erkin qədirlinin sözləri
| siyasət14,435 | 149 | 235
əjdahalar googlla
hands of stone
local
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
azərbaycan'da yayımlanan çap və elektron mediada, xüsusilə rus dilində olanlarda, tez-tez ölkəmizdəki rusların durumu və rus dili haqqında yazılır. " rus sektoru" mövzusuna burada yenidən qayıtmaq istəmirəm. sözüm buradakı ruslar haqqındadır.
hökumət rəsmiləri və media çox zaman onlar haqqında elə deyir və yazır ki, sanki rusiya qarşısında hesabat verilir. sanki rusiya'ya duyurulur ki, sizin buradakı ruslarla bizim işimiz yoxdur. hərfi mənada belə yazılmır, təbii ki, amma fon və təqdimat belədir, əmin olun. elə bununla razılaşmadığımı buradan bildirmək istəyirəm.
ölkəmizdəki ruslarla bağlı niyə rusiya qarşısında hesabat dilində danışırsınız? buradakı rusların rusiya'yla nə əlaqəsi? söhbət bir tək onların bizim vətəndaş olmasından getmir. hərçənd, bunun özü yetər ki, rusiya'ya bu mövzuda mənəvi üstünlük verilməsin. sözümün canı başqadır.
buradakı ruslar, vaxtılə rusiya'nın özündən qovulan rusların sonrakı nəsilləridir. ruslar azərbaycan'da rusiya'nın buranı işğal etməsindən təxminən iki əsr öncə məskunlaşmağa başladılar. 17-ci əsrdə rusiya'da kilsə islahatı keçirildi ("nikon islahatı"). həmin islahat rus ortodoks (pravoslav) inancın doktirnal təməllərinə toxunmadı, yalnız mərasimləri dəyişdirdi. bununla belə, həmin islahatlarla razı olmayanları təqib etməyə başladılar. nikon islahatını qəbul etməyən rusları mülkiyyətdən və ailədən məhrum edir, kilsədən uzaqlaşdırır, özlərini öldürürdülər.
düşünün, söhbət sadəcə mərasimlərdən gedirdi. nikon islahatına qədər ruslar iki barmaqla xaç çevirir, xaç yürüşü zamanı kilsə ətrafında soldan sağa gedirdilər və s. nikon islahatından sonra üç barmaqla xaç çevirmək, kilsə ətrafında sağdan sola getmək buyuruldu və s. bu qədər, yəni. əvvəlki qaydayla mərasimlərini icra edənlərə "старообрядцы" (bizdə onlara "molokan" deyirlər) adı verildi və onlar sistematik şəkildə təqib olunurdu.
təqiblərdən qaçan rusların bir qismi azərbaycan'a gəldi, burada dinc şəkildə məskunlaşdı, icmalarının adıyla kəndlərinə ad qoydular. o vaxtlardan bugünədək ölkəmizin çeşidli bölgələrində ivanovka, mixaylovka, alekseyevka və s. adlı rus kəndləri var. təkrar edirəm, hələ rus imperiyası azərbaycan'ı işğal etməmişdi, ruslar rusiya'nın özündə onlara qarşı təqiblərdən qaçıb ölkəmizə pənah gətirmişdi.
rusiya'dan onları qovdular, biz onları qəbul etdik, yer verdik, onlarla dinc yaşadıq. bugün də onlarla dinc yaşayırıq. düşünün, rus pravoslav kilsəsi molokanları yalnız 1971-ci ildə rəsmən bağışladı. yəni, üç barmaqla deyil, iki barmaqla xaç çevirdiklərinə görə bağışlanmaq üçün, molokonlar üç əsrdən çox zaman alan və rus kilsəsinin rəsmi mövqeyindən qaynaqlanan bir dini ədavət içində yaşamalı oldu.
biz, müsəlman toplumu olaraq, rus kilsəsi tərəfindən təqib olunan, dışlanan molokonlara quçaq açdıq. azərbaycan'dakı ruslar bizim ruslardır, onların rusiya'ya aidiyyatı yoxdur. rusiya'nın heç bir tarixi, mənəvi, ya da hüquqi haqqı yoxdur ki, azərbaycan'dakı rusların vəziyyətinə nəzarət etsin, bizdən bununla bağlı hesabat istəsin. rusiya bizim rusları baltik ölkələrdəki ruslarla səhv salmasın. rusiya bizə nə dini, nə də milli dinclik mövzusunda "dərs keçə" bilməz.
odur ki, sözüm hökumətə və onun çevrəsində olan mediayadır (xüsusilə rus dilində yazan mediaya). rahat olun, qürurlu olun. "azərbaycan'dakı ruslar" mövzusunda mənaları rusiya'ya təslim etməyin. mənəvi üstünlük biz tərəfdədir. heç " rus sektoru"nun bir gün bağlanacağı da bu üstünlüyümüzü əlimizdən ala bilməz.
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
məsələn, götürək milli məclis sədri oqtay əsədov'un xaricdə təhsillə bağlı sözlərini. həmin sözlər haqlı qınağa səbəb oldu. xaricdə təhsil almağın lazımlığı haqqında nə bu cür, nə də başqa bir tərzdə danışmağa gərək yoxdu. təhsilimizdə acınacaqlı durumun özü gənclərin iddialı kəsimini xaricdə təhsil fürsətlərini axtarmağa vadar edir. odur ki, iqtidarın birbaşa vəzifələrindən biri - uğurlu milli təhsil sistemini qurmaqdır. belə olmasa, xaricə tələbə axınını dayandırmaq mümkün olmayacaq.
bununla belə, bu iqtidarı, onun rəsmilərini və onların məsuliyyətsiz sözlərini unutsaq belə, problem yerində qalasıdır. dövlət hesabına xaricə tələbə göndərmək məsələsi, maliyyə siyasətilə uzlaşmaqla yanaşı, bir sıra strateji məqsəd və vəzifələrə bağlanır. haraya göndərmək? neçə nəfər göndərmək? hansı ixtisaslara göndərmək? hansı şərtlərlə göndərmək? nə qədər pul xərcləmək? bu və bənzəri suallar məsələnin siyasi dərinliyini və onun doğurduğu strateji baxışları açmalıdır.
ciddi düşünsək, xaricdə dövlət hesabına təhsilin lazımlı, yoxsa lazımsız olmasıyla bağlı sual heç də asan deyil (və qətiyyən zarafata salınası deyil). bu iqtidarı unudaraq düşünməliyik! ya da, müxalifətdəyiksə, özümüzü iqtidarda uyduraraq düşünməliyik!
"xaricə tələbə göndərmək mütləq lazımdır" cavabı çox asan və üzdə olandır (sanki, düşünməyə belə imkan vermir). bununla belə, obyektiv problemlər var. ölkəmizdə dürüst çalışan siyasət və hüquq təsisatlarının, bazar iqtisadiyyatının və s. olmadığı halda, xaricdə yüksək bilik almış gənclərimiz qayıdandan sonra burada nə edəsidir? bilik - alətdir. bilik özündəməqsəd deyil. biliyi nə üçünsə alırlar (ona görə pul ödəyirlər. bilik - bazar dəyəridir. biliyin bazarı olmasa, onun heç bir önəmi olmayacaq. )deməli, xaricdə yüksək səviyyəli təhsil almış gənclərimiz, ölkəyə qayıdandan sonra, gec-tez (tez, nəinki gec) ölkədən yenidən getməyə üstünlük verəcəklər (biliklərini bazarda rahat sata biləcəkləri ölkələrə). bugünün özündə o qədər elə adam var ki. heç xaricdə olmasın, burada təhsil alanlar da o cür düşünəcək - ölkədən getməyə çalışacaq.
beyin axını böyük problemdir. bir tək bizim ölkənin problemi deyil, təbii ki, amma bizim üçün daha çətin nəticələr yaradır. hətta yüksək rifah içində yaşayan ölkələrdə dövlət hesabına xaricdə təhsil almaq üçün göndərilən tələbələrlə problem var (olub, ya da olur). məsələn, irlandiya. orada dövlət 30 il ərzində xaricə tələbə göndərirdi, əksəriyyəti geriyə dönmədi. çünki irlandiya'nın daxili bazarı kiçikdir. hökumət məcbur oldu əlavə maliyyə tədbirləri görməyə (ölkəyə qayıtmamış mütəxəssisləri qaytaran şirkətlərə vergi güzəştləri və s.).
indiki iqtidara ünvanlanmış tənqidlərimiz haqlı və yerindədir. bununla belə, gələcəyi düşünərək, strateji yanaşaraq, dövlət hesabına xaricə tələbə göndərmək məsələsinin heç də asan olmadığını anlamalıyıq. "göndərək, getsinlər savadlı olsunlar" yanaşması yetərli deyil. gənclərin ölkəyə qayıtması vacibdir! daxili bazarımızın kiçikliyi bu problemi özü-özlüyündə çətinləşdirir.
dövlət xaricə tələbə göndərməklə ölkənin gələcəyinə maliyyə yatırımı edir. həmin yatırımın maya dəyərinin qayıtması çox azdır. əlavə gəlir olmalıdır. əlavə gəlirsə, yalnız əlavə dəyər yarananda olur. hüququn üstünlüyü, məhkəmə müstəqilliyi və qərəzsizliyi, açıq və dürüst çalışan siyasi təsisatlar, haqlı rəqabət (xüsusilə əmək bazarında) və s. olmasa, dövlət hesabına xaricdə təhsil doğrudan da lazımsızdır (havaydan pul xərcləməkdir). elə ölkə içində də dövlət hesabına təhsilin yatırımı maya dəyərəni çıxarmayacaq. təhsil çox vacibdir, amma ondan daha vacib və öncə görüləsi işlər var - köklü siyasi, hüquqi və bazar islahatları.
