gələcəklə bağlı təxminlər edərkən sadəcə bir proqnoz qoymaq olmaz, zira bunun tam əksidə ola bilər. məsələn insanın gələcəyi ilə bağlı min illərlə sonra üçün bilinən dörd fərziyyə var, dördüdə məntiqlidir, *transhumanizm* var məsələn, və ya insanın öz bioloji təkamülü və.s ona görə gələcəklə bağlı proqnoz mütləq mənada baş verəcək demək deyil, bu bir ehtimaldır.
sosial-iqtisadi mənada qıtlıq başlayacağını düşünürəm. daha doğrusu bu fərziyyələrimdən sadəcə biridir. bunun əksi də ola bilər, qeyd edəcəm.
robotlaşmanın artması, fabriklərdə işçi qüvvəsi yerinə maşınların işləməyə başlaması, texnologiya, ucuz və qabiliyyətsiz olan işçi qüvvəsinə ehtiyacı ortadan qaldıracaq və dünyəvi işsizlik başlayacaq. ənənəvi iqtisadi nəzəriyyələr keçərliliyini itirəcək. bunu marks vaxtında demişdi onsuz da. ama marksın vaxtındakı dünya ilə indiki dünyada xeyli fərq var. məsələn xammala olan ehtiyacın çox böyük dərəcədə azalması dünya iqtisadiyatını yenidən formalaşdıracaq. nüvə enerjisinin və ya günəş uğurlu formada dünyada işə salınmasından sonra neft, kömür kimi xammallara ehtiyac qalmayacaq və boş bir balon kimi heç bir bacarığı olmadan iqtisadiyyatı ayaqda duran ərəb ölkələri kimi ölkələr ( ki 20 il sonranı görə bilməyən azərbaycan prezidenti ilahın da dediyindən başa düşə bilərik ki ərəblər də gələcəyi görə bilmədikləri üçün) balonları partlayacaq. burda maraqlısı odur ki, məmməd məllimin dediyi kimi *zuqzvanq*a girri bu ölkələr yəni ediləcək heç bir "yenilik" ölkədəki iqtisadiyyadı düzəltməyəcək. düşünmürəm. belə deyək: dünya tarixində azərbaycan kimi ölkələrin çox vacib bir ölkə olma ehtimalı var idisə, artıq yoxdur, çünki sonun başlanğıcına girilib və bundan sonra ediləcək heçnə məncə xilas etməyəcək vəziyyəti. dünyanın ən böyük dəmir idxalçısı çin məsələn 14% azaldıb idxalını, nətiəcədə nə olur? ona dəmir satan ölkə qalır ac. inkişafı dayanır. ibtidai formada həyata qayıdacaqlarını düşünürəm bəzən. məsələ sadəcə azərbaycan deyil əlbətdəki, əhali sayı 300 milyonun üstündə olan amerika da eyni problemlə qarşı qarşıyadır fikrimcə. zira keyfiyyətli işçi qüvvəsi azdır. 30 milyon əhali mühəndis, həkim, proqramistdirsə onlar istehsal edən tərəfdirlər. ancaq proqramist olmaq işi həll eləmir, birazdan proqramist olmaq müasir fəhlə olmaq olacaq. və məktəbdə öyrədiləcəyinə görə sadə, adi bir şey olacaq. bu səbəblə gələcəyin diskriminasiyasının zəka diskriminasiyası olacağına inanıram, mentalizm də deyilir. genetik diskriminasiya da deyə bilərik. daha zəkalılara ehtiyac olacaq, ya da bacarıqlı zəkalılara. özünə hansısa bacarığı öyrətməyi seçməmiş nihilist zəkalılar da ehtiyac olmaya bilər. geri qalan tərəf də fəhlələrdir və onlara ehtiyac qalamyacaq. ya da kapitalist sistem istehsal etdiyi məhsulun alına bilməsi üçün fəhlə olaraq işlədəcək yenə də. başqa bir düşüncə, dövlətlərin yox olub şirkətlərin yüksəlməsi və insanların bariz formada siniflərə bölünməsidir. fəhlə dediyim, mənim üçün məsələn bir mühasib, fəhlədir. belə bir sayt var
, gələcəkdəki işinizin robotlar tərəfindən əlinizdən alınıb alınmayacağına, faizinə baxırsınız. maraqlıdır. mütləq düz deyil əlbətdəki. bir göz atın. sonra dünyanın ən güclü robot istehsalçılarından olan *fanuc*un məhsulları olan bu əjdaha qaqaşlara bir baxın. yaxşıca baxın ama. o iki robotun necə işlədiyini başa düşməyə çalışın. alqoritmlərini fikirləşin. bu robotlar sənin işini əlindən alacaq. sənə ehtiyac olmayacaq. o robotların alqoritmini başa düşə bilirsən? öyrənib düzəldə bilərsən səndə? onda sənə ehtiyac ola bilər. hansı ki bunu evinizdə