imadəddin nəsimi
| ədəbiyyat22,316 | 56 | 206
əjdahalar googlla
timidus
timidus
şekspir
şekspir
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
Çoх dualar qılmışam mən хaliqin dərgahına,
Çün muradım hasil olmaz, mən duanı nеylərəm?
izah.
xaliq - yaradan, tanrı
dua qılmaq - dua etmək
dərgah - iqamətgah, saray, qapı, astana
mənbə.
https://az.wikisource.org/wiki/Dilbəra,_mən_səndən_ayrı_ömrü_canı_nеylərəm
azərbaycan dilinin izahlı lüğəti)
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
Vəslini arzularam, dəxi betər yanaram.
Eşq ilə şövqün odu canıma kar eylədi,
Gör necə tabında, ey şəmsü qəmər, yanaram.
Məndən iraq olduğun bağrımı qan eylədi,
Oldu gözümdən rəvan xuni-cigər, yanaram.
Şəmi-rüxun surəti qarşıma gəlmişdürür,
Şəşəəsindən mənə şölə düşər, yanaram.
Səbr ilə aramımı, qapdı əlimdən qəmin
Badi-həvadan degil, qəmdən əgər yanaram.
Çıxdı içimdən tütün, çərxi boyadı bütün,
Gör ki, nə atəşdəyəm, gör nə qədər yanaram.
Yandığım ol yar üçün gizli deyil, mən dəxi
Hər nə qədər kim, anın könlü dilər, yanaram.
Müddəi yana demiş qəmdə, Nəsimi içün,
Qəmdə yanan yarı çün yar sevər, yanaram.
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
şairin yaradıcılığında həm təriqət, həm də dünyəvi şeirlər özünəməxsus yer tutur.
yaradıcılığı ilə bağlı qısa məlumat versək;
- yalnız əruz vəznində və lirik növdə yazıb.
- əsərlərini sırf türk və fars dillərində qələmə alıb.
- qəzəl, qəsidə, rübai, müstəzad kimi bir çox şeir formasından istifadə edib.
ümumiyyətlə, bütün əsərlərində fəlsəfi fikirlərin mühüm yer tutduğunu söyləmək olar.
hürufilik təlimi əsasında irəli sürdüyü panteist ideyaları səbəbilə, ədib 1417-ci ildə hələb şəhərində edam olunub.
"Düşdü yеnə dəli könül gözlərinin хəyalinə,
Kim nə bilir bu könlümün fikri nədir, хəyali nə?"-*
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
Olmuşam еşqin yolunda bəndəfərman, еrməni.
Nə pəri, nə adəmi bu şəkl ilə mən görmədim,
Cənnəti hurimisən, yoхsa ki, rizvan, еrməni?
Anca kim, sə’y еylədim nazik camalın görməyə,
Zərrəcə yumşalmadın, еy könlü zindan еrməni.
Örtgil ol ay üzünü kim, çеşmi-naməhrəm görər,
Yoхsa ki, dindən dönər çoх-çoх müsəlman, еrməni.
Isayi-Məryəm həqiçün, hеç qərarım qalmadı,
Didəmi giryan еdərsən, bağrımı qan, еrməni.
Qorхuram mən dərvişə sən dеyəsən din tərkin еt,
Nеcə ki, bağladı zünnar Şеyх Sən’an, еrməni.
Хanda bir хaç əhli varsa qamusun sеyr еylədim,
Bulmadım mən sən təki bir cani-canan, еrməni.
Bir sual еtdi Nəsimi sən büti-mеhparədən,
Lütf ilə söyləşə gör, еy lə’li хəndan, еrməni.
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
Еy müsəlmanlar, mədəd, ol yar pünhan ayrılır,
Ağlamayım nеyləyim, çün gövdədən can ayrılır.
Еy sənəm, hicran əlində nalеyi-zar еylərəm,
Gözlərimdən sanasan dəryayi-ümman ayrılır.
Ol səbəbdəndir ki, mən bimarü-rəncur olmuşam,
Хəstə könlüm mərhəmi, şol dərdə dərman ayrılır.
Rəngi-çöhrəm zərd olubdur, qamətim həm çün hilal,
Ol günəş üzlü həbibim, lə’li-хəndan ayrılır.
Taqətim, səbrim tükəndi, yarsız mən nеylərəm?
Əqlimi şеyda qılan ol çеşmi fəttan ayrılır.
Məhşəri-yövmül-hеsab, qopdu qiyamət başımə,
Çünki, ey Yusuf sifətli, piri-Kən’an ayrılır.
Еy cigərsuz nari-firqətdən Nəsimi çarə nə?
Hər kimə nəhnü qəsəmna çün əzəldən ayrılır.