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
1. tarixi (coğrafi səbəb.
)azərbaycan, tarixən ona sahib olmuş bütün imperiyaların ən ucqar bölgəsi olub. imperiyanın ucqar bölgəsi olmağın həm üstün, həm də zəif tərəfləri var. üstün tərəfi odur ki, imperiyanın mərkəzindən gələn siyasi dalğanın ən sonuncusu və ən zəifi gəlib sənə çata bilir. bunun hesabına kimliyini qoruya bilirsən. zəif tərəfi də buradan qaynaqlanır - ən sonuncu və ən zəif dalğa olduğuna görə, imperiyanın mərkəzlərinə yaxın bölgələrlə nisbətdə daha gec və az inkişaf edirsən (elmi, texnoloji və s. baxımdan).
ucqarlıq bizə həm də onu qazandırdı ki, biz bölgəmizdə olan bütün keçmiş imperial gücləri yaxşı tanıyır, onları yaxşı anlayırıq. sadə desəm, hamının dilini bilir, hamıyla dil tapa bilirik. çünki, özümüzə aid milli keyfiyyətlərdən başqa, hamıdan biraz-biraz götürmüşük. yəni, kimliyimiz çoxçeşidlidir. bunun özü gələcək inkişafımız üçün çox yaxşı potensialdır. amma bunun hesabına ideoloji mövqelərin formalaşması da çətinləşir.
2. demoqrafik səbəb.
rəsmi statistikaya görə, əhalimizin təxminən 48 faizi kəndlərdə yaşayır. şəhərlərdə yaşayanların da əksəriyyəti kənddən çıxmışlardır (burada kimsə inciməsin, sözlərimdə heç bir aşağılayıcı məna yoxdur - özümü də kulturoloji baxımdan kənddən çıxmışların sırasına aid edirəm). kənddə nə ideolgiya ola bilər? ancaq mühafizəkarlıq! çünki, kəndin həyatı belədir, təsərrüfatın ritminə bağlıdır. hər il eyni proses - əkin/biçin, yaylaq/qışlaq və s.
bizdə islamın da özünəməxsusluğu kənd həyatıyla bağlıdır. islam, bütün başqa təkallahlı dinlər kimi, şəhər mühitini tələb edir. kənd əhalilərinin, tarixən hər yerdə, çoxtanrılı dünya görüşləri olub - ruhlara, totemlərə və s. inanıblar. bütün təkallahlı dinlər kənd yerlərində yerli şəraitə uyğunlaşmalı olub və yerli inanclarla qarışıb. ölkəmizdə şəhərləşmə genişləndikcə, insanlarımızın dini görüşləri də dəyişəcək. yəni, dinə etiqad etməyi seçmiş adamlar dinlə əlaqəsi olmayan inanc və adətlərdən əl çəkəcək. bu proses birdən olmayacaq və bir neçə nəslin ömrü qədər zaman alacaq. bu prosesin ağrılı tərəfi də olacaq - istəsək də, istəməsək də, dini çevrələrdə ideoloji mübahisələr artacaq.
dünyəvi ideologiyaların da vəziyyəti demoqrafik durumdan çox asılıdır. məsələn, siyasi solu götürək. kənddə nə sol? sol sənaye, şəhər mədəniyyəti tələb edir. odur ki, əhalimizin belə demoqrafik durumunda siyasi solun güclənməsi (başqa səbəblərlə yanaşı) gözlənilmir. şəhərləşmə genişləndikcə, sənayenin çəksi artqıca, siyasi sol güclənə bilər. amma hələlik bunun üçün şərait yoxdur.
əhalimizin yarısının kənddə yaşaması sağ ideologiyalar üçün də əngəldir. kənddə nə liberalizm (liberalizmin sol qanadı da var, amma mən burada sağı deyirəm)? mühafizəkarlıq siyasi sağa aiddir, amma bizim şəraitdə mühafizəkarlıq hələ siyasiləşməyib, məişət səviyyəsindədir. kənd mühafizəkardır, çünki həyat tərzi elədir, təbiətə çox bağlıdır.
nə qədər qəribə olsa da, kənddə millətçiliyə bənzər dünəyagörüşü yetişə bilib bizdə (özünəməxsus şəkildə). bu, bir paradoksdur, əslində. millətçilik də şəhər mühitinin məhsuludur. amma bizdə milli ruhu həmişə kənd yaşadıb. inkişafımız belə olub. bakı çox sürətlə böyüyüb, əhalisi (o cümlədən etnik baxımdan) çox qarışıq olub və buraya köçənlərin əksəriyyəti kənd köklərindən qopmayıb. problem ondadır ki, millətçiliyin köklərə qayıdışla çox az əlaqəsi var. köklərə qayıdış və etnik kimliyə bağlılığı şovinizm tələb edir. şovinizm, bu baxımdan, bölücüdür. millətçilik, əksinə, birləşdirici rol oynaya bilir. amma bunun üçün şəhərləşmə genişlənməli və dərinləşməlidir. şəhərləşmə olmasa, millətçilik vətəndaş ideologiyasına çevrilə bilməyəcək və şovinistik təsəvvürlərlə romantik gözləntilər arasında qalacaq.
p.s. ideologiyasızlığın başqa səbəbləri də var, amma onlar asan və nisbətən tez həll olunandır. burada ancaq təməl (obyektiv) hesab etiklərimi yazdım.
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
link
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
bakı'nın gözüylə baxıldıqa, rusiya'nın ermənistan'da hərbi bazasının birbaşa hədəfi kimi özümüzü görürük (görməliyik). bizim üçün bunun başqa anlamı olmamalıdır. özümüzü rusiya'nın yerinə qoyub, "bu bazanın əsas məqsədi başqadır" kimi sadəlöhv cavablar axtarmağa zaman və sinir xərcləməməliyik.
rusiya'nın ermənistan'da hərbi bazası bizim guman oluna biləcək qarabağ savaşımızda (əngəl də olmasa) ciddi çəkindirici amildir. həmin bazanın özü sırf hərbi baxımdan böyük güc deyil. bizim ordumuz həm say, həm texniki, həm də döyüş imkanlarına görə həmin bazadan üstündür. amma "sırf hərbi baxımdan" deyilən bir şey də yoxdur. problem siyasidir (geopolitikdir).
rusiya'nın ermənistan'dakı hərbi bazaya (onlar ermənistan'ın tərəfində vuruşmağa girişsələr) qarşı ordumuzun əks-tədbirlərini rusiya cavabsız qoyası deyil. rusiya'nın bizə qarşı hərbi təhlükəsi ermənistan'ın ərazisində deyil, xəzər tərəfdədir. rusiya'nın xəzər'də dəniz desant qüvvələrinin tez-tez təlim keçirməsi təsadüf deyil. dəniz desantını kimə qarşı istifadə edəsidirlər? aydındır ki, bizə qarşı. xəzər'in sahillərində başqa elə bir şəhər yoxdur ki, yerləşməsinə, enerji, infrastruktur, maliyyə, inzibati, siyasi, hərbi və s. əhəmiyyətinə görə bakı'ya bərabər olsun. üstəlik, rusiya özünün xəzər donanmasını yeni, 300 km məsafədən dənizüstü hədəfləri vura bilən raketlərlə təchiz etməsi kimə qarşıdır? təbii ki, bizə qarşı. xəzər'də rusiya'dan sonra ən böyük və güclü donanma bizdədir.
