7. situasional və relyativist dəyərləndirməni öncül tutan fikir, baxış cərəyanı.
tanıtım vermək nə qədər uğurlu oldu, bilmirəm. ümumiyyətlə, bu barədə danışmaq cəsarət tələb edir. daha doğrusu etməlidir. amma təbii ki, yenə də azərbaycan insanı çayxana söhbəti həddinə çatdırıb bu mövzunu. "ah, bu postmodernistlər!" deyə status yazan natamamlar kifayət qədərdi sosial şəbəkələrdə. soruşsan səsini çıxara bilməz. əlbəttə, bu söz özlüyündə çox cazibədardı - "modernizmindən sonrası". ədəbiyyatdan keçid edib bu anlayış ölkəmizə. ümumilikdə, modernizm qavramı da yaradıcılıqdan bəhrələndiyi və cəmiyyətin gündəmini, təfəkkürünü yaradıcı adamların formalaşdırdığı üçün, postmodernizmin də ayaqları yaradıcılar olmaqdadır. həm də bu dəfə daha canfəşanlıqla.
postmodernizmə çatmaqçün modernizmi qavramaq lazımdır. bilgi fədailəri...modernistlər barədə belə düşünürəm. ədəbiyyatda bilgi, kinoda bilgi, yaradıcılığın hər sahəsində bilgi. elə bu bilgi yarışında modernizm təkcə incəsənət sahələri arasında yox, həm də sahələr daxilində ayrıcalıqlar yaradır. məsələn, modernizm sayəsində nəsr ədəbiyyatında pritça, esse kimi yeni janrlar peyda olmağa başlayır. daha çox alternativ bilgi üstünlük hesab olunur.
modernizmi böyük bir arxiv bazası olaraq düşünün. insanlar bu bazanı daim genişlətməyə, çeşidləməyə can atırdılar. qlamur intellektuallar yaranmağa başlayırdı amma. ədəbiyyatdan uzaq insanlar, kitab oxumaqla özünü bir şey zənn etmək günümüzdə cəmiyyətimizin modernizm nümunələridirlər. dediyim kimi, bu bilgi hərisliyi zamanla incəsənəti sıxışdırmağa başlayırdı. ki, məsələn, kino sahəsində italyan neorealizmi kimi cərəyanlar yeni dövrə gərəyi ortaya atırdı. bu gərək postmodernizm idi. fərdi olsa da, elə bu individualistlik yeni başlanğıc olmalıdı. demək olmaz ki, bu kapitalizmin növbəti addımıydı, yaxud hansısa düşünən beyin tərəfindən ortaya atılmışdı.
postmodernizm bilgini yalnız gərək olduğu qədəriylə sərhədləyir. bilgi naminə yox, yaşamaqçün lazım olan qədər öyrənməkdir postmodernizmin yaşam fəlsəfəsi. modernizmdəki qaydalara riayət edərək, qaydalardan azad olmaq meta-nəzəriyyəsini postmodernizm absurd sayır. məsələn, günümüzdə özbaşınalıq qavramı bizə anarxizm olaraq təqdim edilir. sözün hərfi mənası isə narsizmin əleyhinə olub, insanlıq adına çalışmaqdır. fəlsəfəsi də budur ki, sən qaydaları pozmağı özünə yaraşdırmamalısan: yalnız o zaman qaydalara ehtiyac qalmayacaq. postmodernizm isə, ümumiyyətlə qaydalar barədə bu qədər düşünməyi, nəzəriyyələr uydurmağı mənasız görür.
ədəbiyyatda postmodernizmi modernizmdən quruluşca heç nə fərqləndirmir. situasionalllıq, hadisədən çox fikrin və ya xarakterin ətrafında sərbəst, qeyri-formal süjetin qurulması əsas görülür. amma məsələ fikrin və ya xarakterə qeyri-doqmatik, relyativist baxışdadır. buna da ən bariz nümunə kimi albert camusun "yad"ını görürəm. belə ki, modernizmdə insanların itki hesab etdiyi və barəsində kədərlə bəhs açılan məsələlər postmodern ədəbiyyatda həyatın ayrılmaz, hətta gərəkli hissəsi kimi dəyərləndirilir.
incəsənətdə ən bariz təsiri kinoda postmodernizmdə görürük. əvvəl yenə süjetdən başlayıb, alejandro gonzalez inarritunun ölüm trilogiyasındakı qeyri-formallığı nümunə göstərmək istəyirəm. hazırda dünya kinosunda sənət filmi mövzuları kütlənin aktual məsələlərindən yox, fərdlərin bəzən elementar sayılan rastlantı və yaşanmışlıqlarından yol almaqdadır. elə bu tendensiya da qısa filmlərin ön plandakılardan sayılmağına yol açdı.
individual postmodernist fəlsəfə, mənə görə insanlığın çatdığı son nöqtədir. bu, nihilizmin daha geniş qavramıdır, mənə görə. dünyada bütün insanlar postmodernist təfəkkürdə olanda növbəti mərhələnin yaranması və insanoğlunun mövcudluğunu davam etdirə bilməsi üçün ən azı yadplanetlilərlə tanış olmağı lazım gələcək, məncə.