5. rəqibləri supersonik qatardırsa, futbol ekspresdir. dadını alaraq, zövqünə vararaq bir idman qarşılaşması izləmək istəyənləri bəzən ehtişamlı bir mənzərə qarşısında təəccüblənirən, bəzən göz aldıqca uzanan ovalarda dinləndirən, hərəkətin və durğunluğun tarazını qurmuş, qazanan tərəf olduğunda verdiyi sevinclə, bəzən sürüklədiyi dərin kədərlə gerçək bir tutqudur futbol..

deyə düşünürdüm, ta ki keçənlərdə wigan- tottenham matçını izləyənə qədər.

düzünü desəm, havanın da xoş olduğu bir həftəsonu olması etibarıyla, yüksək bir təpədən istanbul boğazının sərin sularına baxa baxa guinness yudumlamaqdan daha böyük bir əyləncə yoxdur mənim üçün. gəl ki, o günün səhərində dostlarla birgə etdiyimiz nahar və dönüşdə aldığımız çips, icetea qarışımı məzələr, o günün tv mayışqanlığı günlərindən biri olduğunu durmadan yüksəs səslə qeyd edirdi. mənim dünyamda da əgər tv izlənəcəksə, izləniləcək şey ya futbol ya da futbolla bağlı, danışanların ətrafa ego püskürttükləri, mən daha çox bilirəm minvalında ilərləyən o proqramlardan biri olduğundan, açılacaq ilk kanal ligtv olmuşdu.

gördüyümüz şey avropaya daha yüksək bir statusla qatıla bilmək üçün çabalayan tottenham ilə liqada qalma mücadiləsi verən wigan'ın matçı idi. futbol izlənəcəksə ən başa premier liqi qoyan biri olduğum, olduğumuz üçün digər ligtv kanallarında nə olduğu ilə maraqlanmadan oyunu seyrə dalmışdıq.

ingiltərədə liqa bitmiş olmasına baxmayaraq hələ də iddiası olan iki komandanın oyunu, futbol anlamında bir çox şey vəd edirdi. evində oynamanın da verdiyi cəsarətlə, düşmə sırasından qurtulmaq üçün güclü tottenham'ın üzərinə gedəcək wigan, defansında açıqlar verən yaralı wigan üçün öldürücü həmləni edərək çempionlar ligası şansını sona qədər qovalayacaq tottenham matçı bir həftəsonu izlənəbiləcək ən gözəl qarşılaşmalardan biri kimi dururdu.

amma gəl gör ki, qarşılıqlı hücumlarla keçəcəyini gözlədiyimiz matçda daha oyunun başında sürpriz bir qolla tottenham önə keçmiş, sonrasında isə wigan sönük keçən bir tempdə tottenham'ın da "dəstəyi" ilə hesabı 2-1'ə gətirməyi bacarmışdı. ikinci hissənin tamamına hakim olan yas havası, bizi futboldan soyutmuş, iki iddialı komandanın niyə bu qədər bərbad oynadığı gerçəyi ilə də xeyli düşündürmüşdü. son dəqiqədə gələn tottenham qolu və arxasından baş verən saman alovu görünümlü hadisələr də oyunun üzərimizə çökdürdüyü qaramat havanı dağıtmağa yetməmişdi..

entry'nin birinci hissəsinin sonuyla birlikdə, keçmiş zamandan ola bildiyinə dəstək alan, roman havasında irəliləyən entry yazmağın zövqü bir yana, danışacağım mövzunun ağırlığı qarşısında bu şe'rsəlliyə bir son vermək, entry'nin romantikliyini özü yetərincə həzin olan mövzusu ilə təmin etmək istəyimə qarşı çıxan olmaz hərhal.* nə dedim ala mən

demək belə, yuxarıda bəhs etdiyim hadisə çoxdandır futbolla bağlı içimdə cücərməyə başlayan xoşnutsuzluğun səbəbini anlamağıma kömək etdi. beləki, bir neçə aydan bəri var olan və son bir neçə həftədə nəzərəçarpaçaq hala gələn içimdəki futbol tümörünə nəyin səbəb olduğu məlum olmuşdu, futbolun tıxanmışlığı.

bəli özümüzü futbol tutqunları olaraq göstərib, əslində isə futbolu sadəcə bəlli liqalar, bəlli turnirlər, bəlli komandalar və bəlli oyunçular nəzdində kiçildən bizlərin gerçəkdə niyə futbol izləmədiyimizin səbəbi futbolun tıxanmış olmasıdır.
bunun nə demək olduğunu açıqlamağa çalışım.

