1. azərbaycanda olmadığına təəssüf elədiyim demokratik bir anlayışdır.

xədicə hacılıdan gözəl bir paylaşım

digər müşahidəçiləri bilmirəm, mən dünən ən çox məntəqədəki başqa müşahidəçilər tərəfindən təzyiq alırdım. məni ağ qarğa kimi sıxışdırmışdılar. mən məntəqə sədrinə bir sual, təklif verən kimi, yerdən səs-küy salır, daha yüksək səs ilə səsimi fiziki olaraq boğurdular, "bu sənin nəyinə lazımdır, sənin bunu soruşmağa ixtiyarın yoxdur" kimi replikalar atırdılar. məntəqə sədrinə yaxınlaşan kimi onlar da yaxınlaşır, ona verdiyim suala özləri cavab verirdilər. mən təbii ki onlara fikir vermirdim. bunları konflikt yaratmaq üçün olan provokasiyalar kimi qəbul edirdim. bilirdim ki əsas məqsəd konfliktə çəkib, asayişi pozmaq adı ilə məntəqədən uzaqlaşdırmaqdır. son nəticədə protokola qədər gözləmək hədəfim olduğu üçün məntəqəni heç bir halda tərk etmək istəmirdim. bütün o təzyiqlərə sakitcə səbrlə dözüb susdum. o gün xeyli səbr öyrəndim. səninlə konfliktə girmək istəyən insanın üzünə gülümsəyib susmağı öyrəndim. amma stress daxildə öz işini görürdü. bəzən çox dözülməz olurdular. psixoloji basqı daxildə öz işini görürdü.

gördüyüm pozuntula aid bir neçə akt yazmışdım. özümdən başqa kimsənin imzalamayacağına əmin idimsə də, birdən məntəqəyə bir beynəlxalq müşahidəçi gəldi. bu qadın səhər də gəlmişdi, tanış olmuşduq. aşpa-nın nümayəndəsi idi. bir neçə dəqiqə oturub gedirdi. tərcüməçisi bu dəfə yox idi. bir azdan onun yanına keçib, bir neçə qanun pozuntusunu aktlaşdırdığımı, əgər o imzalamaq istəyərsə çox məmnun olacagimi dedim. qadın bir az şübhə ilə də olsa, maraqlandı, aktlarımda yazdığım sözlərin ingiliscə tərcümələrini soruşdu. sakitcə hamısıı tərcümə elədim. bu dəm bir də başımı qaldırdım ki bütün müşahidəçilər başımızın üstündədir. "sən nə edirsən? ingiliscə danışırsan? bir xariciyə ingiliscə buradakı məlumatları ötürürsən?" deməyə başladılar, və bir dənəsi, qara kurtkallı, balaca boy, üzü çapıqlı biri tamamilə ağın çıxarıb, bərkdən qışqırdı: "camaat burada dövlət sirri xaricilərə ötürülür!" üzümə baxıb, barmağını üzümə tutub, "sən! bu dəqiqə bir xariciyə dövlət sirrini ötürürsən!" dedi. bir başqası, ən yekəpər bir kişi lap ağ eləyib, məntəqə sədrinə üzünü tutub qışqırdı: "bu müşahidəçi mənim müşahidəçi hüquqlarımı pozur, onun məntəqədən dərhal uzaqlaşdırılmasını tələb edirəm". arxada oturan saysız-hesabsız qadın müəllimələr tez onu dəstəklədi, "bəli, çıxarılsın, məntəqədən çıxarılsın!"

sonuncu şər-böhtandan sonra başa düşdüm ki, susmaq daha yaxşıdır. bir tərəfdən qorxurdum ki bu mübahisələr məni bu məntəqədən çıxaracaq. digər tərəfdən, sadəcə bizim vaxtımızı alacaq, müşahidəçi qadın isə səhərki kimi 10-15 dəqiqəyə çıxıb gedəcək.
başqa tərəfdən isə, hücumçular düz qabağımda qalın sədd çəkmişdilər, seçki qutusunu görmürdüm.

bütün bunlara görə sadəcə susdum, yekəpərə üzümü tutub, "oldu, mən sizin iradınızı qəbul edirəm, susuram, beynəlxalq müşahidəçi ilə heç nə danışmayacam" dedim. bir şərtlə ki, siz indi yerinizə oturun, artıq mənimlə danışmayın və müşahidəmizi davam edək. biz dava edirik, səsvermə isə orada davam edir". qadina cevrilib sadəcə bir kəlmə dedim: "sorry, they do not let me talk to you." qadın niyə, nə üçün deyə soruşmaq istədi, bu "müşahidəçilər" yenidən ayağa durdu, üstümüzə şığıdı.
qadına üzümü çevirib, "i'm so sorry" dedim, əlimlə sadəcə "ağzım zamokla bağlanıb" işarəsi göstərdim.

o da susdu. yanımda oturmuşdu. bir müddət başımızın üstündə kosytumlu, yekəpər üzü qara kişilər eləcə sakit oturduq. başımızı çevirən kimi ayağa dururdular. bir neçə dəqiqə belə oturduq. birdən kurtkamda bir əl hiss elədim. qadın bir kağız parçasını şalvarımla kurtkamın arasında bir yerə qoydu. ehtiyatla kağızı götürdüm bu vizitka idi. gizlicə çantama qoydum. mənə çox yavasca picildadı ki, qorxma, səslər sayılana qədər burada olacam. azərbaycanca anlamasa da, deyəsən başa düşmüşdü ki, burada sıxışdırılmış vəziyyətəyəm. bir saat qalmışdı səslərin sayılmasına. sakitcə belə tərpənmədən oturduq, səslər sayıldı, bitəndən sonra, protokol yazılana qədərki qarışıqlıqda tez aktlarımı oxuyub, ingiliscə tərcüməsini eləyib, imzalarını atdı. mən onunla sağollaşanda mohkəm qucaqladım, dedim ki, elədikləriniz bir tərəfə, mənə mənəvi dəstək olduğunuz üçün çox sağ olun. siz bu qapıdan içəri girənə qədər mən bu məntəqədə təmtək idim. təsəvvür edin, bütün hamı - komissiya üzvləri, müşahidəçilər, hətta seçicilər hamı bir cəbhədədir, mən isə tək başqa cəbhədə. mənim üçün psixoloji bir dəstək oldunuz. ikimizin də gözü yaşardı. qucaqlaşdıq. bax belə bir romantik sonluq. indi bu vizit kartını xatirə kimi saxlayacam. (c)