bizimkilərin rusiya'nın sərhəddində yol və körpü infrastrkutrlarının genişləndirilməsini heç bəyənmirəm. 1920-ci ildən dərs çıxarmamışıq, deyəsən. rusiya'nın (ehtimal oluna biləcək) hərbi təcavüzü üçün yol imkanlarını artırıq.
bütün bunları niyə yazdım?
bugün xəbər yayıldı ki, rusiya'nın əlinin altında olan ktmtnin (kollektiv təhlükəsizlik haqqında müqavilə təşkilatının) baş katibi nikolay bordyuja deyib (sitat):
"ermənistan'ın ərazisində vəziyyət mənfiyə doğru inkişaf edərsə, ermənistan, ktmt'nin üzvü kimi, müttəfiqlərindən bütün zəruri yardımı almaq haqqı var" (sitatın sonu).
burada yeni nə var ki? yeni olan "ermənistan'ın ərazisində" ifadəsidir. doğrudur, bundan əvvəl də rusiya'nın "müstəqil" ekspertləri dəfələrlə deyib ki, qarabağ'da müharibə yenidən başlayarsa, rusiya'nın ermənistan'dakı hərbi bazası hərbi əməliyyatlara girişməyəcək. amma həmin ekspertlərin sözünün siyasi çəkisi çox az olub (ekspertləri kremlin danışdırdığı aydın olsa da). burada isə oxşar fikri (başqa formada) ktmt'nin baş katibi deyib. baş katibin rusiya ordusu üzərində heç bir səlahiyyəti olmadığı aydındır. bununla belə, baş katib birbaşa kremlin idarə etdiyi adamdır, kremlin icazəsi olmadan belə sözləri deməz.
problem nədədir ki? ilk baxışdan yaxşı və düz deyib. bizim istədiyimiz də bu deyilmi? yəni, qarabağ'da hücuma keçəcəyimiz halda rusiya'nın ermənistan'dakı bazasının bizə qarşı işlədilməyəcəyini istəmirdikmi? biz onsuz da ermənistan'ın rəsmi ərazisinə hücum edəsi deyilik, eləmi? öz ərazimiz olan qarabağ'da bizə qarşı döyüşəsi ermənistan'ın qoşunları olsa da, döyüşlər bizim ərazidə aparılacağına görə rusiya hərbi bazasının hərəkətə keçməsi üçün əsas verəsi deyilik, eləmi?
formal olaraq elədir, amma... ammalar çoxdur və onları hərbi müstəvidə axtarmamalıyıq. problem siyasidir (geopolitikdir). rusiya'ya əsas yox, bəhanə lazımdır. buradakı iqtidarın (ən azı son bir il ərzində) açıq-aşkar qərbə qarşı yön aldığını görən rusiya, bizi yaxın gələcəkdə öz tələsinə salmağa istəyə bilər. məsələn, rusiya (vaxtılə amerikanlar xorvatlara deyən kimi) bizə deyə bilər ki, "mən gözümü yumuram, siz hücuma başlayın, mane olan deyiləm; tez bir zamanda nəyi ala bilsəniz, sizindir".
aşağı qarabağ'da ordumuzun tez bir zamanda az itkisiz sürətlə irəliləyə biləcəyii şübhə doğurmur. həm relyef baxımından, həm də ermənilərin orada güclü müdafiəsi olmadığına görə, ordumuz oraları tez ala bilər. yaxşıdır? əlbəttə! amma qələbə bir tək hərbi uğur məsələsi deyil.
qərblə münasibətlərimizin pisləşdiyi bir vaxtda rusiya'nın (guman oluna biləcək) "mane olmayacağam" sayağı vədinə inanıb hücuma keçsək, qərb bizə qarşı bütün birləşmiş siyasi gücünü qoyacaq. rusiya bizə görə qərblə yeni qarşıdurmaya getməyəcək. hətta özü (rusiya'nı deyirəm) bmt'nin təhlükəsizlik şurası'nda bizə qarşı qətnamə təklif edəcək, ya da başqaların təklif etdiyi qətnaməyə səs verəcək. bu hələ mülayim variantdır.
daha pis, yuxarıda yazdığım kimi, rusiya'nın bizə qarşı birbaşa hərbi təcavüzü ola bilər (2008'də gürcüstan'a qarşı təcavüzü unutmadıq, deyilmi?). xəzər'də dəniz desant və raket təlimləri də buna görə lazımdır rusiya'ya.
rusiya ölkəmizə qoşun yeritmək üçün (sülhməramlı, ya da işğalçı - fərq etməz) hər şeyə gedə bilər. rusiya'nın sözünə inanmaq olmaz. hətta döyüşsüz, misal üçün 3-5 rayon qaytarmağı təklif edərsə, razılaşmamalıyıq. həmin rayonları götürsək, "növbəti kompromisi" bizdən tələb edəcəklər, bizimsə kompromisə gedəsi torpağaımız yoxdur. beləcə qarabağ'ı həmişəlik itirə bilərik. qısamüddətli uğurlara aldanmaq olmaz. uzunvadədə uduzmuş olarıq. müstəqilliyimiz əldən gedər, üstəlik ərazimizə rusiya'nın qoşunları də girər.
mən "sülhpərvər" deyiləm, qarabağ'ın da danışıqlar yoluyla qaytarıla biləcəyinə inamım çox azdır. amma düşmənimizin rusiya kimi hərbi müttəqfiqi ola-ola, rusiya'nın ehtimal oluna biləcək şirnikdirməsinə uyub, özü də qərblə münasibətlərin pis olduğu bir vaxtda, hücuma keçməyimiz doğru olmazdı. düşmənimizin hərbi müttəfiqi varkən, özümüzə hələ də hərbi müttəfiq tapa bilməməyimiz böyük strateji zəifliyimizdir. bu zəifliyi aradan götürmək uğrunda çalışmalıyıq.
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
şərhim:
avropa şurası ərazi münaqişələrini həll etmir. avropa şurası'nın məqsədləri - hüququn üstünlüyü, təməl insan haqq və azadlıqları, demokratiya, mədəni əməkdaşlıq. iqtidar bunu yaxşı bilir.
dağlıq qarabağ'a görə üzvlükdən çıxası qurum varsa, o avropa şurası deyil, atət'in minsk qrupu'dur. minsk qrupu 20 ildən artıq sürən işinin tək bir nəticəsi var -yan təsiri - qarabağ'ı qaytarmaq uğrunda müharibədən azərbaycan'ı çəkindirmək. elə prinsipialsınızsa, minsk qrupu'ndan çıxın, avropa şurası'ndan niyə çıxırsınız?
niyəsi aydındır. minsk qrupu dağlıq qarabağ üçün əməli bir iş görməsə də, iqtidarı insan haqları və demokratiya mövzusunda tənqid etmir. iqtidar da bununla kifayətlənir. amma avropa şurası tənqid edir, qərarlar çıxarır, huqüqun üstünlüyünü təmin etməyi, azad və ədalətli seçki keçirməyi, siyasi məhbusları buraxmağı, müstəqil məhkəmə sistemini qurmağı və s. tələb edir. iqtidarı narahat edən də budur (qarabağ'ı burada yersiz bəhanəyə çevirirlər). əsas problem odur ki, iqtidar insan haqları, hüququn üstünlüyü və demokratiya sahəsində öhdəliklərini yerinə yetirmək istəmir.
əslində, avropa şurası dağlıq qarabağ üçün minsk qrupu'ndan daha çox iş görüb. aşpa'nın iki qətnaməsində ermənistan işğalçi kimi tanınıb və ermənistan'dan işğal etdiyi ərazilərdən çıxmaq tələb olunub. avropa insan haqları məhkəməsi də işğal faktını tanıyıb və "çiraqov və başqaları ermənistan'a qarşı" işdə işğaldan doğan insan haqları pozuntularına görə bütün məsuliyyətin ermənistan'ın üzərində olduğunu müəyyən edib. minsk qrupu'nun ifadələrində belə qətiyyət varmı? yox!
novruz məmmədov yalnız avropa şura'sından çıxmaq ehtimalından yazsaydı, bəlkə bu statusu yazmazdım. amma novruz məmmədov həm də xarici siyasət kursunun dəyişə biləcəyinə eyham vurur. bu, daha böyük bir iddiadır. kursu haraya dəyişəcəklər? aydındır ki, rusiya'dan başqa elə bir yer də yoxdur getməyə. proses çox təhlükəli, müstəqilliyimiz üçün ziyanlı yön almağa başlayıb. bu iqtidar, dedikləri kimi varsa, ölkəni yanlış yerlərə aparır.
p.s. "rusiya yönü" və ondan doğan təhlükələr haqqında ayrıca və geniş yazacağam.
