mən insanın yanıla bilməyi, yanıla biləcəyi mövzularıyla maraqlanan insanam - tanıyanlar, burdan oxuyanlar, məştəğadakı dost-tanışlar* glş az-maz bilir yəqin ki. yəni, insanın öz-özünü yayındırma və aldatma, özünü bir şeyə inandırmaq üçün ətrafında müşahidə elədiyi hadisələri seçici bir şəkildə qiymətləndirmə mexanizmaları maraqlı gəlir mənə. Bu marağımı daha da artıran bir neçə səbəb var. Əvvəla, öz-özümü necə yayındırdığım, aldatdığım və bunun həyatımı necə dəyişdirdiyi mənə maraqlı gəlir. ikinci olaraq da; öz yanılmaq ehtimalımın, özümü olmayan amma inanmaq istədiyim bir şeyə inandırmağımın* əsasən -könül işləri-ndə olur amk * glş başqalarına necə pis təsir etdiyi mənə maraqlı gəlir. Əgər insanın bu deffekti ətrafımdakı insanları incitməyimə səbəb olursa, bunları mümkün qədər azaltmaq kimi bir məqsədim var. maraqlananlar üçün, internetdə bir çox video, qaynaq və s. var.
Bu gecə, insanın öz-özünə və ya başqalarının təsiri ilə saxta xatirələr yarada biləcəyi haqqında danışan bu videoya
baxdım. Mənim videodan götürdüyüm dərs*
ən azından bir müddət ağlımda qalacaq
; xatirələrimə hədsiz dərəcədə inanmamağımın, həmişə ciddi bir yanılma payını hesaba qatmağımın lazım olduğuydu. Amma ki, axır vaxtlar belə şeylər oxuyanda ağlıma həmişə belə bir düşüncə gəlir: mən bunlara maksimum dərəcədə diqqət etsəm də; ətrafımdakı insanların bunları düşünməyi keçdim, müzakirəyə belə açmadıqlarını görürəm. Yəni ki siz, müxtəlif idrak*
koqnitiv
elm adamlarını, sosioloqları oxuyaraq həm öz həyatınızın, həm də ətrafınızdakıların həyat keyfiyyətini yüksəltməyə və mənasız problemləri azaltmağa çalışsanız belə; ətrafınızdakı insanların bu heç vecinə deyilsə, bu insanı daha yaxşı deyil - tam tərsi - daha pis bir psixoloji hala salır. çünki, siz bir insanla danışanda açıq-açıq bəlli etməyərək önyarqılarınızı müxtəlif şəkillərdə yonarkən*
dırnağı pilkalamaq kimi
və mümkün qədər özünüzü tərbiyələndirdiyiniz mövzularda özünüzü düzəltəyə cəhd edərkən; qarşınızdakı insan ağlına ilk gələn şeyləri ixtiyari olaraq, təsadüfi olaraq deyir. Üstəlik, mühakimələrinin yaradılmış xatirələrə və ya təsdiqedici ön mühakimə kimi şeylərə*
fenomenlərə
söykənmiş olduğu ehtimalını bir an belə düşünməyə cəhd etmir. Nəticə etibarilə, bu insanlara qarşı nəzakətli və ya diqqətli olmağın bir mənası qalmır - qarşılığını heç vaxt ala bilməyəcəyiniz bir vəziyyətdə, niyə özünüzdən güzəştə gedərək qurban verəsiniz? artıq bu, gözübağlı altruizm olur.bu tip səhvləri etməmək, yanılmalara düşməmək üçün həssas tərəzi kimi davranmaq lazımdır məncə, çünki insan beyninin özünü yanılda bilmə gücü ilə dirəşmək mənasız və mümkünsüzdü. hətta bu yanılmalara qarşı diqqətli davranarkən belə, bunlardan qurtulmaq mümkün deyil - həmişə bir yanılma payı* həm də çoox böyük pay mövcud olur. Belə olan hallarda, bu tərz düşüncələrin varlığından belə xəbəri olmayan , bunları həyatlarına azca-azca səpələməyə heç cəhd etməyən insanların ətrafındakılarla necə axmaq * "saçma-sapan" daha yaxşı oturur əslində şəkildə əlaqə qurduğuna şahid oluram. Buna görə də - ən azından məncə - düz-əməlli yaşamaq istəyən bir insanın bunlara fikir verməyi lazımdı. Ancaq o biri tərəfdən, bu entry-də haqqında danışdığım şey qarşıda bir həqiqət olaraq dayanır: insanın ətrafındakılar bu mövzu ilə heç maraqlanmırsa, insanın təkcə edəcəyi bir şey yoxdur. bir insan bu mövzulara diqqət edəndə, çox şeydə güzəştə gedir - öz yanılma payını düşünərək. həmişə güzəştə gedərək qarşınızdakılardan heç bir cavab ala bilməmək də dayanıqlı bir şey deyil. yəni; 'yaxşı' olduğunu düşünərək müxtəlif formalarda absurd, "saçma sapan" davranan və özü haqqındakı düşüncəsini heç dəyişdirməyən insanlara nə qədər, hara qədər dözə bilərsiniz?
özüm üçün çıxartdığım nəticə - edə biləcəyim iki şey var: ya insan bu "idrak yanılması", "dərk etmə" və s. söhbətləriylə maraqlanmamalıdır. özünün və ətrafındakıların yanıla biləcəyini, səhv deyə biləcəyini, səhv ola biləcəyini nəzərə almamalıdır. adi, sıravi, normal insanlar kimi həmişə özünün haqqlı olduğunu özü-özünə təsdiqləməli və digərləri ilə olan əlaqəsini bir məcburiyyət rejiminə çevirməlidir. bunun absurd və gülünc bir yol olduğu məlumdur, amma məntiqsiz deyil.
ya da ki, insan bütün yaxın ətrafını özünün yanıla biləcəyini nəzərə almaq cəhdində olan - belə desək, " demokrat" insanlardan qurmalıdır.
birincisi mümkünsüzdür, ikincisi isə çox çətindir - çünki ətrafda keyfiyyətli insan yoxdur. olsa belə - böyük ehtimalla - həyat, həmişə onlarla birlikdə getməyinizə icazə verməz.
bu problemin öhdəsindən başqa necə gəlmək olar, bilmirəm. çünki insanlara bunları izah etməyə, danışmağa cəhd etməyin - qarşıdakı insan bu mövzuda düşünməyə hazır olmadığı müddətcə - mənası yoxdur. Bu da insanları ətrafındakıları dəyişdirməkdən daha çox, bu mövzuda hal-hazırda düşünən insanlarla əlaqə qurmağa, o birilərini dəyərsiz görməyə doğru sıxışdırır.
bunun, insanlara sağlam bir baxış bucağı olub-olmadığından əmin deyiləm. Amma hələlik əlimdən bundan daha yaxşısı gəlmir...