1. əvvəllər hərkəsin də bildiyi və mütləq özünü yoxladığı iq testləri çox populyar idi. iq testi əsasən insanın rəqəmsal düşünmə qabiliyyətini, rəqəmlərlə olan macəralarını, səbəb-nəticə əlaqəsi, analitik düşünmə qabiliyyətini əsas götürürdü. və bu iq testindən aşağı nəticə göstərənlərə isə düşük iqli şəxs deyilirdi. taa ki amerikalı psixoloq howard gardner-in çoxlu zəkalar nəzəriyyəasi ortaya atılana qədər. və bu məsələyə gətirilən ən başlıca tənqid belə idi. necə ola bilərki məsələn məşhur tarixçilər, rəssamlar, musiqiçilər iq testindən aşağı nəticə göstərir və siz onlara düşük iq-li şəxs deyə bilərsiz? axı onların özünə görə bacarıqları yaratdıqları əsərlər var. amerikalı psixoloqun nəzəriyyəsi bir çox cəhətdən ayrı ayrı fərdlər üçün çox faydalıdır çünki çoxlu insanlar var ki, hansısa işi bacarmayıb özlərinin tupoy olduğunu düşünürlər ama zəkalarının başqa işlər üçün uyğun olduğunu anlamırlar. howard gardnerin nəzəriyyəsi belədir. insan irqində bir növ zəka növü ola bilməz və insan zəkası 8 növə ayrılır
1. verbal linguistic intelligence - (sözlü-şifahi zəka)
2.logical/mathematical intelligence(məntiqi-riyazi zəka)
3.visual/spatial intelligence (vizual zəka)
4.bodily/kinesthetic intelligence ( fiziki-kinestetik zəka)
5.musical/rhytmic intelligence (musiqi-ritmik zəka)
6.interpersonal intelligence ( sosyal zəka)
7.intrapersonal intelligence (daxili zəka)
8. naturalistic intelligence (təbiət zəkası)


bunlardan birazını açıqlamağa çalışacam.
verbal intelligence - sözlü zəkası olanların kəlimələrlə, oxumaqla, yazmaqla hekayə danışmaqla arası yaxşıdır. çox asanlıqla yeni dil öyrənə bilirlər. bu zəka növü olan insanlar çox yaxşı siyasətçi, yazıçı, psixoloq,jurnalist, cəmiyyət idarəçisi, tərcüməçi ola bilərlər. bu zəka növündə olan insan məsələn ilber ortayli, friedrich nietzsche

logical intelligence- bu zəka növü olan insanlar rəqəmləri və hesab kitap işlərini çox sevirlər. asanlıqla proqramlaşdırma mühasibat kimi riyaziyyatın istifadə edildiyi işlərdə işləmələri mümkündür. səbəb-nəticə əlaqəsini çox gözəl qurur və analitik düşünmə bacarığını əks etdirə bilirlər. bu zəka növündə olan insana misal alan turing, bill gates, john nash

digərləri isə adlarından göründüyü kimi çox asandır məsələn təbiət zəkası olan insana darvini, musiqi zəkası olan insana mozartı, vizual zəkası olan insana davincini misal göstərmək olar. sadəcə bunu yazmaqda demək istədiyim əgər bir işi bacara bilmirsizsə sizə çətin gəlirsə həvəsiniz yoxdursa özünüzü zorlamayın və öz zəka növünüzü təyin edərək ona uyğun işdə işləməyə çalışın. öz zəkanıza uyğun sənətlərdə inanın kı daha uğurulu olacaqsınız. məsələn özümü misal çəkim mən nə qədər proqramlaşdırma öyrənmək istəsəmdə alınmırdı çünki alqoritma qura bilmirdim ama gəlib mənim yanımda bir dəfə baxmaqla alqoritmanı quran şəxslər varıdı. sonradan isə məndə riyazi məntiqi zəka növünün olmadığını verbal linguistic olduğunu dərk etdm. yəni qabiliyyətsiz insan yoxdur. və bu zəka növlərindən bir insanda bir neçəsi də ola bilir. bu zəka növləri hər insanda müəyyən miqdarlarda var ama hər insanda bir növü daha inkişaf edib. və bunu tapmaq da özümüzə qalıb. və birşey də bilmək istəyirəm timidus həm sözlüyün proqramlaşdırmasını öhdəsinə götürüb həmdə gözəl ədəbi yazılar yaza bilir, yəqinki 2 zəka növü də onda mövcüddur yada özü aydınlatsa yaxşı olar. əlavə olaraq azərbaycan təhsilinə belə bir tövsiyyəm var təbiiki qoz qoysalar. hər məktəblərdə uşaqların hansı zəka növünə sahib olduğunu müəyyən edəcək komissiyalar quraşdırılsın və hər zəka qrupunu ayırıb bir yerə yığsınlar və onlara uyğun dərsləri tədris etsinlər çünki çox insan o yaşlarda hansı zəka növündə olduğunu anlamır vəya seçə bilmir və heç kim də sevmədiyi fənlərin dərsdə keçirilməsini istəməz.

(baxma: verbal intelligence vs logical intelligence)