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
gedən cismindir ruhun bizimlədir.
"gözüm nuru, bu bədbəxtlər heç vaxt bilməyəcəklər sən necə ucalıqdasan. get, həmişə uca ol. get, qəm yemə. gedən cismimdir, ruhum sizinlədir."
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
orta əsrdə çoxu müsəlman olan cəmiyyətlərə baxdığımızda islamın yaşanılmasına, islami biliyin əldə edilməsinə dair iki epistemolojik fəza var:
1. Daha az oxuyan insanlar üçün, yəni cəmiyyətin çoxunluğu üçün, ictimai mühitdə oxunulan, müzakirə edilən hədis və quran qaynaqları. bu baxımdan quran və hədis qaynaqları bərabərlikçidir, sinfi fərqlilik olmadan hərkəs üçün enmiş kəlamullahdır.
2. daha çox oxumuş olanlar arasında, yəni cəmiyyətin azınlığı arasında, kiçik qruplar olaraq ictimai mühitlərə bağlı xüsusi mühitdə çox fərqli mətinlərin oxunub müzakirə edildiyi fəza. birinci fəza hədis və quran kimi bərabərlikçi mənbələrdən bəsləndiyi halda, bu fəza hədis və quranı da mümkün edən, bildiyimizin ötəsində, varlığımızın daha dərin suallarına yelkən açanların danışdığı şeylərdir.
bu baxımdan feodal kast sisteminə bənzər şəkildə sərhədləri çox kəskin olan epistemoloji fəzalar var. və bu fərqliliyi qorumaq üçün sirr kəlməsi önəmlidir. kənzül-məxfi sadəcə bu kiçik, xüsusi qrupa açılmış bir sirrdir və bu sirr ictimai mühitdə danışıla bilməz.
bu baxımdan da, nəsiminin "ənəlhəq" deməsi bir baxıma özəl olanın ümumiyə daşınması, gizli olanın ictimailəşdirilməsi, sirrin pozulmasıdır. nəsiminin ənəlhəq deməsi ictimai mühitdə "mən tanrıyam" kimi mənalandırılır. əslində demək istədiyi, bunun ilə başa salmaq istədiyinin arxasında çox fərqli mənalar var, lakin bir cümlə fərqli epistemoloji fəzalarda fərqli cür başa düşülür. yəni, nəsiminin ölüm səbəbi ortodoks islama qarşı çıxmasından daha çox sirri ifşa etməsi ola bilər zənnimcə.
bu iki epistemoloji fəzanın özünü daha vahid epistemoloji fəzaya, hərkəsə bərabər şəkildə çevrilməsi neuzeit dövrünə düşür. erkən modernizmdən etibarən "iki qrupun iki ayrı gerçəklik fəzası ola bilməz" deyilərək hamısı 1-ə gətirilir, hərşey ictimai fəzaya induksiya edilir. bu dönəmdə islamın ilk dövrlərinə, ilk 4 xəlifə dövrünə, quran və hədislərə daha çox referanslar edilir.
bunun sosio-iqtisadi tərəfləri də var. osmanlı imperiyasında 16-cı əsrin sonuna qədər mülki idarədəki ən yüksək yerlərə gələnlərin böyük çoxunluğu devşirme kökənli idi. sosial siniflər arası mobilizasiya, keçid kanalları yox idi. idarə edənlər (saray idarəsi, hərbi idarə və üləma) və idarə edilənlər (ümumilikdə rəiyyət adlandırılanlar) var idi. üləmanın oğlu üləma, əskərin oğlu əskər, rəiyyətin oğlu da yenə rəiyyət olurdu. rəiyyətin sosial hərəkətlikdə yuxarı doğru çıxmaq şansı yox idi. 17-ci əsrdən etibarən qərbi avropadakı sənayələşmə və rəqabətin artması ilə bərabər osmanlıda da iqtisadi dəyişikliklər baş verdi. ticarət ilə əllərinə pul keçən bəzi rəiyyətdən insanlar idarəetmədə söz haqqı olmağa başladı. pul verib yeniçərilər ocağına girəbilirdi.
rəiyyətin bəzi hissəsinin yuxarı doğru dırmaşması bəzi rəiyyət hissələrindən daha yaxşı hala gəlməsinə səbəb oldu. "mən niyə orada deyiləm?" sualından doğan sinfi ziddiyətlər daha çox görünməyə başladı. bu sinfi ziddiyətlərin sosial gərginlik halını almaması üçün islam üzərində dəyişiklik oldu və islam sosial kimlik olaraq yeni bir funksiya yerinə yetirməyə başladı və siyasi kimlik halını aldı: idarə edən sinifdəki də müsəlmandır, sən də müsəlmansan, biz ayrı bir qrupuq.
