun bariz nümunəsidir.
musa mansanın ününə ün qatan tarixi olay isə, heç şübhəsiz 1324- cü ildə çıxdığı müəzzəm həcc səfəridir.

məsafə 3200 km idi. mansa musanın şöhrət tapmış bu səfərində yol yoldaşları 60 000 ziyarətə gedən, çoxu qul olan zəvvarlar idi. mansa, özü ilə təqribən 70-80 dəvə yükü 130 kq qızıl, 500 qədər qızıl əsa aparmışdı.

səfər əsnasında üç ay qahirədə qalmış olan mansa musa və ətrafındakılar inanılmaz sərvət ilə gəldiklərindən şəhər əhalisi az qala şoka düşmüşdü. məlum o dövr qahirə qızıl ticarətinin dünya üzrə mərkəzi olduğu halda musa sözün əsl mənasında qızıl qabağına qızıl çıxarmışdı. -*
səxavətli sultanın buraya gətirdiyi qızıllar və dəyərli hədiyyələr bazarın rəqabətini elə çökdürmüşdü ki, tədqiqatçılar qahirə bazarının özünə gəlməsinin 10 ildən çox vaxt aldığını deyirlər.
ətrafındakı güvəndiyi din adamlarının tövsiyyələri ilə bu səfərə çıxan musa yol boyu cömərdliyindən qalmamış, öz zəvvar yoldaşlarına mənzillər almışdı.
ziyarət boyu kasıblara sədəqə verən musa kankou quldurların da diqqətindən yayınmamış, bədəvilərin hücumuna uğramış, onlara da malından vermişdi.
qeyd olunur ki, 1 illik ziyarət sonrası ölkəsinə qayıdarkən sultan misirdə borc almış, ölkəsinə çatanda isə, dərhal artıqlaması ilə ödəmişdi.

həccdə olduğu bu 1 il müddətinə ölkəsini oğlu məhəmmədə tapşıran bu zəngin səxavətli adamın sərvətdən fərqli olaraq sülalədə bəxtinin gətirmədiyini görürük. özünün ölümündən sonra nəvə- nəticələri arasındakı çəkişmələr sərvəti əritmişdir. bu çəkişmələr mansa musanın ölümündən heç 40- 50 il keçməmiş başlamışdır.

özü 1312- ci ildə 32 yaşında taxta çıxmış,50- li yaşlarda vəfat etmiş musanın ölçüyəgəlməz var- dövləti "qara qitə" yə nə qazandırıb nə cür ziyan verdi?

əvvələn təbii ki, qərbi afrikada dəbdəbənin elmlə birləşib yüksək inkişafa təkan verməsini, afrikanın səhraaltı ərazilərində yeni mədəniyyətin formalaşmasını danmaq olmaz.

amma bu sərvət təxmin etdiyiniz kimi bundan sonra qara günləri başlayacaq olan "qara qitə" yə baha oturmuşdur.
əvvəllər buraların məxfi sərvəti çox az yerdə bilinmiş, bu qır- qızıl ad salandan sonra qaranlıq niyyətli avropalılar afrikaya diqqətlərini yönəltmişlər.
14- cü yüzillikdə haqqında bol- bol danışılan ləl- cəvahirat növbəti əsrdə ilk olaraq portuqaliyanın hədəfinə çevrilmişdir. beləliklə böyük coğrafi kəşflər dövründə dəniz yolu ilə 1488- ci ildə portuqal bartolomeu diasın ümüd burnuna gəlişi qərbin ayağını bu keçmişi varlı, indisi kasıb olan yerlərə açmışdır.
həqiqətən də, bu gün insanları nokia 6230 işlədən o ölkələrin müstəmləkə siyasəti öncəsi o əzəmətli sərvətini düşünəndə insan kiminin əvvəli, kiminin axırı atalar sözünü xatırlamaya bilmir.