1. orhan pamukun 1985 - 1989 ci illərdə yazdığı, 1990 - cı ildə yayımlanan romanı

bu gün axır ki, bu romanı oxuyub bitirdim. orhan pamukun məlum sözləri və mövqeyinə türkiyədə və azərbaycanda sevilməməyi məlumdur. qısa xatırlatma edim ki, 2005 - ci ildə isveçrədə bir jurnala verdiyi müsahibədə dediyi sözlər türkiyədə əsl şok effekti yaratmışdı: "türkiyədə 1 milyon erməni və 30 min kürd öldürülüb. türkiyədə bunu hamı bilir, amma məndən başqa deməyə heç kəs cəsarət eləmir". bu müsahibədən təxminən 6 ay sonra ona ədəbiyyat üzrə nobel mükafatı verildi. çoxları bu mükafatı ona bu sözlərə görə verildiyini dedi, türkiyədə ona cinayət işi açıldı, amma sonra pamuk dünyadakı məşhur yazıçıların ( markes, eko və başqaları) türkiyə hökümətinə təsiri nəticəsində cinayət işi bağlanıldı.

problem bundadır ki, pamukun o sözlərinə görə nobel mükafatı aldığını, hətta biraz da irəli gedərək onun ümumiyyətlə yazıçı olmadığını deyənlər pamukun bircə romanını belə demirəm, hansısa romanında 10 - ca səhifəni belə oxumayanlardır. bu dəqiqdir. iş burasındadır ki, məlum açıqlamalardan əvvəl də pamuk türk yazıçıları arasında ilk dəfə çoxlu beynəlxalq mükafatlara layiq görülmüşdü.

gələk romana. kara kitap romanı pamukun üzərində ən çox işlədiyi romanlarındandır. özünün dediyi kimi, ailəsindən aralı bir binanın ən yuxarı mərtəbəsində bir otaqda aylarla ordan çıxmayaraq gecəni - gündüzə qataraq çəkdiyi əziyyətlərin bəhrəsidir kara kitap. və çoxlarının dediyinə görə elə ən yaxşı romanıdır ( bu barədə fikirlər təbii ki, çox şaxəlidir, "mənim adım qırmızı" romanı və ya "yeni həyat" romanı da çoxlarının favoritləri arasındadır)

galip uşaqlıqdan bir yerdə olduğu və sevdiyi rüya ilə evlidir, onu ürəkdən sevir. galipin əmisi celal milliyet qəzetində məşhur köşe yazarıdır. bir gün rüya galipi tərk edir və galip çox sevdiyi həyat yoldaşını istanbulu küçə - küçə gəzərək axtarmağa başlayır. bu axtarışlar zamanı əmisi celalın milliyet qəzetində yazdığı yazılar onun axtarışı üçün işarələrdir. romanın birinci hissəsində 19, ikinci hissəsində 17 bölüm var ki, bu bölümlər ardıcıllıqla biri celalın köşe yazısı formasında, növbəti bölüm isə galipin axtarışı, düşüncələri barədədir.

romanda bəzi bölümlər var ki, olduqca mükəmməldir və mənim yaddaşımdan ömür boyu çıxmayacaq, hətta əminəm ki, bəzən mütləq kitabı açıb sırf o bölümləri təkrar - təkrar oxuyacağam. bunlara misal olaraq, "boğazın sularının çəkildiyi zaman", "göz", "öpüş", "karlı gecənin aşk gecələri", "kendim olmalıyım", "apartman karanlığı", "şems tebriziyi kim öldürdü", hikaye anlatamayanların hikayesi", "cellat və ağlayan yüz", "hikayeci değil, hikaye", "şahzadenin hikayesi" və .

romanı oxuduqca müəllifin olduqca mütaliəli, hazırlıqlı olduğu hiss edilir. kitap pamukun ənənəvi yazı üslübunda
yazılıb. uzun cümlələr, bir hissin, duyğunun mürəkkəb cümlələrlə və səhifələrlə davam edən izahı. yəni birnəfəsə oxunan kitab deyil. bu kitabı sanki dərs oxuyurmuş kimi, imtahana hazırlaşırmış kimi oxuyub dərk etmək lazımdır. və bir müddət sonra kitabı tam anlamaq üçün ikinci, üçüncü dəfə oxumaqda yarar var.