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
(söhbət ancaq nikahdan gecədək, homoseksuallığın özünü burada müzakirəyə çıxarmıram).
dünən abş ali məhkəməsi federal səviyyədə homoseksual nikahları qanuniləşdirdi. qərarda ölkənin hər yerində belə nikahlara icazə vermək tələbi qoyulmur, amma ştatlara belə nikahları qadağan edən qanunları qəbul etmək yasaqlanıb. amerika vətəndaşı olmadığıma görə, bu qərarla bağlı heç bir duyğum yoxdur. özləri bilər. amma abş elə bir ölkədir ki, orada baş verən proses və hadisələrin çoxu beynəlxalq müzakirələrə səbəb ola və başqa ölkələrə dolayı təsir göstərə bilir. odur ki, dünəndən bəri bu mövzuya marağın artması anlaşılandır.
yekun münasibətimi bu yazının ən sonunda oxuya bilərsiniz. hələliksə, ailə və nikah anlayışlarının hüquqda yeri haqqında önəmli bilikləri paylaşım.
hüquq tarixinin böyük hissəsi ailə və nikah haqqında müfəssəl qanunvericiliyin olmadığı dönəmlərə aiddir. bu münasibətlər tamamilə dinlərin və ictimai əxlaqın öhdəsinə buraxılmışdı. milli dövlətlərin hələ formalaşmaqda olduğu şəraitlərdə hüquq sistemi dünyəviləşə və güclənə bilmirdi, ona görə də özəl həyat münasibətlərin hamısı və ictimai münasibətlərin xeylisi din, əxlaq və ənənəylə tənzimlənirdi.
milli dövlət - (hər şeydən öncə) dünyəvi dövlətdir. milli dövlət - (daha sonra) güclü mərkəzi hakimiyyəti olan dövlətdir. milli dövləti ilk qurmuş ölkə fransa olmuşdur. inqilabdan sonra daxili çəkişmələr və qonşularla müharibələrə baş qarışmış fransa'nın öz hüquq sistemini şəkilləndirməyə imkanı olmadı. yalnız napoleon'un hakimiyyətdə güclənməsindən sonra fransa'da mülki məcəllə qəbul olundu və orada ailə-nikah münasibətləri tarixdə ilk dəfə müfəssəl şəkildə və dünyəvi tərzdə təsbit olundu. fransa'nın təcrübəsi çox ölkələr üçün örnək oldu. bəziləri ailə-nikah münasibətlərini mülki məcəllədə, başqaları isə ayrıca qəbul etdikləri ailə məcəlləsində nizamladı. məsələn, bizim ölkə ikinci qrupa aiddir - bizdə mülki məcəllə və ailə məcəlləsi ayrıdır.
ailə münasibətlərin dünyəviləşmədiyi dönəm və şəraitlərdə nikahın bağlanması, saxlanması və pozulması, eləcə də nikahda doğan və nikahın içində davam edən münasibətlərin tənzimlənməsi tamamilə dinin inhisarında idi. ailə - tanrıya xoşgələn, tanrıdan xeyir-dua alan, tanrı tərəfindən izlənilən və qorunan, tanrının izniylə dünyaya uşaq gətirən özəl həyat birliyi sayılırdı. dini təşkilatların, xadimlərin və ayinlərin rolu həlledici olub. dindənkənar nikahlar qəbul olunmurdu. bunun bir mənası eyni dinin içində tələb olunan mərhələ və mərasimlərdən keçmək, başqa mənasi isə - fərqli dinlərə aid olan adamların nikahına yol verilməməsilə bağlı olub. ailələr bəzi dinlərdə poliqam (çoxarvadlılıq, ya da çoxərlik), bəzi dinlərdə monoqam, amma bütün hallarda heteroseksual olub. bütün dinlər homoseksual əlaqələri günah sayıb, qadağan edib.
milli dövlətlər qurulanda mərkəzi hökumətlər ictimai münasibətlərdən dini uzaqlaşdırmağa başladı. buna rahat nail olmaq üçün özəl həyat sahəsində dinin nüfuzu hələ tanınırdı (kompromis kimi). ona görə ailə münasibətlərində dövlətlər dünyəvi qanunlar yazanda, dinin də rolunu qəbul etməli olurdu. fransa bu yanaşmanı birdəfəlik qıran ilk ölkə olmuşdur. napoleon'un mülki məcəlləsilə "kilsə nikahı" qadağan olunmasa da, tələb olunmurdu. dövlət ancaq "vətəndaş nikahını" - yəni, vətəndaş vəziyyətlərini qeydə alan qurumlarda qeydiyyatdan keçmiş nikahı tələb edirdi. kilsə nikahı hər kəsin özəl həyat seçimi kimi qalırdı, amma dövlətlə münasibətlərdə ailənin tanınması üçün mütləq vətəndaş nikahı lazım gəlirdi.
milli (dünyəvi) dövlətlərin nikaha belə yanaşması nəyə gərəkdir? hüquqşünas olmayanların bəzilərinə burası qəribə gələ bilər, amma ailə münasibətlərini nizamlayan qanunlarda nə sevgi, nə mehribanlıq, nə sədaqət, nə də başqa bənzəri tələb var. bu anlayışların heç birisinin hüquqtutumu yoxdur. hüquq sevgi və onunla bağlı münasibətləri nizamlaya bilmir, çünki belə münasibətlərdə hüquq üçün önəmli olan üç əsas göstərici yoxdur - qarşılıqlıq, mənafelər və ölçüləbilənlik (sübutolunabilənlik). sevgi çox vaxt qarşılıqsız olur, ən yaxşı halda hərə bir cür sevir. sevgidə mənafelər olmur - yəni, sevən sevigisilə seviləndə heç bir öhdəlik yarada bilmir. nəhayət, sevgi münasibətlərini ölçmək mümkün deyil. ona görə də siz ailə-nikah qanunlarında belə sözlərə ("sevgi", "sevmək" və s.) rast gələ bilməzsiniz.
bəs, elədirsə, dövlətlər niyə ailə-nikah münasibətlərini nizamlayan qanunlar qəbul edir? nəyi nizamlayır belə qanunlar? ailə sevgi üzərində qurulumurmu? evlənənlərin bir-birini sevməsi arzulanmırmı? əlbəttə, qurulur da, arzulanır da. amm hüquq üçün (yuxarıda göstərdiyim səbəblərdən) bunların heç birisinin önəmi yoxdur. dövlətin də marağı yoxdur belə mövzulara.
dövlət üçün ailə münasibətlərində ictimai maraq doğuran üç böyük mövzu var: 1) mülkiyyət; 2) vərəsəlik; 3) uşaq haqları. hər yerdə ailə-nikah qanunlarında bütün nizamlama bu böyük mövzular üzərində qurulub. yaş həddi, qarşılıqlı razılıq, nikah müqaviləsi, boşanma, valideynlik və uşaqların tərbiyyəsi və s. kimi qaydalar da bu üç böyük mövzunun açılmasına xidmət edir. bir sözlə, dünyəvi qanunların gözündə ailə - əmlak münasibətlərinin nizama salınmasının bir formasıdır. ailə qanunvericiliyində ülvi hisslər axtarmayın, yoxdur.
dini qanunlarda olduğu kimi, dünyəvi qanunlarda da ailə - heteroseksual birlikdir (son zamanlara qədər hər yerdə belə olub). heteroseksual birlik təbiidir, nəsilartırandır, qəbuolunandır, anlaşılandır, əmək və məsuliyyət bölgüsü yaradandır, haqq və imtiyaz doğurandır, əmlak münasibətlərinə nizam gətirəndir.
