5. rene dekartın "metod" adlı əsərindən bir fikir. hansı ki, xx əsrin ən müzakirə edilən məsələlərindən biri oldu. dekart rasionalist idi və şüur anlayışını elmə gətirmişdi. təbii, bu nailiyyət dekartın daha da irəli getməyinə, mövcudluğu bilavasitə şüurla əlaqələndirməyinə gətirib çıxartdı(görünür fazla havalara girmişdi) o iddia edirdi ki, şüurlu olmağımız və düşünmək bacarığımız mövcudluğumuzun ilkin şərti kimi çıxış edir. amma dekart yanılırdı. doğrudur, onun fəlsəfəyə verdiyi töhvələr danılmazdı lakin, mövcudluğumuzu şüur kontektində təqdim edib məhdudlaşdırmaq yanlış addım idi. xx əsr fransız mütəffəkiri baderli frans dedi : "düşünülürəmsə düməli varam". corc berkli də dekartın iddiasına əks olaraq söyləyirdi ki, "varlığım qavranılmağımdadır". bu yanaşmalar daha doğru səslənir. çünki var olmağımız bizim sosiallığımızla ayrılmaz vəhdət təşkil edir. məsələn kiçik bir misal: təsəvvür edək ki, biz boş bir otaqda oturub özümüzçün düşünürük. bu bizə nə verəcək? nəyə varacağıq ? ola bilər özlüyümüzdə nəyəsə nail olaq, nəsə edək amma bu varlığımızı ifadə etmir axı. çünki bu halda asosialıq. biz o zaman mövcuduq ki, düşünülür, ehtiyac duyulur, önəmsənilirik. bizi yad edən, bizim haqda düşünən bir nəfər belə varsa bu kifayət edər. biz yalnız bu halda mövcud olduğumuzu iddia edə bilərik. göründüyü kimi bu məsələdə qeyd etdiyim ikinci yanaşma daha ağlabatandır. bu problem ekzistensialist mühitdə də qabardılır, qısacası dostoyevski yaradıcılığında daha çox ön plana çıxır