oturaraq internetdəndə öyrənə bilərsiniz məsələn. mən bunu etməməyi seçənlərin tərəfindəyəm. gələcəklə bağlı bir planım yoxdur, ama sizin ciddi yaşam planlarınız varsa, oturun, öyrənin. buarada buna *texnoloji işsizlik*. bu yazdıqlarım mütləq olacaq demək deyil əlbətdəki. məsələn mən tamam başqa tərəfini də düşünürəm, robotların işləməsi nəticəsində bəlkə də *iş* mövhumu tarixdən silinəcək və onlar işləyəcək biz dövlətdən maaş alacağıq. bunlar işin nisbətən iqtisadi tərəfləridir və mən bu barədə çox oxumuram araşdırımıram deyə tam əmin deyiləm nələr ola bilər. mənim maraqlarım başqa sahələrədi nisbətən. burda yazdıqlarım sadəcə fərziyyələrdir. bu sahəni ciddi olaraq araştırmıram. araştırsam nə vaxtsa, yazaram bəlkə yenə. başqa bir fərziyyəm odur ki. aclıq səbəbləri ilə üçüncü dünya müharibəsinin başlaması və dünya əhalisinin yüklü miqdarda azalması. zira üçüncü dünya müharibəsinin təmiz su qıtlığı ilə başlama ehtimalı da var siyasi nəzəriyyələrdə. ama nədənsə çox ehtimal vermirəm, zira ondan daha əvvəl elmin çirkli suyu ucuz yolla təmiz suya çevirəmə yolunu tapacağı qənatindəyəm. robotlar bizim əvəzimə işləyib qida istehsal etsə məsələn, dünyada nə qədər insan yaşaya bilər? ya da dünya nə qədər dözə bilər? bu qaqaşlar deyirlər ki 10 milyard. dünya əhalisinin ən yüksək halda 2050ci ildə 16 milyard ola biləcəyi, normalda isə 9 milyard olacağı gözlənilir. 2100cü ildə isə 10 milyard. bu 10 milyard həddə çatdıqdan sonra əhalinin azalması gözlənilir ya da artmaması. düşüncəsiz formada 400 manat maaş alıb 4 uşaq doğmaq anlyaşı normal olaraq yox olacaq. hansı ki indidən yox olmalıdır. söhbət çox uzanır. qoy bu linki də atım bura maraqlananlar baxarlar. burada yuxarıda bəhs etdiyim texnoloji işsizliyin həll yollarından bəhs edilib. aralarında *qandi iqtisadiyyatı*ndan tutmuş *dövlət yardımı*na qədər fərqli yollar var. istəyən oxuyar. hətta istəyən bu sahədə yazsa çox sevinərəm. mənim məsələn yanımda iqtisadiyyatla maraqlanan dostum yoxdur, özümün də bu tip gələcək proqnozları barədə oxuyub araştırmağa vaxtım olmur. olan vaxtını başqa şeyləri oxumağa ayırıram. kimsə yazsa çox sevinərəm. gələcək təxminlərinə, bu tip proqnozlara *futurology* deyilir bu arada. bilməyənlər üçün deyim dedim. mən daha çox işin digər tərəfləri ilə maraqlanıram. vaxt olduqca yazaram. genetik, bioloji tərəflər mənə daha maraqlıdı.
tariximdə heç düşmədiyim qədər dəxlisiz bi kruqa düşmüşəm ki bu tip söbətləri edə biləcəyim heç bir dostum yoxdur ətrafımda. ya bu tip, ya gələcəklə bağlı başqa söhbətlər, ya fəlsəfi ya elmi, heçnə. daha doğrusu deyəsən ətrafımda söhbət edəcəyim dostum yoxdu. hər şeyi özün oxuyub öyrənə bilmərsən, vaxt çatmır. dostların mənim üçün bir mənasıda budur, informasiya alış verişi. ama yoxdu. onların hamısı uzaqdadı. skype da çox işlədən deyiləm. pivə içib durub gedəndə dodaqda siqaretlə küçəyə işəməyin yerini vermir.
elə yəni çox da yayındırmayım söhbəti. çox da şey eləməyin. yeyin için çəkin. çalışın doğurmayın. özünüzə yük yaratmayın. dərd eləməyin. beş günlük dünyadı pulu olan varsa gəlsin pivə alsın oturaq içəy. yola verəy. çox da ciddiyə almayın. nə də düzələcək deyə təsəlli də etməyin özünüzü. ən pis şəraitə hazır olmağa çalışın. daha rahat olur. mən məsələn başlayacaq olan qıttığa tədbir olaraq silah almağı düşünürəm. konserva alıb yığıram. çox da şey eləmirəm yəni.
edit: bütün bunları yazma səbəbim dünyanın qozumda olması deyil. sadəcə beynimi əyləndirirəm,beyin fırtınası edirəm özümçün. yoxsa aclıq başlayacaq, nəsə etməliyik falan deyil məsələ. çox da sikimdəydi.