1. gerhard doerfer başlığını yazan vaxt bunu yazmağı nəzərdə tutmuşdum . ancaq nəsə unutdum. bugün tamamlanacaq.
iranda yaşayan qədimdən də ötə bir türk xalqı. mən ilk dəfə bunların haqqında oxuyanda , tüklərim ürpərmişdi. çünki necə ola bilər ki , bu qədər qədim bir xalq elmin gözündən qaça bilər. yaşayan abidələrdir bu xalqın nümayəndələri.
xələc adına mahmut kaşğaridə rast gəlinir. mənasını qal ac , ac qalmaq kimi izah edib ilk sözlükcümüz mahmut kaşğari. ancaq tarixdə xələclərdən ilk bəhs edən ərəb səyyaharıdır. onlar yazır ki , xələclər sır dəryanın ötəsində , talas civarında yaşayırlar. əl xarəzmi də öz əsərində xələclərdən bəhs edib. ona görə xələcər eftalitlərdən geriyə qalan azsaylı türk boylarındandır. məşhur səcluqlu vəziri nizamülmülk də siyasətnaməsində , xələclərdə bəhs edir və deyir , alptəkin səbuqtəkini onlarla ittifaq etməyə göndərir
müasir tarixçilərin çoxu xələcləri səlcuqlular ilə gələn oğuzlara aid edir. ancaq məncə bu yanlışdır. çünki xələclərin dili oğuz dili ilə eyni deyil. hətta xələclərin dili qədim türkcədən daha qədimdir. bu da onların eftalitlərdən qalma olduğu ehtimalını gücləndirir və xarəzmini haqlı qılır. məlum olduğu kimi qədim türkcə dedikdə , göytürkcə , orxon abidələrinin dili nəzərdə tutulur. eftalitlərin isə göytürklərdən daha qədim olduğu orta məktəb dərsliklərindən də məlumdur.
xələclər irandakı digər türklər kimi şiədirlər. bugün onların çoxu ya türkcənin azərbaycan ləhcəsini vəya farcanı danışırlar. ancaq hələ də bu qədim xalq öz dilində danışır. iranın mərkəzi vilayətlərində dağınıq halda yaşayırlar. gerhard doerfer 1991.də xələccə danışanların sayını 24000 olaraq qeyd edib. cavad heyət də xələclərdən bəhs edib. şərur rayonunda da xələc adlnda bir kənd var
(bax: gerhard doerfer)
(baxma: xələc dili)