müasir futbolun bilinən tarixi, 1860'lardan başlayır. indi isə 2013'cü ildəyik. yəni hadisənin üstündən 140-150 il arası bir tarix keçib. 100 ildən biraz artıq tarixi olmasına baxmayaraq bu gənc idman növü bütün planetdə gəlmiş keçmiş digər bütün idman növlərindən daha artıq marağa səbəb olub. və bu gün futbolun tıxanması ilə, futbolun bu qədər kiçik bir vaxtda bu qədər böyük kütlələrə sahib olmasının səbəbi isə bir biri ilə çox sıx bağlıdır.

belə ki, futbolun ilk zamanlarına diqqət yetirdikdə, ilk düzülüşlər müasir dövr üçün absurd görünən 1-2-7, 2-2-6, 2-3-1-1-3, 2-3-5 filan kimi qeyri adi düzülüşlərdir. və bunun səbəbi də, heç kimin haqqında heç nə bilmədiyi bu oyunu insanların yeni yeni kəşf etməsidir heç şübhəsiz. məsələn 1-2-7 kimi ölümünə atak çıxan bir komanda qarşısında 2-2-6 ölümünə defans sayılırdı. və məsələn 1-2-7 çıxan bir komandanın qarşısına 1-3-6 sxemi ilə çıxsaydın o komandanın əslində nəyin baş verdiyini anlaması üçün bir ay vaxt lazım gəlirdi. futbol yeni yeni kəşf olunurdu..

biri çıxıb biraz daha defansif bir taktik sxemlə oynayıb dünya çapında bütün kubokları qaldırdıqdan bir il sonra, dünyanın başqa bir yerində başqa bir adamın "kəşf etdiyi" bir taktik sxem bir sonraki dünya kubokunda tozu dumana qatırdı. və bu səbəblədir ki, macarıstan, avstrya kimi ölkələr həmin dönəmlərdə inanılmaz uğurlar qazanırdılar.

dünyanın bir tərəfində havadan toplar futbol sayılırkən, digər tərəfində ayağa paslar kəşf olunur, defansa qoyulan əlavə bir adam futbol tarixinin seyrini dəyişdirirdi. bir tərəfdə puskaslı macarlar, bir tərəfdə qərbi almanya, daha qərbdə ingilislərin sərt hava topları, cənubda portugalyalılar, yaxınlıqda catenaccio'yu kəşf edəcək səbirli italyanlar, okeanın o tayında texnik oynayan cənubi amerikalılar vs..

hər dünya kuboku, ayrı bir savaş, ayrı bir tarix idi. hər oyunun tarixdə ayrı bir adının olması da bu 90 dəqiqələrin nə dərəcə önəmli anlar olduğunu bir daha anlamağımıza kömək edir. futbol kəşf olunduqca populyarlığını artırır, öz ulduzlarını, öz əfsanələrini, öz tarixini yaradırdı.

hər yeni sxem ortaya çıxdığında bütün futbol aləmini dərindən sarsır illərlə bu sxemin qarşısını almağa yarayacaq arayışlar davam edirdi. hər futbol matçı güc və cəsarətin yanında şahmatçıları qıskandıracaq dərəcədə beyin oyunlarına səhnə olurdu.

illər bir birini əvəzlədikcə, 90'cı illər gəlmiş və sanki futbol köçəbə mədəniyyətdən oturaq həyata keçmişdi. 90'ların sonuna gəlindiyində artıq futbol marka dəyərini inanılmaz dərəcədə artırmış, marketinginə inanılmaz pullar xərclənən ayrı bir iqtisadi sahə halına gəlmişdi. bununla birlikdə, futbolçuluq önəmli gəlirləri olan bir məslək halını almış, futbolçular işin ciddiyəti qarşısında xüsusi məşq proqramlarıyla fiziki güc və sürətlərini keçmiş sələfləri ilə müqaisə olunmaz dərəcədə yüksəltmişdilər.

və artıq bu cür, fiziki gücləri inanılmaz olan insanların oynadığı oyunda 4'lü defans qavramı dəyişdirilməz qayda halını almış, meydanın ortasında oynayan oyunçuların dəyəri yüksəlmişdi. artıq futbolda hər mövqenin öz fizik ehtiyacları vardı. defanslar güclü və çevik, mərkəz oyunçular texnik və yorulmaz, forvetlər güclü və sürətli olmalı idi. bu qavramlar oturduqca futbol sxemləri də, artıq bir sabitlik dönəminə girmişdi.

komandaların fiziki gücləri arasında elə də böyük fərqlərin olmaması, taktik sxemlərin sabitlənməsinə gətirib çıxarmışdı. 2000'ci illərdə isə artıq 3-lü defans oynayan komandalar marijinal sayılırdı.