rəiyyət ilk başda yəhudi, xristian və müsəlman kəndlilərini, yoxsullarını, alt və orta təbəqələri ehtiva edirdisə indi sadəcə yəhudi və xristianları ehtiva etməyə başladı: rəiyyət yəhudi və xristianlardır, biz müsəlmanıq. bununla da, sinfi ziddiyətlərin üzəri dini kimliyin kley, yapışdırıcı rolu görməsi ilə örtüldü.
və bu birləşdirici sosial-siyasi kimlik olaraq islam artıq hərkəsə bərabər olmalı idi. əvvəlki kimi, xüsusi bir qrupun ayrı, dərin islamı; digərlərinin daha bəsit islamı ola bilməzdi.
bu dəyişimi max weberin protestant əxlaqı və kapitalist ruhunda açıqladığı "disenchatment"/"Entzauberung"/"Dünyanın sehrinin itməsi" qavramları ilə izah oluna bilər. qısacası, max weberə görə katolik xristianlıq orta əsrin zeitgeistına uyğun gəlirdi: özünü dünyadan təcrid etmək, tanrıya bu dünyada çatmaq, doqmatik rituallar və sairə. artıq kapitalist dövrün ruhuna isə protestan əxlaqı uyğun gəlirdi: tanrıya bu dünyada çatmaq mümkün deyil, bu dünyada biz disiplinli çalışmalıyıq ki, digər dünyada tanrı bizi mükafatlandırsın. yəni, dinin rasionallaşması.
islamda da, başda bəhs etdiyimiz "iki epistemoloji fəza dövründə" tanrıya bu dünyada çatmaq üçün nəfsi tərbiyə etmək lazım olduğu, özünü dünyadan təcrid etmək gərəkdiyi düşüncəsi var. məsələn, yunus emrenin "cənnət cənnət dedikləri" şeirində belə bir hissə var:
"cennet cennet dedikleri
birkaç köşkle birkaç huri
isteyene ver onları
bana seni gerek seni"
yəni, qurandakı vədlərin normal insanlar üçün olduğunu, bəzi xüsusilərin isə tanrı qatında eşq yaşamasının keçərli olduğu bir fəzadan bəhs edirik.
max weber islamı bu fəzadan ibarət gördüyü üçün onun protestant əxlaqı kimi yeni çağın sosial-iqtisadi ehtiyaclarına görə dəyişmədiyini irəli sürmüşdü. amma, "dünyanın sehrinin itməsi" islam üçün də keçərli idi.
ancaq, 17-ci əsrin sonlarından etibarən islamın da artıq bu dünyəviləşməyə getdiyini görürük. yuxarıda bəhs etdiyim iki fəzalı epistemoloji reallığın sadəcə vahid reallığa endirilməsi bunun göstəricisidir. fərqli dövrlərdə yazılmış "islami davranış risalələri"nə baxsanız, əvvəllər kasıblığa yüklənən pozitiv mənanın getdikcə neqativ məna ilə dəyişdiyini; əvvəllər yaxşı əxlaqlı olmanın da islamın 5 şərti qədər önəmli olduğunun göstərilməsinin əksinə əxlaqdan bəhs edilməməsi, "bunu etməlisən, hədisdə belə buyrulub" kimi dünyəvi əməllərə diqqət çəkilməsi, "kasıb olmamaq üçün 25 hədis" kimi başlıqlı siyahıların ortaya çıxması və bir çox şey misal göstərilə bilər. dünyada tanrıya çatmaq, onunla eşq yaşamaq lənətlənmiş, allahın transandatalizminin vurğusu artmışdır.
thomas bauerin "A Culture of Ambiguity: An Alternative History of Islam" kitabında bəhs etdiyi qeyri-müəyyənlik məsələsi var. çox uzatmaq istəmirəm, mən də yazmaqdan yoruldum. qısacası deyir ki, orta əsrdə islamda qeyri-müəyyənlik var idi. bir hədisin, bir ayənin birdən çox mənası, təfsiri ola bilərdi və bunların heç biri digərindən üstün deyildi. məsələn bir ayədəki bir sözün belə 30-40 fərqli təfsiri var idi və heçbir təfsirin digəri üstündə hegemoniya qurmaq kimi niyyəti yox idi, hər biri bərabər dəyərli idi. bir mənanın olmaması islami mədəniyyətdə plüralizm ortaya çıxarırdı. ancaq yuxarıda bəhs etdiyim dəyişkənliklərlə bərabər, qeyri-müəyyənlik yerini müəyyənliyə buraxdı. artıq bir ayənin bir hegemon, hakim təfsiri olmalı idi. qeyri-müəyyənliyə yol verilə bilməz: ya o, ya bu.