dünyəvi qanunların heteroseksual nikahlara münasibəti həmişə eyni olmayıb. dünyəvi dövlətlər ilk növbədə poliqam nikahları qadağan etdi, çünki əmlak münasibətləri, xüsusilə vərəsəlik məsələsində ən çox çaşqınlıq yaradan poliqamiyadır. sonra cehiz və gəlinpayı kimi münasibətlər hüquqdan çıxarıldı. qadağan olunmasa da (buna görə cəza yoxdur), tələb də olunmadı. daha sonra bakirəlik tələbi aradan götürüldü (dini qanunlarda, patriarxal cəmiyyətlərdə bakirəlik çox vacib tələb idi). sonra valideynlərin icazəsi çıxarıldı. nikah - ancaq evlənmək istəyənlərin qarşılıqlı razılığı əsasında bağlanırdı. sonra "qanunsuz uşaqlar" məsələsi qadağan olundu. əvvəllər ancaq nikahda doğulan uşaqların vərəsə olmaq haqqı tanınırdı, nikahdankənar doğularnlarınsa belə haqqı olmurdu, ona görə (mülkiyyət baxımından) onlara "qanunsuz uşaqlar" deyilirdi. dünyəvi qanunlarda nikahdankənar doğulan uşaqların nikahda doğulanlarla eyni haqları var və onları dünyaya gətirən insanların valideynlik haqq və vəzifələri tamdır. yəni, dünyəvi qanunlara görə, uşaq haqları baxımından nikahın olub-olmaması heç nəyi dəyişmir. sonra boşanma qaydalarına da dəyişiklik edildi. bir sıra dinlərdə boşanma qadağan olduğu halda, dünyəvi qanunlar buna icazə verməli oldu (yənə də əmlak münasibətləri baxımından). nikah müqaviləsi, əslində, boşanmanın şərtləri haqqında öncədən (nikaha girərkən) bağlanan sazişdir.
bütün bunlarla yanaşı, dünyəvi qanunlarda hələ də bir sıra məhdudiyyətlər qalırdı. məsələn, uzunmüddət irqlərarası nikahlara qadağa vardı. başqa dövlətlərin vətəndaşlarıyla nikaha girməyin də şərtləri çox çətin olduğu dönəmlər olmuşdu. lakin, ümumilikdə, dünyəvi qanunlarda nikah münasibətləri getdikcə liberallaşırdı. önəmli olan odur ki, liberallaşma həmişə heteroseksual çərçivədə qalırdı.
son zamanlar nikah münasibətlərində liberallaşma heteroseksual çərçivəni aşmağa başlayıb və bu aşma getdikcə genişlənir (daha çox ölkəni əhatə edir). bu prosesin getdiyi hər yerdə təəssüf, tənqid və etiraz doğuran da budur.
homoseksuallığa qarşı olmağın bir anlamı yoxdur. özəl həyat seçimlərinə hörmətlə yanaşılmalıdır. məsələ sırf özəl həyat səviyyəsində qalsaydı, bu haqda danışmağa da dəyməzdi (heç bir problem olmayacaqdı). amma burada söhbət homoseksuallığın ictimailəşdirilməsindən gedir (public manifestation of homosexuality).
homoseksuallar bu məsələdə, əslində, nə istəyir? onlara sekslə məşğul olmağa, bir yerdə yaşamağa mane olan yoxdur, hüquqda buna qadağa qoyulmayıb. problem nədədir? homoseksualların hədəfi başqadır. onlar, nikahlarının rəsmiləşdirilməsi vasitəsilə, əmlak münasibətlərinin tanınmasını istəyir. onlar da vərəsə olmaq, sığorta, ölmüş həyat yoldaşına görə müavinət almaq, uşaqları övladlığa götürmək və s. istəyir. nikah onlara bunun üçün lazımdır. nikahsız bunları edə bilmirlər.
homoseksual cütlüklər həmişə və hər yerdə olub, bundan sonra da olacaq. yetkinlik yaşına çatmış eyni cinsdən olan adamların qarşılıqlı razılıq əsasında sekslə məşğul olması, hətta bir yerdə yaşaması hüquq üçün problem deyil. amma onların rəsmi nikah tələbi - problemdir. elə abş üçün də problemdir. ali məhkəmənin bu qərarı 5-4 səsçoxluğuyla qəbul etməsi də maraqlı faktdır. belə səsçoxluğuyla qəbul olunmuş qərarlara "weak precedent" (zəif presedent) deyirlər. yəni, onun siyasi çəkisi az olacağı bir yana, hüquqi baxımdan da onun nə zamansa aşırdıla biləcəyi də mümkündür. ali məhkəmənin tərkibi dəyişərsə, yəni mühafizəkarların əksəriyyət təşkil eədəcyi bir heyət olarsa, və oxşar iş yenidən məhkəmənin baxışına verilərsə, məhkəmə başqa qərar verə bilər. amma onu gözləmək istəməyənlər də çoxdur. məsələn, respublikaçılar (abş siyasi səhnəsinin mühafizəkarları, sağçıları) artıq konstitusiya dəyişikliyinin zərurətindən danışmağa başlayıblar (konstitusiyada homoseksual nikahları qadağan edən müddəanı təklif etməyə hazırlaşırlar). yenə də, yazımın əvvəlində dediyim kimi, özləri bilər. abş vətəndaşı olmadığıma görə, bu məsələdə sözüm yoxdur.
amma öz ölkəmizdə gedən, ya da nə zamansa gedə biləcək müzakirələr varsa (olarsa), münasibətimi öncədən bildirmək istəyirəm:
mən homofob deyiləm, homoseksuallara qarşı hər hansı formalaşmış münasibətim də yoxdur. onların özəl həyat seçimlərinə qarışmıram. amma mən homoseksuallığın ictimailəşdirilməsinin bütün formalarına qarşıyam. istər geyparad olsun, istər geynikah - belə təcrübələrin ölkəmizdə yol verilməsinin əleyhinəyəm. homoseksual cütlüklərin uşaqları övladlığa götürmək iddialarına da qarşıyam. uşaqların heteroseksual valideynləri (anası, atası) olmalıdır. mən inanıram ki, yalnız belə mühitdə uşaq mənəvi cəhətdən bütöv və yetkin şəxsiyyət kimi yetişə bilər. "yetim uşaqların valideynsiz qalmaqdansa, onları qayğıkeş homoseksual cütlüyə vermək daha yaxşıdır" fikrinə qatılmıram. yetim uşaqlara dövlət qayğısını təşkil edən və onların heteroseksual cütlüklər tərəfindən övladlığa götürülməsini həvəsləndirən dövlət proqramı olmalıdır (amma bu ayrı mövzudur). homoseksualların əmlak (ümumi birgə mülkiyyət, sığorta, müavinat və s.) məsələlərini nikahın rəsmiləşdirməsi vasitəsilə həll etmək iddialarını (cəhdlərini) də qəbul etmirəm.
mən bu mövzuda çox mühafizəkəram (bir sağçının olması gərəkən kimi). (c) erkin qədirli
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
seymur baycan: bəy, xahiş edirəm bu sualı qərəzli sual kimi qəbul etmə. tam səmimi deyə bilərəm ki, verəcəyim suallarda bir qram da qərəz yoxdur. nə varsa hamısı sadəcə cavab almaq istəyimdən irəli gəlir. bu "siçan dərmanı" nə məsələ idi?
- mən "siçan dərmanı" sözu işlətməmişəm. o sözü elə ilk dəfə deyəsən əli novruzov işlədib. 26 fevral xocalı qətliyamı günü gördüm ki, hamı günahı başqasında axtarır. biri deyir ki, bunu ayaz mütəllibov edib, biri deyir özümüzdədir günah, biri isə deyir ki, cəbhə hakimiyyətində oldu günah. mən də bu yanaşmalara qəzəbləndim doğrusu. günahı özümüzdə axtaran adamlara qəzəblənib, yazdım ki, bu günə qədər xüsusi xidmət orqanları bu işi görən əli bu cinayətdə olan, sarksiyani, ohanıyanı və koçarıyanı aradan götürüb, öldürə bilərdi. o qədər olub ki, tarixdə belə şey. bir anlıq gözümün önünə gətirdim ki, bunu yazsam, həqiqət pərəslər girib yazacaqlar ki, bəs günahsız insanlar öləcək və sairə. mən bunun üçün yazdım ki, girib onun oturduğu yerə qumbara atıb günahsız insanları öldürmək olmasın deyə fərdi hədəf kimi yeməyinə zəhər qatıb aradan götürmək olar.
seymur baycan: yəni "siçan zəhəri" sözü olmayıb?
erkin qədirli: yox zəhərlənmə sözü olub. "siçan dərmanı", "siçan zəhəri" söhbətini sonradan bloggerlər tərəfindən əlavə edilən söz oldu. mən bilmirəm indi birinci bunu əli novruzov işlətdi və ya başqası. amma bu haqda ən çox yazan əli novruzov oldu. o status əslində yazılmamalı idi. mən bircə o iradı qəbul edirəm. amma deyəndəki sənin yazdığın düz deyil, bax onda tərs damarım tutur. necə yəni düz deyil? onlar bu qədər adam öldürüb, cəzasız gəzirlər ortada. belə şeymi olar? belə şeylər tarixdə çox olub. amerika, israil və başqa ölkələr də bundan istifadə ediblər. səsiz səmirsiz aradan götürürsən və üstəlik də bir baş sağlığı verirsən. amma olan oldu, söhbət yayıldı. peşman deyiləm. sadəcə yənə deyirəm bircə iradı qəbul edirəm ki, gərək yazmazdım. həmin gün bir az qəzəbli idim. gördüm ki, insanlar şaxsey-vaxsey deyirlər, bir az insanlarda qürur olmalıdır. bu adamlar bizim düşmənimizdir.