kitabın sonluğu, nəticəsi barədə yazmaq istəmirəm. amma sona doğru yaxınlaşdıqca hiss edirsən ki, galip həyat yoldaşını axtarmağa çıxdığı yolculuqda özünü tapmağın ("kendi olmanın") sirlərini kəşf edir. insan özü ola bilərmi? bizim hamımızın sifətindəki hərflər əks olunması, esrarı, hansı ki, bizim bütün həyatımıza təsir edən o gizli esrarı necə tapmaq olar kimi sullara cavab tapmağa çalışır.

celalın köşe yazıları olduqca maraqlıdır. bu köşelər qarlı gecənin eşq hekayələrindən, üzlərimizdəki mənanın sirlərindən, istanbulun ucqar və qaranlıq küçələrindəki qəribi və gülünc insanlarından, köhnə cəlladların həyatından baş veənlərdən və s. dən bəhs edir.

kara kitapı oxuyarkən seçdiyim, dəftərə qeyd etdiyim bəzi hissələr:

"hiçbir zaman inandıramadım seni kahramansız bir dünyaya neden inandığıma. hiçbir zaman inandıramadım seni o kahramanları uyduran zavallı yazarların neden kahraman olmadıklarına. hiçbir zaman inandıramadım seni o dergilerde resimleri çıkanların bizden başka bir soydan olduğuna. hiçbir zaman inandıramadım seni sıradan bir hayata razı olman gerektiğine. hiçbir zaman inandıramadım seni, o sıradan hayatta benim de olmam gerektiğine"

"düşündünüzmü? hepsi tuhaf bir şekilde bir - birlerine benzemiyormu bu yüzlerin? bu kişilerin tıpkı derinden - derine bir - birine bağlayan o görünmez bağ gibi yüzlerini de bir - birine benzeten bir şey yok mu sizce? sessizıerin, anlatmayı bilmeyenlerin, kendini dinletemeyenlerin, önemli gözükmeyenlerin, dilsizlerin, o iyi cevapı her olaydan sonra evde düşünenlerin, insanların hikayelerini merak etmediği o kişilerin yüzleri diğerlerinden daha anlamlı, daha dolu değilmi? sanki anlatamadıkları hikayelerin harfleri ile kaynaşıyor bu yüzler, sanki sessizliğin, ezikliğin, hatta yenilginin işaretleri var onlarda. kendi yüzünüzü de düşündünüz değilmi bu yüzlerin içinde? ne kadar kalabalığız hepimiz, ne kadar acıkılyız hepimiz; ne kadar çaresisiz çoğumuz.

çünki, "ancak anlatacak hiç bir şeyi kalmadığında insan kendisi olmağa iyice yaklaşmış demektir, derdi şahzade. "ancak insan anlatdığı şeylerin tükendiğine, bütün hatıraların, kitapların, hikayelerin ve hafəzanın sustuğuna ilişkin o derin sessizliği içinde duyduktan sonradır ki, kendi ruhunuzun derinliklerinden, kendi benliğinin sonsuz ve karanlık labirintlerinden kendisini kendisi yapacak keçdi gerçek sesinin yükselişine tanık ola bilir"

yaratıcılık çoğunlukla o öfkenin, her şeyi unutturan o öfkenin içindedir, ama öfke bizi nacak daha önce başkalrından öğrendiğimiz yöntemler aracılığıyla harakete geçire bilir. "kendimde değildim hakim bey" diyen halk katili bilinen şu gerçeği ifade eder " cinayet bütün ayrıntıları ve törenleriyle, başkalrından, yani efsanelerden, hikayelerden, anılardan, gazetelerden, kısaca, edebiyatdan öğrenilen bir iştir. en saf cinayet bile, mesela kıskançlık yüzünden yanlışlıkla işlenmiş bir cinayet bile farkına varmadan yapılmış bir taklit

roman xarici ölkələrdə pamukun şöhrətinin artmasında önəmli rol oynamışdır. internetde tapdığım bu roman haqqında yazılanlar:

"the times literary supplement" - pamukun şaheseri

"liberation" - bir şaheser

"lire" - büyüleyici, çetin ve esrarlı bir işaretler girdabı. bitmeyen bir enerji, çok nadir ratlanan bir şey...

"the sunday times" - zengin, yaratıcı, modern bir ulusal destan

biraz uzun yazdım. bu romandan çox şey öyrəndim. yazı, məzmun və pamuk məni heyrətləndirdi. zatən insanı təəccübləndirən həyat və onun haqqında yazılanlardır. elə "kara kitap"ın sonuncu cümləsi də belədir:
"çünkü hiçbir şey hayat kadar şaşırtıcı olamaz. yazı hariç. yazı hariç. evet tabii, tek teselli yazı hariç.