Əvvəl qeyd etdiyim kimi,dünyada inqilab etmiş Marx,Smit kimi insanlar da şərq iqtisadçılarının eləcə də özlərindən əvvəlki qərb iqtisadçıların fikirlərini oxuyub özlərinə məxsus fikirlər yaradıblar.Heçkim deyə bilməz ki, şərqdə Darwin ,Newton qədər elmə maraqlı insanlar şərqdə olmayıb.Olub əlbəttə amma niyə Darwin biyalogiyası,Newton fizikasına yaxınlaşacaq uğur şərqdə yox qərbdə olub? Bu avropalıların üstün irq,düşüncə cəhətdən daha qabaqcıl olmağı ilə bağlı deyil.Ən azı mən belə hesab etmirəm.Və yaxud bugün qərb elmdə irəlidədirsə sona qədər elə olacaq mənasını da vermir hər halda reallıq budur ki, onlar bizdən qat-qat irəlidədirlər.islam necə ki, ərəblər tərəfində başlayıb, iranlılar və Türklər tərəfində yayılmağa başlayıbsa bugün elmdə sıçrayış qərbdə başlayıb və çox geniş əraziyə yayılıb.
Necə oldu ki, qərb bu sıçrayışı edə bildi?
19-20ci əsrlərdə,modern zamanın başlanğıcında qərb zehniyyəti o dövrün tələblərinə tam uyğun formalaşmışdı.Bitki axtaran bioloqla,sərvət axtaran dənizçinin ortaq fikirləri bugünki avropanın təməl daşlarının əsasını qoyub.Bu insanlar ilk öncə cahilliklərini kəşf etmişdilər.Onlar uzaqda nə olduqlarını bilmirdilər.Və bu iki fərqli düşüncə yeni kəşflərə ehtiyac olduğunu dərk etmişdilər.Avropa imperializmi əvvəl şərqdə olan imperiyalar dünyanı zatən bildiklərinim, fəthləri ancaq öz dünya görüşlərini yaymaq üçün həyata keçirirdilər.Məsələn ərəblər Misiri,ispaniyanı, Hindistanı nəsə bilmək üçün işğal etməmişdilər.Romalılar,Monqollar digər torpaqları güc və zənginlik üçün işğal etmişdilər.Amma 15-ci əsrdən sonra qərb imperiyaları yeni torpaqları mənimsəməkdən əlavə yeni bilgiləri də mənimsəməyi qarşılarında məqsəd qoymuşdular.Zaman keçdikcə torpaqların fəthi ilə elmin fəthi bir biri ilə əlaqəsini daha gücləndirdi.18-19cu əsrdə Avropadan yola çıxan hər önəmli səfərdə elm insanları da mövcud idi.Məsələn 1798-ci ildə Misri işğal edən Napaleon yanında 165 elm insanını aparmışdı.
Başqa bir misal.1831-ci ildə ingiltərə krallığı Qlapaqos, Falkland adalarının sahil xəritəsini çıxarmaq üçün bir donamanı yola salmaq niyyətində idi.Gəminin kapitanı yolda qarşılarına çıxacaq geoloji quruluşu araşdırmaq üçün gəmiyə bir geoloq çağırdı.Və bu dəvətə Cambridge məzunu,22 yaşında Darwin cavab verdi.Gerisini yazmağa ehtiyac yoxdu Darwinin kim olduğunu məndəın yaxşı bilirsiniz.Qısaca qeyd edim gəminin kapitanı ərazinin sərhədini çəkərkən Darwin buranın bitki örtüyünü maraqlanaraq bugünki Təkamül nəzəriyyəsinin əsasını qoymuşdur.
1785-ci ildə William Jones Hindistanın Benqali vilayətində Sanskrit dilində yazılmış hərfləri görüb bunun araşdırmasına başlayıb.Sdaha sonra bunu kitab halına salan Jones əslində sanskritcə ilə yunan,latin,köhnə fars dilində geniş bənzərlik olduğunu yazıb.Məsələn ana sözü sanskritçə “matar” , latınca “mater” , “mother” olduğunu qeyd idib.Daha sonra məhşur olacaq hind-avropa dil ailəsi teoreminin əsasını qoyan Jones əslində bu fərqli dillərin indi unudulmuş vahid dildən törədiyi fikrini orytaya çıxarıb.Burada vurğulamaq istədiyim məsələ dil deyil.Sadəcə ingilislər gəlməmişdən əvvəl,yüz illər boyu sanskirtçə yazıların orda olduğu halda niyə bu kəşfi məhz infgilislər etmişdi? Məncə bunun tək cavabı var “düçüncə və zehniyyət fərqi.Əslində heçnə bilmədiyimizi etiraf edəcək qədər güclü olmaq” fikri.
Qərb mikroskopu kəşf etdikdən sonra əslində dünyada mövcud olan. Gözlə görünməyən nə qədər şeyi bilmədiklərini dərk etdilər.Cahilliyin kəşfi elmin kəşfinə təkan verdi.Qərb at arabsında dəyişikliyi ancaq onun sahibi edər zehniyyətindən imtina edərək bu uğurları əldə edib hansı ki, bugün zibil qutularının belə təkmilləşdirilməsi elmlə bağlıdır.Ancaq üz yüz il əvvəl at arabasında arabadakı təkərin quruluşunu ancaq arabanın sahibi edirdi.Elmin bunla işi olmazdı.Aradan 3 əsr keçməyinə baxmayaraq bir neçə əsr əvvəl araba ilə küçədə gəzən insanlar bugün insanın damarına nanorobotlar yerləşdirərək bədəndə mövcud olan virusları zərərsizləşdirirlər.Bu təvəkkür bugün qərbdə genetika mühəndislərinə insan bədəninin qocalmasının qarşısını almaq üçün milyon dollarlarla vəsait ayırırlar.”Öyrənmək üçün doğurlmuşuq” fikri bugü avropanı suni intellekt,nanorobort,tükənməz sərvətlərdən əlverişli istifadə yolları mərhələsinə gətirib çıxarıb.
Əvvəl yeni məlumat əldə etmək üçün yola çıxan qərbdə, hazırda bunun əksi olacaq prosses gedir.Bugün məlumatı dəyərləndirmək və planlarını həyata keçirməyə çalışan elm adamları özü qərbə axın edir.Məhz bu beyn axını qərbin özünün qazandığı uğurdur.Qərb sübut edib ki, şərqə nisbətən elmə daha çox qiymət verir.Onun üçün minlərlə alim bugün öz fikir və ideyalarını sübut üçün avropa ölkələri və amerikaya gedir.
Bundan əvvəlki qısa enteryləri birləşdirb bu formaya saldım.Yazını
(youtube: 
)
dinləyərək yazmışam.Siz də dinləyin -*
)