son dünya kubokunda 3-1-3-3 oynayan çilini hamımız ağzı açıq izləmiş, alqışlamışdıq. bunun səbəbi bizə gerçək futboldan bir fraqment göstərmiş olmaları idi. futbolun "son şakası" olan 10 nömrə qavramının da artıq tarixə qovuşduğu, fizik gücün, sərtliyin futbolun dəyişməz qaydası halına gəldiyi bu dönəmlərdə çili bizə "futbol" izlətmişdi.

futbolun yüksəlişi ilə tıxanımışlığının səbəbi çox sıx bağlıdır demişdim yuxarıda. futbolun yüksəlişinin səbəbi, yeni sxemlər, yeni ulduzlar, əfsanəvi komandalar, dünya müharibəsi kimi keçən dünya kubokları idisə, yəni futbolun yüksəlişinin səbəbi futbolun hər gün yenidən kəşfiydisə, futbolun tıxanma səbəbi futbolun kəşfinin sona çatmasıdır artıq.

artıq dünyanın böyük bölümündə eyni sxmelər, eyni düzülüşlər, eyni futbol mentaliteti hakimdir. dünyanın böyük bölümündə eyni futbol oynanır. ona görədir ki, oyunları bir birinin kopyası halında keçən futbolu bizlər, sadəcə bir neçə komanda nəzdində izləyirik. və əslində izlədiyimiz futbol deyil, sirkdir. çoxumuzu o mücadilədən çox, ronaldonun vəya messinin edəcəyi hər hansi bir sirk hərəkəti maraqlandırır. bu isə artıq futbol deyil.

xülasə, futbol bugün ən son həddindədir. futbola ronaldinho, messi, ronaldo gəldi. daha üstü olur mu bilmirəm. futbola barcelona gəldi. o barcelona ki, tarixdə əfsanə deyilən hər hansi komandanı, fizik və texnik gücü ilə 5-0, 10-0 udacaq səviyyədə futbol oynuyurdu. və bugün üst səviyyə ligalarının hər hansı ortabab bir klubu belə əfsanəvi macarları, almanları, hollandları rahat keçə biləcək gücdədir. futbol artıq tamam başqa tempdə oynanır. və bunun qaçınılmaz səbəbi olaraq monoton bir hal aldı.

artik məşqçilər bütün sxemləri əzbərə bilir, meydanda olan hər hansı bir dəyişikliyin cavabını anında verir. biraz futbol oynamağa çalışan bir komanda, acınacaqlı məğlubiyətlər alır. çünki qatı, sıxıcı futbol özü kimi olmayanı məhv edir.

hücumda çıxanda 4-2-3-1, defansa qayıdanda 4-5-1'ə dönən sxem futbolu ələ keçirib. təbii burada bəhs etdiyim, bilərəkdən edilən birşey deyil. bu futbolun təkamülünün qaçınılmaz bir nəticəsidir. fizik gücün bu dərəcə artması komandaları "öncə güvənlik" anlayışına sövq edir. klublar arasında ekonomik uçurum, kiçik klubların həyatda qalmaları üçün ölümünə defans oynamalarına səbəb olur.

bunun nəticəsində, futbol izləyicisi ya futboldan soyuyur ya da futbol deyil hər hansı xəyali bir emblemin fanatik dəstəkçisinə çevrilir. ligadaki 30-38 oyununda eyni şeyləri görən futbol izləyicisini oyun yox nəticə maraqlandırır. meydanda izləyəcək maraqlı heç nəyin olmaması izləyicini söyüşə, təhqirə və holiganizmə yönəldir.

ancaq futbolun artıq hər yönü ilə ələ alınmış olması, 11 nəfərin meydan düzülüş kombinasyalarının sayılı olması və bunların hamısının çözülmüş olması futbolun sonu demək deyil. kiçik dəyişikliklərlə futbolu yenidən kəşfə açıq bir hala gətirmək mümkündur.

bütün bunların işığında, məncə futbolda qol xətti texnologiyasi filan kimi lazımsız mövzular yerinə futbolun ruhunu geri gətirəcək dəyişimlər danışılmalıdır. komandaların büdcələrinin tənzimlənməsi, ərəb sərmayəsinin futboldan rədd olub getməsi, və futbolu yenidən kəşf ediləcək bir məcra halına gətirəcək qayda dəyişiklikləri lazımdır. məsələn, basketboldakı kimi orta xətti keçdikdən sonra geri pasın yasaqlanması defansif futbola bir zərbə ola bilər. təbii, bunu bir örnək olsun deyə söyləyirəm. bu minvalda dəyişikliklər gündəmə gətirilməli və futbol içinə düşdüyü monotonluqdan qurtulmalıdır.