6. sigmund freudun 1900-cu ildə çap olunmuş kitabı. kitab demək olar ki, freudun ölümünə qədər düzəlişlər və əlavələr edilərək dəfələrlə nəşr olunub.
kitabın əvvəllərində freud "yuxu nədir?", "insanlar niyə yuxu görür?" kimi suallara ondan öncəki araşdırmacıların tapdıqlarını təhlil edir. ardından üzərində israrla durduğu nəticəyə gəlir; yuxular arzuların reallaşmasıdır. kitabda freud bir çox xəstəsinin və özünün yuxularından misallar verərək yuxu yozumunun texnikasını inkişaf etdirir. yuxu yozumuna qarşı olan fikirləri, arqumentləri yeni nəşrdə əlavə edərək, dəyərləndirir. məsələn, qorxulu və ya hüzünlü yuxuların necə arzuların reallaşması olduğunu sual verən bir çox insana belə cavab verir; yuxular hər zaman arzuların reallaşmasıdır, ancaq əxlaq və məntiq sərhədlərinə ilişən yuxular senzuralanaraq kədərli və qorxulu yuxulara çevrilir. bu senzuranı sonralar superego adlandıracaqdı.

yuxugörmə mexanizmini ən yaxşı misallarla anlamaq olar, məsələn , bir dostum əsgərlikdə gördüyü yuxusunu anlatır, dediyinə görə təsirindən uzun müddət çıxa bilməyib: "xatırladığım sadəcə bir qızın üzü və bədənidi, qızın çox bəyaz üzü və arıq, sısqa bədəni vardı. heç döşləri bilinmirdi, sanki oğlan bədəniydi amma çox cazibədar idi. onunla birlikdə oldum yuxumda və oyandıqda islanmışdım."
freydin dediyinə görə burda ən önəmli olan yuxugörənin yuxusu haqda nə düşündüyüdü. soruşuram dostumdan, "səncə niyə belə bir yuxu görübsən?"
cavab: "bilmirəm, uzun müddət idi ki, masturbasiya etmirdim, yəqin ondandı, amma niyə mənə bu qədər təsir etdiyini anlaya bilmirəm."
burda diqqət edilməsi gərəkən məqam əlbəttə ki, bu güclü təsirdi. yuxunu yaradan yuxu materialları ya yaxın keçmişdən, hətta demək olar ki, yuxudan öncəki gündən gəlir, ya da uşaqlıqdan. yuxuya təsir edən digər amillər isə yatan adama təsir edən fiziki faktorlardır, otağın işığı, yatış forması, otaqdakı səs, havanın soyuğu və nəmi. bir digər faktorlar isə bioloji faktorlardır ki, sidik kisəsinin dolması(yuxuda su və ya dəniz görmək, işəmək), hansısa xəstəlik(məsələn dişi ağrıyan adam çox vaxt yuxusunda dişinin töküldüyünü görür) və s.
araşdırılmalı olan məqam əsgərin hansı şəraitdə yatdığı və öncəki gündə nə baş verdiyidir. soruşuram, cavab isə: "adi bir gün idi, xüsusi heç nə baş verməmişdi." mənim isə artıq bir fikrim vardı, sadəcə dəqiqləşdirməyə çalışırdım. soruşuram:"səninlə yan yatan cılız bir əsgər yoxdur ki?" əsgərin gözləri parıldayır və hər şeyi özü anlayır, etiraf edir ki, hə, vardı, balacaboy, ağdərili, cılız bir oğlan yatır yan tərəfində. bu yuxuyozumunun birinci hissəsidir ki, yuxuya səbəb olan faktoru tapdıq. bəs niyə bu ona bu qədər təsir edib? halbuki yuxular oyandıqdan sonra tamamilə senzuraya uğrayıb günortaya qədər yaddaşdan silinir. ona bu qədər təsir etməsinin səbəbi oğlanın gizli homofob olması və yuxudan durarkən gördüyü ilk adamın, yanındakı cılız əsgərin onun yuxusunu, şüuraltısını işə salması və senzuranın bu düşüncə ilə vuruşmasıdır. bu bəsit bir yuxuyozmadır, bir digər misalda daha qarışıq bir yuxuya baxaq.

bir qız dostum anlatır: "yuxuda görürəm ki, məhəmməd peyğəmbəri tabuta qoyub, bir neçə uzun qılınclı kişi aparır və həyətdəki toyuq hininə atırlar. "
kejan:"həmin günü xatırlayırsan?"
yuxugörən:"yox, çoxdan baş vermişdi."
k:"anan dindardı?"
yg:"hə."
k:"bu yuxunu görən vaxtı sən dindar idin?"
y:"yox ağlım qarışıq idi."
k:"ananla tez-tez dini mübahisələr edirdiniz?"
y:"hə."
k:"həmin gün bəs?"
y:"yadımda deyil."
k:"həyətdə toyuq hini olub?"
y:"əvvəllər olub."
k:"anan səni həmin toyuqlara dən tökməyə göndərirdi?"
y:"hə, bəzən də özü gedərdi."
k:"deməli belə, mənim teoriyam belədir ki, tabutda gedən sənin anan idi, nə düşünürsən?"
y:"ola bilər. niyə anamın ölümünü istəyim ki?"(əvvəlki söhbətlərdən yuxugörən yuxunun arzuların reallaşması olduğunu bilir)
k:"elektra kompleksi (edip və elektra kompleksləri ilk dəfə yuxuların yozumu kitabında ortaya atılıb). ananı dindar gördüyün üçün senzura onu məhəmməd peyğəmbərə çevirib. yuxuda görülən uzunsov cisimlər penisi təmsil edir. vurğuladığın uzun qılınclı kişilər əslində ananın potensiyal erkəkləridir ki, ananı heç də sevmədiyin iş olan toyuqlara yem atmaq kimi, toyuq hininə atırlar və bütün erkəklət sənə qalır."
y:"axı tabutdakının anam olmadığını hiss edirəm?"
k:"məhəmməd peyğəmbər olduğunu hardan bilirsən?"
y:"əslində bilmirəm, tabutun içini gördüm, amma ordakı cəsəd çürümüş iyrənc bir şey idi, mənə ən çox təsir edən də onun üzü idi."
k:"gördüyün ananın üzü idi, sadəcə yuxu üzü senzuralayıb və xəyali olaraq onu məhəmməd peyğəmbərlə təmsil edibsən."
söhbətimizin davamı artıq bir az psixoanalizə girir. bəs bu yuxuyozma nəyə lazımdı? yuxuyozma zamanı bir insanın idsini bütün çılpaqlığı ilə görmək mümkündür və ola biləcək psixoloji problemlərin səbəblərini araşdırmağa, onları müalicə etməyə çox kömək edir.
məsələn bisexual birinin bir uşaqlıqda yaşadığı bir travmanı çıxarmışdım yuxusundan, yararlı olmuşdu. anlatmayacam, onsuz bura qədər oxuyan çox səbrli biridi. yuxuyozmalar qalın kitabdı, oxuyana çox şey qatar, oxumayan isə çox səthi bir anlayış əldə edə bilər bu misallardan.