1. türkiyənin yaxın tarixini həll edə biləcək əhəmiyətdə olan seçkilərdir. əvvəlcə yazacağım entryni oxuyacaq olan yazarlara omega optionun varlığından xəbər vermək istəyirəm çünki uzun təhlil etmişəm. nəysə keçim seçkilərə.
prezidentliyə üç namizəd var-1) akp namizədi baş nazir-recep tayyip erdoğan 2) chp və mhp timsalında müxalifətin ortaq namizədi-ekmeleddin ihsanoğlu və 3) hdp namizədi-selahattin demirtaş.
prezident seçkiləri iki turdan ibarətdir əgər birinci turda bir namizəd böyük bir üstünlüklə, səs fərqi ilə qalib gəlsə ikinci tura ehtiyac olmadan prezident olur. ancaq əgər qabaqda gedən iki namizədin səsləri yaxın olsa o zaman 3 namizəddən ən çox səs yığan 2 namizəd ikinci həlledici tura çıxırlar. bu praktiki belə ola bilər ya ərdoğan ikinci tura ehtiyac olmadan birinci turda səs çoxluğu ilə prezident seçilir, ya da ərdoğan və ekmeleddin arasında səslər yaxın olur və selahattinin yarışdan çıxması ilə ikinci turda iki namizəd arasında yenə səs vermə keçirilir. indi keçim namizədlərin ayrı-ayrı analizlərinə. ərdoğan son bələdiyyə seçkilərindən, konstitusiyaya edilən dəyişikliklərdən və 50 faizlik genel seçim qələbəsi sonrası başkanlık sisteminə keçmə niyətində idi. və bu prezident seçkiləri də bu hədəfi üçün həlledicidir. ərdoğan prezident olub bütün sistemə birbaşa nəzarət edib, başkanlığı qurub, öz əvəzinə də akp-nin baş nazir vəzifəsinə ahmet davutoğlu kimi özünə tam sadiq ola biləcək adamı qoymaq istəyir. prezident olmaq istəyi də prezidentliyi fəthullah gülənə yaxın abdullah gül sonrası, yenə ona yaxın ihsanoğluna vermək istəməməsinə bağlıdı. qıraqdan baxanda türkiyədə prezident vəzifəsi sadəcə rektor təyinatı ilə məşğul olan bürokrat kimi görsənə bilər amma elə deyil. prezident birbaşa olmasa da icra strukturunun başıdır. yəni ərdoğan prezident seçildi tutaq ki, davutoğlu və ya akp namizədi də ondan sonrakı 2015 seçkilərini uddu, o vaxt akp hökümət olaraq qanunverici funksiyanı yerinə yetirəcək qanun layihələrini, sənədləri göndərəcək icraya prezident ərdoğan da imzalayacaq hamısını, yəni paslaşacaq akp-lilər. amma ekmeledin seçilsə, akp-nin başında ərdoğan qalsa belə, səsini 2015-də artırsa belə, hakimiyyət bölgüsünə görə uduzacaq və istədiyini də chp-nin, müxalifətin prezidentlik namizədinə əlbəttə imzalada bilməyəcək, əli qolu bağlı olacaq. ekmeleddin ihsanoğlu isə gülən icmasının təşəbbüsü olub müxalifətin namizədidir. əgər bu seçkiləri udsa ərdoğanın ilk uduzduğu seçkilər olacaq, ərdoğan baş nazir olaraq qalacaq olsa belə prezidentlik attemptinin boşa çıxması ilə hər şey müxalifətin lehinə çevrilə bilər yaxın gələcəkdə. üçüncü namizəd hdp* halkların demokratik partisi namizədi yəni kürd siyasətinin təmsilçisi selahattin demirtaşdı. demirtaşın prezident seçilmə ehtimalı hardasa yoxdu. son interaktiv anketlərə görə ərdoğanın səsi 50 faizin üstündə hesablanır ki bu hələ 1-ci turdu. ekmeleddin 40 ətrafında. selahattin demirtaş isə 8 faiz səs alır. belə bitsə ikinci tura ehtiyac olmadan ərdoğan prezident olur, amma hələ 1 həftə var və anketlərin də səhv proqnoz olması ehtimalından ekmeleddin ərdoğana yaxın səs alıb seçkini 2. tura da götürə bilər. amma burda belə bir şey çıxır, əgər 2. tur olsa demirtaş yarışdan çıxacağı üçün ortada qeyri-müəyən 6-10 faiz arası kürd səsi qalır. bunlar da nə edər edər amma chp namizədinə səs verməz, bir də akp höküməti ilə kürdlər arasında uğurlu gedən çözüm sürecinin olduğunu hesaba alsaq kürdlər ərdoğan ihsanoğlu versusunda ərdoğana səs verər mümkün bir 2. turda. demirtaşın