thomas bauerin pis iblisi burada rene descartesin özüdür. dekartın karteziyan ağılı dixotomiya şəklində düşünməni hakim mental iqtidar halına gətirdi. ona görə də, islamda da qeyri-müəyyən mənalılıq və plüralizm öz yerini vahid mənalılıq və mərkəzi iqtidara buraxdı.
bu barədə üzərinə daha çox düşünmək üçün tövsiyyə etdiyim mənbələr:
shahab ahmed- What Is Islam?: The Importance of Being Islamic
thomas bauer- A Culture of Ambiguity: An Alternative History of Islam
baki tezcan- The Second Ottoman Empire: Political and Social Transformation in the Early Modern World
nəysə, nəsimi mövzusundan çox uzaqlaşdıq, amma niyə nəsiminin "zındıq" olduğuna görə deyil, sirri aşkar etdiyinə görə cəzalandırıldığını düşündüyümü izah etmək istədim.
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
dinə görə öldürülən bir adamı məsciddə islamı qaydalara uyğun dəfn mərasimini aparıb dəfn etmirdilər.Amma nəsimi belə dəfn edilib.hətta qəbrinin üstündə məsciddə yazllıb ki “əgər siz yeni bir nəfəs duymaq istəyirsinizsə,əgər dünyanı dərk etmək istəyirsinizsə,nəsiminin bu sözlərini oxuyun”.yəni hürufilik həmin dövrdə təkcə dini bir axın yox,həm də siyasi bir hərəkat kimi qiymətləndirilirdi.həmid araslı nəsimi haqqında kitabında vurğulayır ki,yəqin ki,nəsimi təkcə dinə görə yox,siyasi əqidəsinə görə öldürülmüşdü.
misirdən birbaşa qərar gəlmişdi nəsiminin ağqoyunlu,qaraqoyunlularla əlaqəsi olduğu üçün,qulluq etdiyi üçün öldürülməsi barədə.həmçinin həmid araslının kitabına əsasən,qaraqoyunlu hökmdarı bakını alandan sonra nəsimiylə görüşür və hürufiliyi qəbul edir.yəni siyasi cəhətdən öldürüldüyü və hürufiliyin,dövründə həm də siyasi əhəmiyyət daşıdığı heç də qeyri-real gəlmir.
dərisinin soyulması belə qərəzli məsələdir,sırf ölüm fərmanı var bu barədə.
öldüyü zaman “zahidin bir barmağın kəssən,dönüb həqqdən qaçar,
gər bu gerçək aşiqi sərpa soyarlar,ağrımaz” beyti də həmən an da deyilməsi qərəzlidir.hansl ki,nəsimin bir çox müridi o öldükdən sonra nəsimi təxəllüsü ilə bu kimi şeylər çox yazmışdır.
ənəlhəqq məsələsinə gəldikdə isə,bunu ilk öncə mənsur həllac dilə gətirib və öldürülüb bu fikirlərə görə.yəni,nəsimidən qabağ onun sələfi olduğu sayılan həllaca nəzər yetirmək lazımdır.
mənsur həllac allahı zikr etdiyi zaman ondan başqa hər şeyi, hətta öz nəfsini də unudaraq belə bir ekstaz hallarından (sufilikdə buna səkr halı deyilir) birində, "sən kimsən? ", - deyə soruşanlara "ənəl-həqq" cavabını vermişdir. çünki bu sözün əsl mənası "mən yoxam, yalnız haqq vardır" deməkdir. bu vəziyyətdə isə insanın ruhu allaha qovuşur və sufilikdə mövcud olan ən yüksək mövqeyə ucalır. bu fikrə görə, həllac mənsur çox böyük bir vəlidir və tam mənası ilə müsəlman sufilərindəndir.(təbii ki,bunlar yanaşmadır bəzi tarixçilərin,din adamlarının,şairlərin nəzdində).
nəsimi də həllacı özünə ideal olarağ görürdü.hətta həllac təxəllüsü ilə də yazdığı qəzəllər də vardır.
-həmçinin əlavə edim ki,mən belə düşünürəm ki,indiki dövrdə müasir dövlətlərin əsası deyildikdə,1648-ci ildə 30 illik müharibənin sonunda vestfaliya sülhündən başlayarağ avropada yaranan dövlətlər götürülür.amma və lakin bizdə bu 14-15-ci əsrlərdən başlaya bilərdi.hansı ki,dinə rasional yanaşma.düzdür,bunun da əskik,ziddlik yaradan tərəfləri var,amma təməl saymaq olardı,məncə.
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
üzv ol