seymur baycan: bu söz-söhbətlər çıxandan sonra bir xeyli münasibət ortaya qoyuldu . bizim dostlardan biri belə bir fikir irli sürdü ki, ilqar məmmədov həbs ediləndən sonra erkin qədirli qorxdu və buna görə də belə bir cəfəngiyat yazdı ki, öz nüfuzunu azaltsın, ciddiliyini itirsin. belə bir fikri oldu və deyim ki, buna da inanlar oldu. çünki əsas arqument də bu idi ki, erkin ağlı başında olan adamdır, heç vaxt o belə aşağı söhbət etməz. edibsə demək mqəsədli edib. ikinci münasibət də bu oldu ki, erkin orta təbəqənin rəğbətini qazanmaq istəyir. mən də öz-özümə düşündüm ki, bu nə qədər doğru addım ola bilər, sən ağıllı adamların hədəfinə özünü çevirisən amma orta təbəqənin, hardasa aktiv olmayan adamların rəğbətini qazanırsan.
erkin qədirli: belə deyək də o statusu yazanda heç bir məqsədim yox idi. ağlımda nəsə fikirləşməmişdim. düşməmişdim ki, bu kiminsə xoşuna gələ bilər, kiminsə isə yox. sadəcə qəzəbdən irəli gələn bir fikirlər idi. belə baxanda irosianaldır. baxın irosianal o demək deyil ki, ağılsızdır. haqqımda belə bir təsəvvür vardı ki, mən akademik qalmalıyam, hamının xoşuna gələn formada danışmalıyam, hər şeyin yerini bilən olmalıyam . belə deyək ultra pozitiv bir imic formalaşmışdı barəmdə. siyasətə girəndə özünə ideoloji səngər qazırsan. məsələn, sol ideologiya ilə heç vaxt bir yolun yolçusu ola bilmərəm . istəyirəm ki, ölkəm qərbə inetqrasiya etsin. bəziləri ölkənin gələcəyini iranla əməkdaşlıqda, bəziləri isə rusiyayla görürlər. o qədər olub ki, belə diskusiyalar. sadəcə ictimaiyyətə çıxmayıb. o qədər gəlib gediblər ki sənin islama münasibətin necədir. deyirəm dərdin nədir sənin? deyir hicab. hicab əslində özün də yəqin başa düşürsən ki, təhsildə olan problemlərin siyahısında ən axrıncılarından biridir. deyirlər hə bilirəm təhsilin vəziyyəti belədir. mən onun bu probleminə sıcaq baxa bilərəm insan haqqları baxımından. o mənada ki, hicab dini etiqad azadlığıdır. kim istəyirsə geyinsin. bunu qadağan etmək olmaz. deyir nə yaxşı. amma o dəqiqə qırmızı xəttləri çəkirəm. deyirəm bax, sən bunu güzəşt kimi qəbul eləmə. sabah sən gəlib desən ki, gəl darvini çıxaraq təhsil proqramından sərt cavab alacaqsan. sabah gəlib desən ki, qızlarla oğlanlar ayrı-ayrı siniflərdə oxusun, mən buna qarşı çıxacam. buyur hicab istəmirsən, bu da hicab. amma qızlarla oğlanlar bir sinifdə oxuyacaq və onlara darvin nəzəriyəsi keçiləcək. bunu qəbul edən də var, etməyən də. bizim dünyəvi, intelektual çevrəmiz söhbətin bir hissəsini görüb, nəticə çıxarılar. əslində isə mən cəmiyyəti qıcıqlandırmamaq üçün aparılan diskussiyaların bəzi hissələrin çıxartmıram cəmiyyətə. rusiya məsələsi də bunun kimi. son zamanlar rus sektorları ilə bağlı yazılarıma da xeyli fərqli münasibət gəldi. mən rus sektoruna bir təhsil kimi baxmıram. bunu siyasi təsir kimi qəbul edirəm. bu rusiyanın yumuşaq gücüdür. görmürsünüz hər dəfə bizim hökümət gedir hesabat verir ki, ölkədə bu qədər rus məktəbi var, rus dilində imtahan verilər və sairə. ona görə ideoloji baxımdan təməldən bu mövzuları qoyuram. bu içəridə mövzu tapmamaq, gündəm mövzularına münasibət bildirməmək qorxusu deyil. mən höküməti həmişə tənqid etmişəm. müsahibə də verirəm bu barədə status da yazıram, yazılar da yazıram. sadəcə mən içərimizdə olan problemlərin geniş mənzərəsini göstərməyə çalışıram. indi gələk daha konkret suala. əslində ilqar məmmədovun həbsinə qədər də məni qorxutmağa, şirnikləşdirməyə çalışırdılar. hər tərəfli basqılar vardı. məni ilqara, ilqarı isə mənə pisləyirdilər. amma tutmadı o söhbətlərin heç birisi. ilqarı tutdular amma real dağılmadı. qorxmağın əlaməti nədir ki? çəkilirsən qırağa heç bir işə qoşulmursan. və yaxud da hökümət deyir ki, gəl sənə bir iş verək nə qədər müxalifətdə olacaqsan. qorxaqlığın əlaməti başqadır. buna qədər bir xeyli prokurorluğa çağırılıb dindirildim. amma biz bunu ictimailəşdirmədik. çünki siyasətçi gileylənməməlidir, ürkütməməlidir çevrəni. bütün idarə heyyəti çağrılıb dindirilib. qorxmaq necə olur ki? sadəcə olaraq siyasətə girəndən anladım ki, ideoloji səngər qazmaq lazımdır. mövzunu oturzdumaq lazımdır. bəzən hətta olsun ki, dəfələrlə bir mövzu üzərində dartışmaq, mövzunu çürütmək lazımdır. əlbəttə ki, bu kənardan baxan adamlar üçün başqa cür görünür. onlar deyirlər ki, nə oldu yenə erkin rus sektorundan yazdı. mən bunu anlayıram. intelektual çevrənin riskin içinə girmədən, yükü üzərinə götürmədən qıraqdan baxıb tənqid eləmək lüksu var. mən də bir vaxtlar o mərhələdəydim. buna görə də normal baxıram. əksinə ciddi tənqidə həmişə ciddi baxıram və öyrənməyə çalışıram. sən siyasətə girmisənsə ideoloji səngər qazmalısan. qıraq adamları bura buraxmamalısan. sənin özünün elektoratın da olmasa, çevrəni formalaşdırmalısan, hekayələrinlə, mövzu ilə. hərənin bir hekayəsi var, girib onu içəridən dağıdası deyiləm. solçunun da öz çevrəsi olmaldır. onun əvəzinə çevrə yaradası deyiləm ki? marksı oxumuşam. amma marksı inanaraq oxumamışam . mən marksı tənqidi oxumuşam. eləcə də dini kitabı məlumatlı olmaq üçün oxumuşam.
bu qorxu deyil yüz faiz. ikinci dediniz ki, məqsəd orta səviyyəli elektoratı özünə çəkməkdir. girişdə onu dedim ki, o status yazmaqda məqsədim yox idi. amma nəticə etibarı ilə belə alındı. özüm də gördüm ki, heç gözləmədiyim yerlərdən yaxınlaşanlar oldu. gözləmədiyim, tanımadığım adamlardan bu məsələyə müsbət münasibət gördüm. ozümə də qəribə gəldi ki, əvvəllər özümə belə şeyi yaraşdırmırdım. o söhbətin adamı deyildim. amma siyasətə girdinsə gərək belə olasan. bəlli bir dozada papulizmə ehtiyacın var . bu ölkədə neçə seymur baycan, əli novruzov, əli əkbər, elmir mirzoyev var? toplam yığarsan yüz nəfər olar?
seymur baycan: vallah rəqəm deməyə qorxuram.
