1. kapitalizmin döyünən ürəyidir.
işçilərin nə qədər istismar edildikləri yaratdıqları müsbət dəyərin maaşlarına bölünməsi ilə ölçülür. məsələn işçi 8 saat işləyib öz maaşını 2 saatda çıxarıb 6 saatlqı əməyinin müqabilini işverənə qazandırırsa, burada istismar nisbəti 6/2=3`dür. həmkarlar ittifaqı (işçi ittifaqları, sendikalar) hər zaman bu nisbəti düşürmək üçün çalışırlar. nə qədər müvəffəq olsalar da kapitalist bir cəmiyyət mənfəətə dayandığı üçün bu nisbət heç vaxt sıfır ola bilməz.
istismarı artıqmanın 5 asan yolu vardır:
1. iş saatını uzatmaq. əgər maaş artırılmadan iş saatı artırılırsa, 8 saatlıq iş rejimi 10 saata yüksəldilirsə, brada istismar nisbəti 8/2=4 olacaq.
2. əlavə iş. işverən bu iş üçün artıq pul ödəsə də, yenə də ona öz işçisini artıq işlətmək sərf edir. çünki işə alacağı yeni işçinin sosial təminat xərcləri daha çoxdur.
3. əməyin intensivliyini artırmaq. işin temposunu artıraraq işverən işçinin öz əməyinin haqqını 1 saatda qazandırır və geri qalan 7 saatlıq işi sömürür. beləcə istismar nisbəti 6/2=3`dən 7/1=7`ə qalxmış olur.
4. əməyin səmərəliliyini artırmaq. elm və texnoloji inkişaf işçinin əməyinin səmərəsini artırır. beləcə işçi eyni zaman ərzində eyni tempdə çalışaraq daha çox istehsal yarada bilir. bu artımın maaşla paralel olmadığı halda işverən daha çox qazanır.
5. əmək haqqının azaldılması. günümüzdə nominal dəyərdə bu haqqın azaldılması mümkünsüz kimi olsa da, pulun satın alma gücünü azaltmaq mümkündür. yəni enfilyasiya yaradırlar. və beləcə sizin əslində vərəq üzərində sabit qalan maaşlarınız enfilyasiya sayəsində realda azaldılmış olur.