elektoratı sadəcə kürdlər deyil amma. ona çox güman ki alevilər və şəhərli dünyəvi türk əhalinin bir hissəsi də səs verəcək. alevilər baykal sonrası chp-nin başında kılıçdaroğlunun varlığı ilə məmnun idilər amma kılıçdaroğlu prezidentliyə namizəd olmadı, ihsanoğlu isə sünni islamçıdı* ərdoğan qədər radikal olmasa belə ona görə də hər nə qədər bəzi dünyəvi liberal türklər üçün lgbtlər üçün solçular üçün alevilər üçün selahattin ideal namizəd olmasa da əlacsızlıqdan ona səs verəcəklər. ərdoğan yenə səsləri konservativ anadolu insanından alacaq bir də liderliyini və stabilliyi dəstəkləyənlər var təbii. ihsanoğlu gezidə yaranan sırf ərdoğanın getməsini istəyən təbəqədən rahat səs alacaq, bundan əlavə fəthulah gülən icması kimi bəzi anadolu mənşəli dini təbəqələr, qruplar da ihsanoğlunu dəstəkləyir. ona anadoludan da səs gələcək çünki ihsanoğlu liberal müsəlman olsa da müsəlmandı iç anadoludandı, başörtüsü qadağasına qarşı olduğunu deyib, məsciddə namaz qılıb, ərdoğan fanatiki olmayan bir sünni anadolunun səs verməməsi üçün səbəb yoxdu. gəldik məsələnin ən maraqlı hissələrindən birinə-kemalist səsinə. kemalistlər ihsanoğludan narazıdı bu açıq-aydındı* ümumiyyətlə chp elektoratının 3də ikisi * mhp elektoratının 4də biri ekmeleddin namizədliyindən razı deyil onlara görə chp-nin içinə gülən və abş girib və ihsanoğlu da onların namizədidi, atatürkçü deyil. ona görə də 4. bir namizədin çıxarmaq istədilər. bunun üçün 20 deputatın səsinə ehtiyac var və chp-li ulusalcılardan süheyl batum kemalist emine ülker tarhanın namizədliyini ön plana çıxartdı ancaq 6-dan çox deputat imzalamadı və tarhan özü də liderininqərarına qarşı çıxmaq istəmədiyi üçün namizəd olmadığını dedi. yəni ulusalcılar prezident seçkilərində təmsil olunmur ona görə də bəziləri seçkiləri boykot edəcək bəziləri də məcbur ihsanoğluna səs verəcək. ulusalcı səsləri də böyük əhəmiyyətə sahibdi. bir digər məsələ mhp elektoratıdır. mhp gezi dövründə ərdoğanın yanında olmuşdu. mhp elektoratı liberal gezi üsyanını yox dövləti dəstəkləmişdi. ona görə hər nə qədər bahçeli indi kılıçdaroğlunun yanında olsa da, mhp elektoratının konservativ-dövlətçi-liderçi olduğunu nəzərə alsaq onların müəyyən bir hissəsinin ərdoğana səs verəcəyinə inanmaq olar* bu analiz olsa da subyektiv fikrimdi . belə bir şey var ki gezi sonrası ərdoğanın populyarlığı 50-dən 45-ə düşmüdü amma sonra fəthullah gülənlə davasıyla o düşüşü recover elədi. ərdoğanın bir digər üstünlüyü gezi ilə birlikdə hər nə qədər şəhərli, intellektual təbəqənin gözündə öz legitimacysini itirsədə əvvəllər seçkilərə getməyən, səs verməyi tağut günah sayan radikal islamçılar hamısı indi ərdoğanın arxasındadı onları da underestimate etmək olmaz, hətta mən deyərdim elektorat olaraq, siyasi qüvvə olaraq ulusalcılardan daha güclüdü bu dəqiqə radikal islamçılar. ən fanatik islamçılar daxil olmaqla köhnə refah,saadet, bbp elektoratı da ərdoğana qarşı israilin, avropanın, abşın tələ qurduğuna inanır və ərdoğanın prezident olaraq ölkələrini osmanlı nizamına götürüb ölkəsinin maraqlarını düşmənlərdən qoruyacağına inanır. yəni ekmeleddinə xaçlı ittifaqının namizədi deyən insanlar da var. belə düşünən elektoratın da xeylaq olduğunu nəzərdən qaçırmaq olmaz.
yəni yekun olaraq analizlərə əsaslansaq, düz məntiqlə düşünsək ərdoğan seçkiləri birinci turdan götürməlidi, orda problem çıxsa belə rəqabət yaşansa da ekmeleddinlə tək qaldığında 55 faizdən çox səs yığacaq. ərdoğanın 10 avqust prezident seçkilərindən prezident olaraq çıxma ehtimalı böyükdü.