erkin qədirli: olsun yüz, beş yüz, min. tamam. bu adamlardan sən dayaq yeyəcəksən, tənqid alacaqsan. yıxıb sürüyəcəklər, səni mətbuatda. amma əvəzində yüz min nəfərdən səs alacaqsan. bu çox kobud bir hesaplamadır. siyasətin bu bir tərəfidir. siyasət akademik elm deyil. siyasi elm var, amma siyasətin özü elm deyil. siyasətdə sən həmişə orta statistik seçicini göz önünə gətirməlisən. bir tərəfdən deyirlər ki, xalq belə, xalq elə. amma tənqidə gəldikdə sanki sən bunu kiçik bir elitar cəmiyyət üçün etməlisən. mən seymur baycanla görüşəndə başqa söhbət edəcəm, elmir mirzoyevlə isə başqa cür. qarşımdakı adamın səviyyəsinə uyğunlaşmağı bacarıram. yüksəkdirsə səviyyəsi yüksəlirəm, alçaqdırsa enirəm. siyasət bunu mənə öyrətdi, məcbursan. bilsəydim ki, bu xalqın savadsız hissəsi səs verməyəcək və siyasi talehim sizin kimi insanların əlindən aslıdır, heç elə söhbət edərdimmi? bu praqmatik bir hesaplamdır. xahiş edirəm bunu yaznada da olduğu kimi yazın. o status qəzəbdən yazılmışdı, əsəbdən yazılmışdı, heç bir nəticəyə hesaplanmamışdı. sadəcə siz indi sual verdiniz, mən də ondan sonra olan müşahidələrimi sizlə bölüşdüm.
seymur baycan: yəni qənirə paşayeva deyilsiniz?
erkin qədirli: yox. yəni demək istədiyim budur ki, hər adamın basıb içəridə saxladığı düşüncələr, ehtiraslar var. adam kübar, mədəni, savadlı birisidirsə bu o demək deyil ki, onun ağlına axmaq fikirlər gəlmir. sadəcə mədəni olmağın bir üstünlüyü var ki, sən basırsan içəridən özünü. bunu demək olmaz, belə davranmaq olmaz. təklikdə qaldıqda ola bilər daha rahat ola bilərsən. əlbəttə o fikiri uzun müddət içəridə basıb saxlamışdım, sadəcə qəzəbin nəticəsində ortalığa çıxdı. normalda deməməliydim, amma dedim. amma bu o demək deyil ki, mən bu işin məsuliyyətini öz üzərimdən atacam.
seymur baycan: 5 il bundan əvvəlki erkin qədirli ilə indiki erkin qədirli arasında hansı fərqləri görürsən. nə dəyişiklik baş verib səndə. həyat təcrübəsi, müdrüklik, şəxsi ovqat, savad hamısı ola bilər. bu sualı niyə verirəm? məndə həmişə belə bir duyğu olub, özümü dərk edəndən bu tərəfə. özümü həyata 5 il gecikmiş hesab edirəm. həmişə məndə belə bir hisslər olub. kaş bu gün bildiyimi 5 il bundan əvvəl biləydim.
- beş ildə şəxsi həyatımı götürsək əlbəttə ki, həyatım daha gərgin oldu. daha çox stressə, depressiyaya, gərginliyə girdim. həyəcanlar çox oldu. yorğunluq. bir var sən risklərini hesaplayırsan, biri də var ortada bir mənasızlıq var. girmisən siyasətə, müxalifətdəsən, partiya qurmalısan, seçkilərə hazırlaşmalısan, amma sənin vaxtını alırlar ki, hər həftə getməlisən şəkiyə, ilqara yemək aparmalısan. məhkəməyə, ora bura. bunların hamısı zaman alır, sinir tələb edir, həyəcan verir, maddi ziyan vurur. bunlar hamısı çox mənasız yorğunluq gətirir adama. bu qədər yol, bu məhkəmə sənin, o məhkəmə mənim, bu qədər havayı enerji gedir, o polislə üzləşmək lazımdı, başqa bir prokuror səni dindirir. həbsxana rəisi ordan sənə yüz söz deyir, amma payı səndən götürsün deyə məcbursan özünü sıxırsan. burada prinsipiallığın da bir yeri yoxdur. adam rəisdir çıxır sənə nəsə bir boş söz deyir, hərdən bütün ləyaqətin tələb edir ki, sən buna cavab verməlisən. amma sənin strategiyan bu deyil. sənin strategiyan budur ki, bakıdan sovqat gətirmisən, bu ilqara çatmalıdır. mən durub ona söz qaytarsam, deyəcək ki, bilrisən nə var? yığışdır veş-vüşünü də, çıx get. bunun hüququ yolu da yoxdur ki, aşasan bu həddi. buna görə də mənim bir məqsədim var, ilqarla görüşmək, sovqatı ona çatdırmaq. arada kimlə danışıramsa, nə söz olursa, atıram içimə. çünki daha böyük məqsəd var. mən durub prinsipə girsəm deməyə sözüm də var, cürətim də var. yəni bu kimi şeylər çox mənasız yorğunluq gətirir. prosesin içində olanda elə də hiss etmirsən bunları. hətta hər an həbs olunacağını da göz önünə gətirmisən. o qədər adam həbs olundu ki, qondarma ittihamlarla. həbs eləsələr, biri gəlib ilişəcək boş yerə içəri atacaqlar. bunu arzulamırsan, amam göz önünə gətirirsən. çönüb son beş ilə baxanda görürəm ki, çox mənasız br yorğunluq var içimdə. və bu yorğunluq mənim beynimə, düşüncələrimə, həyat tərzimə tesir edir. bu son iki ildə çox içməyə başlamışam. düzdü əvvələr də içirdim, amma indi daha çox içirəm. son iki ildə içdiyim qədər, heç vaxt içməmişəm. söhbət spirtli içkidən gedir. normal, mədəni içməyi bacaran adamam, yaxşı da içirəm. amma həmişə uzun fasilələrlə olub. bu son zamanlar o qədər içdim ki, özüm də bəzən deyirəm ki, bu çox oldu. belə şeylər var.
seymur baycan: özünü tənbəl adam hesab edirsən?
erkin qədirli: yox tənbəl adam deyiləm.
seymur baycan: bəs niyə kitab yazmırsan?
mən kitab yazıram. amma mən sistemsiz işləyirəm onun üzərində.
seymur baycan: həmişə demişəm ki, biz folklor xalqıyıq. şifahi ədəbiyyata üstünlük vermişik. bizim köhnə müxalifət nümayəndələrinin də kitabı yoxdur. bilirsiniz bunu niyə deyirəm? çünki ölkədə min dənə erkin qədirli olsa, səni qarşıma qoyub belə sual vermərəm. düşündüm ki, erkin məni neçə gündür fırladır. bunun haqqında bir yazı yazım biabır edim. sonra da öz-özümə düşündüm ki, axı cəmiyyət də neçə erkin qədirli var ki, bunun yıxaq yerə başını kəsək. axı asandır adam vurmaq. düşünürəm ki, bir-birimizi qorumalıyıq. buna görə də deyirəm ki, sənin paylaşacağın yol var, paylaşacağın fikirlər var. biz folklordan çıxmalıyıq. bu yaxınlarda sənin keçmiş bir tələbənlə rastlaşdım. o deyirdi ki, erkin müəllim 2005-ci ildən deyir ki, kitab yazıram. viktor hüqo səfilləri 20 ilə yazıb, inanıram ki, səndə də belə bir möhtəşəm bir şey olacaq.
- o hüquq kitabıdır. akademik kitabdır, onun üzərində daha çox işləyirəm. mən də düzdü bədii istedad yoxdur. ən yaxşı halda akademik bir mətn yaza bilərəm. gördüm ki, siyasi ideoloji baxışlarımı da yazmaq lazımdır. buna ehtiyac var.
seymur: bəs yazı niyə yazmırsan? bir il mənə söz verdin ki, bir yazı yazacaqsan amma yazmadın?
