2. xaosdan nizam doğmur, qardaş. amma xaos dediyin zadı itin götünə soxmaq lazım deyil. bir məşhur söz var, deyir: xaos təbiətin qanunudur, nizam-intizam insanın arzusudur. xaos dediyin məsələ təbiətin var olma səbəbidir. nizam insanları idarə edənlərin istifadə etdiyi məvhumdur, nizamlı bir kütləni idarə etmək xaotik kütləni idarə etməkdən daha asanddır. çünkü nizamlı kütlənin nə edəcəyi bilinir, riyazi rormul kimidir. tarix boyu insan təbiəti olan xaosu basdırmaq üçün müəyyən vasitələrdən: din, milliyətçilik, dövlət kimi istifadə olunub. kultura.az-da yazılan yazıda da deyilir ki, "deməli, dünya nizamını dəyişmək istəyirsənsə, insanların düşüncəsini dəyişəcəksən. birinci hədəfin düşüncələr, fikirlər olacaq. günümüzdə insanların düşüncəsindəki xaosu yəqin ki hamı görür." məncə çox iyrənc, bir o qədər də məqsədini ortaya qoyan düşüncədir. yəni, insanları idarə etmək üçün düşünən beynini yox edəcəksən, azad düşüncəsini əzib, müəyyən sterotiplərə bağlı saxlayacaqsan.

amma burda da azad düşüncə fikrini "anasını sevən insanın bu sevgini azadlıq kimi görməyi" söhbətinə düşürməmək lazımdır. bu artıq əxlaq anlayışıdır. əxlaq da subyektiv bir mövzudur, hər cəmiyyətin hətda hər insanın fərqli münasibəti ola bilər əxlaqa. məsələn, hindistanda hindu inanışına inananlar mənsubu olduqları kastalardan qız olmadıqda öz anaları, bacılarıyla cinsi əlaqəyə girə bilirlər* olmuş hadisədir . və yaxud da, bizdə öz dayıuşağı, xalauşağı, əmiuşağı və s. kimi qohumlarla evlilik normal görüldüyü halda, amerikada bu əziklik əlaməti, hətda əxlaqsızlıqdır. müəyyən nizam qaydalarına inanan bir insan bunların hansın normal görməlidir? təbii ki öz inancına uyğun olanı. qlobal nizam sistemi yaratmaq lazımdır? məsələn dinlərin etmək istədiyi budur: hamı bizə inansın, hamı mənim dediyimi etsin, hamı mənim nizamıma uyğun yaşasın.

şəxsən mən həyatda nizama oturtulacaq heç nə görmürəm. biri baxıb həyatdakı varlıqlarda mükəmməllik görürsə, bu onun daha mükəmməl versiyasını görməməsindən qaynaqlanır. şəxsən mən 2 milyon spermdən ancaq birinin yumurtaya çataraq bir varlığı meydana gətirməsini mükəmməllik kimi görmürəm, burda xaos var. mükəmməllik 1 dənə spermin gedib hər dəfə yumurtanı dölləndirə bilməsidir. atıcı 30 dəfə hədəfə nişan alıb 1 dəfə hədəfi tuttura bilirsə bu mükəmməllik deyil ki. biz sadəcə bizə dirətilən yaşam tərzə ilə o qədər iç-içə olmuşuq ki, artıq fərqli olanı düşünə bilmirik. nizamın olmadığı: dinlərin, dövlət sisteminin, milli mənsubiyyətinə və irqinə görə münasibətin, cinsə görə münasibətin olmadığı həyatı təsəvvür edə bilmirik. hətda xaotik yaşayışı əzməyə çalışırıq.

qoy hardan gəldiyimizi də hara getdiyimzi də unudaq. anadan olduğumuz zaman seçmədiyimiz milliyətimiz üçün mübarizə aparmağın, özümüzü və adətlərimizi üstün görməyin nə mənası var? niyə görə kimisə öz nizam qaydalarımıza itaət etməyə məcbur etməliyik? başqalarının həyat tərzinə, xaotik yaşayışına normal baxa bilmiriksə də, dil uzatmayaq. çünkü mən özüm də çox şeyə normal baxa bilmirəm amma dil uzatmamağa çalışıram. bir insanın anasıyla cinsi əlaqəyə girməsini, və yaxud bir müsəlmanın inanışlarını qəbul edə bilmirəm. amma onları öz inanclarıma görə də mühakimə etmək hüququm yoxdur. şəxsən mənə görə "fikrə hörmət" anlayışı ikiüzlülükdür. "fikrimə hörmət elə" deyə bağıran dindarın kitabənda kafiri öldür deyir. bir dindar kafirə necə normal baxa bilər? və yaxud mənə gülməli gələn dini inanclara necə hörmət edə bilərəm. "şəxsə hörmət" daha vacibdir. insanlara sadəcə insan olduqlarına görə hörmət edildiyi, düşüncələrinə görə mühakimə edilmədiyi zaman dünya daha yaşanılası yer olardı.

əsas çətin olan nizamı xaosa çevirməkdir. çünkü xaos dağıtmaq, yox etmək deyil. xaos hərənin özbaşına yaşamasıdır. nizamın hökm sürdüyü bugünkü dünyada isə ən azından buna imkan verməyəcək minlərlə quruluş var. rahat olun yəni, sizin kimi insanlar var olduqca, sizin kmilərin övladları da sizin kimi olduqca nə nizamınız əldən gedər, nə də tolerant olmayan düşüncələriniz.