2. mәncә uşağa edilә bilәcәk әn böyük yaxşılıq hәr sualına yetkin insan kimi cavab vermək vә seçimlәrinә hörmət elәmәkdi. seçimlərinә hörmət elәmәk deyәndә hәlә çox uzağa getmәyin. saç uzatmaq, sırğa taxmaq, mühasibat yox rejissorluq oxumaq kimi şeylәrdә yox. hәlә uşaqlıqdan danışıram mәn, tәmәl atma mәrasimindәn.

tәlәbәlik illәrindә bir neçә fәrqli yerdә satıcı işlәmişәm. ofisiantlar kimi dәqiqә başı tәhqir olunmaqdansa, gündә 100 adamın kaprizini çәkmәk daha asan gәlib. nәticә etibarı ilә insanlarla çox әlaqәdә olduğum üçün hәr cür insana da rast gәlmişәm. bәyәnmәdiyimiz orta statistik azәrbaycan ailәsinin әksiklәrini müşahidə elәmәk üçün mağaza ideal yerdi. mәsәlçün ev şәraitindәki müşahidə daha çox şey qazandıra bilәr. mәn öz gördüklərimdәn nümunəlәr gәtirim.
— mağazaya uşaqla daxil olan bir azәrbaycanlı ana uşağı, varsa böyük qardaş/bacısına tapşıracaq. "qaqanın әlinnәn tut, burdan tәrpәnmәyin". rәnglәr alәminә düşmüş uşaq bir küncә zәncirlәnmiş şәkildә neçә dәqiqә sakit dura bilәr? birazdan başlayır çaxnaşma. uşaq ağlıyır, axrı anası әlindәn tutub özü ilә gәzdirmәli olur. hәlә bir iki sillә dә vurur ki, sakit olsun. bilirsiz dә, "әn yaxşı müdafiə, hücumdu". dalınca gәlәn "mәnә onu al, mәnә bu al"-lar da sillә ilә susdurulur. ancaq valideyn o sillәni özünə vurmalıdı. bu yerdә atalar sözlәri, mәsәllәr kömәyimә çatardı ancaq öz sözlәrimnәn deyәcәm. bir adamdan, canlıdan vermәdiyin şeyi tәlәb edә bilmәzsәn. anadan olannan aldığı mәlumatın 85%-ini sәndәn qәbul eliyәn biri, sәni onu vurmaq dәrәcәsinә çatdıra bilirsә, sәn o sillәni özünә vurursan. uşaq sәnçün әvvәlcәdәn әxlaq vә davranış qaydaları ilә proqramlanıb göndәrilmiyib ki. indi sәnin bәyәnmәdiyin şey, sәnin әsәrindi.
— uşağa paltar alınacaq. uşaq bәyәndiyi paltara dartınır, ana isә başqasını bәyәnib. nәticәdә pul vә iqtidara sahib ananın zövqü ilә uşağın sahib olacağı şey seçilir. çünki "uşaq nә bilir? o nә qanır?". ya da uşaq sual verir. *coffee grinder*i göstәrib deyir "o nәdi? onu isdiyirәm". ya nә bilim ala, dirәşib ki mәnә o süpürgəni al. lap gözünә dәyib, xoş gәlәn әşyaları da bir kәnara qoyaq. soruşur ki, mәsәlçün, "maşın necә gedir?". heç kim bu suallara düz әmәlli cavab vermir. qayıdıb demir ki, "oyuncaq deyil o, kofe xırdalamaq üçündü". ya "o süpürgədi, ana ev süpürür hәr gün onnan. görmüsən axı. böyüklər üçündü, oyuncaq deyil". ya da maşının necә getdiyini uşağın başa düşә bilәcәyi asan dillә başa salmaq. ancaq mәsәlçün bir neçә daimi müştəri olan ruslar var idi. cavan ailәlәr. uşaq hәlә mama, papa deyә bilmirdi, ancaq 2-3 paltarı göstәrib, hansına dartınsa onu alırdılar. alisa vardı bir, uşaq nәyisә soruşanda yanına әyilib sakit sakit dәqiqәlәrcә danışırdı. hәrdәn ona görә yuxarı polkalara dırmaşıb nәsә düşürmәli olurdum, sırf bu uşağa onun nә olduğunu başa salacaq deyә. bizimkilər ancaq qışqırırlar. dәhşәt çox qışqırırlar özü dә, hәddinnәn artıq. uşaq ağzını açan kimi ağzına vururlar. "sus! sәn bilmәzsәn! sәnә aid deyil o!". indi bilirsiz rus sektoru uşaqları, ya qonşuluqdakı normal maddi tәminata sahib rus uşaqları niyә hәmişә sizdәn 2 addım qabaqda olurlar. klassik "bizdә kakaşdı, onlarda hәr şey zordu" söhbәti elәmәk istәmirәm düzü. ancaq mәnim qarşıma çıxan individuallar belә olub. rusiyada yaşasam 100% әminәm ki, onlar haqqında da azәrbaycanlılar haqqında dediklərimi deyәrdim. çünki orda bizimkimilәri görmək şansım çox olacaqdı. ancaq bakıda gördüyüm çox kiçik bir kәsim belәdisә, hәrhalda orda bunlardan yetәri qәdәrdi.
— nәrimanovda, uşaq stomotologiyası mәrkәzinin qabağında, yolun qırağında ana ilә uşaq dayanıb. 3-4 yaşı ancaq olar. piyadalar üçün olan yaşıl işığı gözlәyirlәr. qırmızı yanır, yaxınlaşan maşınlar sürәti azaldırlar. bu vaxt uşaq çıxır ananın әlindәn. maşın uşağa dәyir ancaq vaxtında saxlıyır. uşaq yüngül zәrbә alır, dirsәyi qanayır. ana yaxınlaşıb uşağı qaldırır, "hara qaçırsan heyvan balası?", qorxmuş, ağrayan vә ağlayan uşağa şok terapiya olaraq bir şillә dә özü vurur. indi günah tәhlükәni qavramayan uşaqdadı, yoxsa ağzını açıb plakata baxan, uşağı nәzarәtsiz qoyan anada? o sillәni dә özünә atır ana orda. ümumiyyətlə, bizdә özünü tәhlükәyә atan uşaq hәmişә cәzalandırılır. uşağın yaşadığı qorxu heç kimin qozuna deyil. mәn mәsәlçün, 5 yaşımda olanda itmişdim. biz tәrәfdә bağçalar çox idi o vaxtlar. meyvә ağaclarının izi ilә, bir ağacdan o biri ağaca, gedib harasa çıxmışdım, qayıda bilmirdim. tapılanda sizcә sevincdәn öpüb bağırlarına basdılar? -*

indi sizcә tәmәllәri belә atılan uşaqlar gәlәcәkdә nә olacaq? bilmәdiyini soruşmağa utanacaq, qorxacaq. nәsә zibilә düşәn poxu çıxana qәdәr böyüklərdәn gizlәdәcәk. aqressiya görmüş uşaq әtrafında nә baş verdiyini anlayıb ona adaptasiya olmaq әvәzinә, ona qarşı müdafiə mexanizmlәri inkişaf elәtdirәcәk; yәni özü dә aqressiv olacaq.