8. johann sebastian bach ön sevişmədir. (tərli bədəndə hərəkət edən əlin gözü yumulu axtarışı, qulağın içinə fısıldanan eyni sözlər, təkrarlanan motivlər yığınıdır) handel sevişmədir (zamanın dayandığı, tələskənliyə ehtiyacın qalmadığı an; bir unuduş, xatırlamaqdan uzaq, bədənlərin ritmik, eyniylə dünyanın fırlanmasına bənzər hərəkəti, yaşamın qeybə çəkilməsidir) wagner isə orqazmdır. (bədəndən yayılan hərarətin bir digər bədən vaistəsiylə hiss edilişi, üz cizgilərinə hopan dramatizənin sərhədə çatması, bəli bir qadının səssiz – dua edərcəsinə, etirazın son həddinə oxşar, inqılabın ilk gününü xatırladan – boşalışıdır)

ali alman irqinin qızıl çağından qopan bu üç meyvə, sevişməyin şeirə çevrildiyi anlarda ilk ağlıma gələn bəstəkarlardır.

wagner romantik dövrün almaniyasını təmsil edirdi. (ümumiyyətlə almanlarda müşahidə olunan yurdsevərlik (əsla və əsla vətənpərvərlik olmayan) və inanc mahiyətinə bərabər olan almanlıqları, bir orta avropalıya (ikinci dünya ölkə vətəndaşına) və yaxud mənim kimi şərqin kiçik bir küncündən dünyaya atılmış azərbaycanlıya yad gəlməklə yanaşı; onlara, duruşlarına, xarizmalarına, əl atdıqları işlərdəki uğurlarına, həmçinin də soyuqluqlarına həsəd aparmağınızla nəticələnir. eləcə də richard üçün altını qalın xəttlə çəkmək istədiyim romantik almaniya ifadəsi, bir şəxsiyyət olaraq wagneri ifşa edən, əsərlərinin üstündəki tozlu pərdəni ortadan qaldırmaq gücünə çatmış, onu tanımağımız üçün yetərli olan bir güzgüdür)

almaniya bu dahi kompozitorun (o belə çağrılmaq üçün bir çox əsərindən imtina edərdi, əmin olun) güzgüsüdür.
musiqilərinə hakim olan ( librettonun leitmotifiylə əlaqəli) sərt, əzəmətli, yüksələn, fısıldayış həddinə qədər temponu aşağı salan tonlamalar, ümumillikdə (əgər ona agah deyilsinizsə) şiddətin təmsili kimi oxuna bilər; lakin bu sərt tonlama və çığırtıların bir çoxu bəsit, lakin artıq çirklənmiş bir sözə dönüşmüş, sevgidən bəhs edirlər.

heç ara vermədən, dayanmadan, saatlarca (sözgəlimi tristan und isoldeu) dinləməyə cəhd etsəniz, bir neçə sonra hərəkətlərinizdə yer dəyişdirən, saflıq və məsumluqdan daha çox bir şiddət, yox etmə, öldürmə və ölmə istəklərinizi müşahidə edə bilərsiniz. müsyö richard (o bu ifadəyə görə məni öldürərdi) hisslərinizlə rabitənin itirilişi, bir digər tərəftən isə əslində var olan kimliyinizin üzə çıxma halında sizlərə köməklik göstərə bilər.

hitler mövzusuna isə qısaca toxunaraq, bitirirəm: adolf eyniylə nietszcheni anladığı ölçüdə, wagneri başa düşmüşdü. ride of the valkyriesin hiddətli sədaları altında bir irqin tarixdən silinircəsinə (heç var olmamış, yaşamamış, yaratmamış kimi) yoxa çıxması, çox uzaq tarix deyil, 1943, 44 xronologiyasıdır. o dünyanı mərkəziydi və hitleri sırf boyuna və komiks bığına görə sikləməzdi.

nəticədə yaşamış, yaratmış, ən azından mənə görə musiqi tarixinin üç ən böyük bəstəkarından biri, əsilzadə!