- bu bir ildə nələr olmadı? həbslər, məhkəmələr, polis idarələri, müstəntiqlər. kənadran ola bilsin ki, mən tənbəl adam kimi görünə bilim. amma bu belə deyil. sadəcə məndə həvəsdən düşmə var. tənbəl olmadığımı da durub hamıya sübut etməyi məcbur bilməmişəm özümü. əslində o tənbəllik deyə bir şey varsa da, o məni pis şeylərdən də qoruyub. bəzən olub ki, ağlıma çox pis fikir gəlib, etmək istəmişəm, amma həvəsim olmayıb. çox çalışqan biri olsaydım, bunu edərdim. bu yarızarafat yarı ciddi bir söz idi. amma tənbəl deyiləm, özümü tanıyıram. işə girişəndə, qıraqdan mənə maneələr yoxdursa işləyirəm. ən əziyyətli iş yazını başlamaqdır, bir də bitirmək. başlamaq xüsusu ilə. bütün fikri axıra qədər görürəm. amma onu axıra kimi yazana qədər, həvəsim ölür. çünki özüm üçün fikri o qədər aydın görürəm ki, sanki özüm-özümə yazıram. bu anda oxucunu unuduram. bunlar da vərdişlə düzələn şeydir. kənardan ola bilsin çox təmkinli, soyuqqanlı birisi kimi görünə bilirəm. amma içimdə hər şey qaynayır. xətrimə dəyən sözlər də var, məni sevindirən hadisələr də var. bəzən açıb demədiyim sözlər məni, içəridən qaynadır. bəzən olur bir kitab səhifəsini üç dəfə oxuyuram, heç bilmirəm necə olur bu. oxuduqlarım da yadımda qalmır. son zamanlarda bunlar məndə yaranıb. beyin artıq o qədər yüklənir ki, sonda bunlar baş verir. adam o qədər bəsit həqiqətlər uğrunda mübarizə aparır ki, bu da mənasız yorğunluq yaradır. heç vaxt özümü siyasətə hazırlaşdırmamışam, heç vaxt siyasi davranış sərgiləməmişəm. müəllim, akademik adam olmuşam. siyasətə girəndə dəyişməli oldum. indi də dəyişirəm, bu ağrılı bir prosesdir. xoşuma gəlməyən hallar olur. məcbursan. amma kitab yazıram.
seymur baycan: gözləyirik. bəy, müəllim demişkən tələbələrini görəndə hansı hisslər keçirirsən?
buna bəxt deməyək, çəkinmədən naliyyət deyə bilərəm. peşələr çoxdur, mühəndislik də peşədir, amma siyasətə çox uzaqdır. buna görə mühəndislər bir-birlərini tanımaya bilər. amma hüquqşünaslıq çox dar peşədir, həm də siyasətə yaxındır. hüquqşünaslar, xüsusi ilə də yaxşı hüquqşünaslar bir-birlərini çox yaxşı tanıyır, hətta buna şəxsən də demək olar. mümkün deyil, peşə səni qarşılaşdırır. 12 il dərs demişəm. elə bir dövlət idarəsi yoxdur ki, orda keçmiş tələbəm olmasın. o mənada bunu naliyyətim sayıram ki, məni xoş xatirələrlə xatırlayırlar. küçədə görəndə salam verilər, nəsə bir qulluq təklif edirlər. hərçənd onlardan umacağım bir şey yoxdur. hərdən də gülməli şeylər olur. mtn-də işləyən tələbələrim hərdən məni görəndə deyirlər ki, müəllim sizi izləyirik. ikibaşlı çıxır. demək istəyirlər ki, facebook-da səni oxuyuruq. xoş birşeylərdir bunlar. 2006-cı ildən yoxam universitetlərdə, 9 il edir. dərs deyəndə məqsədsiz idim. düşünmürdüm ki, elə dərs deyim ki, 10 ildən sonra tələbəm məni görəndə yaxınlaşıb salam versin. manyak olasan ki, belə bir məqsəd qoyasan qarşına. sadəcə müəllim kimi uğurum bu idi ki, rüşvət almırdım, tələbəyə yaş fərqinə və statusuna baxmayaraq siz deyə müraciət edirdim, qiymətdə heç bir saxtakarlıq etmirdim. bunlar mənim naliyyətimdir.
seymur baycan: niyə bunu dedim? çünki sizi hədəf seçənlər, tənqid edənlər arasında keçmiş tələbələriniz də var. onlar da həmişə deyirlər ki, erkin bizim müəllimiz olub, inkişafımda, düşüncəmim dəyişməsində rolu olubdur. amma filan, filan fikirlərin qəbul etmirəm. burda məcburən bu tələbələrin sənə müxalif olmasını görmürsünüz ki? baxın mən öz müəllimimə qarşı çıxıram.
erkin qədirli: yox, əksinə hesab edirəm ki, bu çox vacibdir. fikirləşirəm ki, tələbə sonradan müəllimini üstələmirsə, demək müəllim yaxşı olmayıb. bu gün keçmiş tələbələrimdən elələri var ki, bildikləri sahədə məndən çox üstündülər. əlbəttə ki, istəsəm həmin sahədə onlara çata bilərəm, amma maraq göstərmirəm. o sahədə məlumata etiyacım varsa, çəkinmədən tələbəmdən soruşaram. bax məsləhət ver, öyrət məni, bu nə deməkdir. belə tələbələrim çoxdur. o ki, qaldı tənqidə siyasətə girdikdən sonra bunu çox normal sayıram. tələbələrimə bəlli bir ideoloji baxış təlqin etməmişəm. müəllim olaraq borcum bu idi ki, bütün nəzəriyələri onlara izah edəm. amma imtahanda onları məcbur etmirdim ki, filan nəzəriyədən danış mənə. və ya filan nəzəriyyə düzgündür, filan isə yanlışdır, mən isə başqa nəzəriyyəni qəbul edirəm.
o vaxt da soruşurdular ki, müəllim bəs sizin hansı ideoloji baxışınız var. o zaman çəkinirdim buna tam cavab verməkdən. çünki yönləndirmək istəmirdim. neçə dəfə yazmalı oldum ki, mən liberal deyiləm. mənim haqqımda bir liberal fikiri formalaşmışdı. liberalizmindən mühaziə oxumuşamsa, bu o demək deyil ki, mən liberalam. marksizmi də izah edirdim, amma bu o demək deyil ki, mən marksizəm. bu bir akademik borcdur.
elkin xəlilov: ola bilər erkin müəllim, siyasət sizə demək istəmədiyiniz sözləri dedizdirdi?
- məcbur deyəndəki məni heç kim məcbur eləmir. mən inamadığım şeyi demirəm. amma inandığım hər şeyi də demirəm. baxıb hesaplaşdığım şeylər var. bunu desəm xal itirərəm siyasətdə. amma o inamı özümdə saxlayıram. fürsət yetişsə onu deyəcəm, etməyə çalışacam. nə deyirəmsə, yanlışıda dorğusu da, mənə aiddir. yəni sücgəcdən keçirərək, düşünərək deyirəm. misal üçün millətçilik. mən həmişə millətçi olmuşam. amma bunu heç vaxt deməmişəm. millətçilik deyəndə vətəndaş millətçiliyini nəzərdə tuturam, şovinist olmamışam. solçular, dindarlar kimi deyiləm. məni nə qüds, nə də bütün dünyanın fəhlələri maraqlandırmır. bura fokuslanmışam. bunu heç vaxt demirdim, amma indi deyirəm. insan haqqlarından daha çox danışırdım, amma siyasətə girəndən az danışıram.sənin qayğın öz insanlarını qorumaqdır, öz ölkənin gələcəyini düşünməkdir. götürək ele son zamanlar olan rusiya mövzusunu. deyirlər ki, bir rusiyaya daha yaxın olmalıyıq, münasibətimiz yaxşı olmalıdır. demirəm ki, rusiya ilə münasibətimizi pozaq. amma fakt budur ki, rusiya mənim düşmənimin mütəfiqidir. bu mənim seçim deyil, bu rusiyanın seçimidir. rusiya düşmənimlə mütəfiqdirsə, mən çarəmi qılmalıyam. mən də rusiya kimi başqa gücə yaxınlaşmalıyam. bu da amerikadır. başqa güc varsa göstər gedək yaxınlaşaq. yoxdur . amma mən amerika pərəst deyiləm. hesaplayıram ki, ermənistan rusiyaya yaxınlaşıbsa, biz də amerikaya yaxınlşaq. hələ bunun texnoloji, elmi gücünü demirəm. rus sektorundan çıxa-çıxa niyə rus sektoruna qarşı çıxıram? bunu çox vaxt irad tuturlar. əvvəla mənim oxuduğum rus sektoru bugunki rus sektoru deyil. çünki oxuduğum zaman rus sektoru xarici ədəbiyyata bir başa çıxış demək idi. amma indi rus sektorunun o lüksü çoxdan dağılıb. sən rus sektoru olmaya-olmaya bütün rus klassiklərini oxuya bilərsən. məsələn seymurun özü. yəni bu məsələyə təhsil predmenti kimi də baxmıram. baxıram facebook-da olan rus dillilərə, ancaq öz aralarında danışırlar. heç facebook-un azərbaycan dillilərini belə tanımırlar. öz dünyaları var. bu təhlükəlidir. onların da bir çoxu moskvanın gözü ilə baxır dünyaya, propakanda işləyir. baxın rus dilli saytlara. tamam sən rus dilli jurnalistsən, amma sən azərbaycanlısan axı. bu yazdıqlarını kimi üçün yazırsan, rusiya üçün? rusca yazmaq, rusiyanı tərənnüm etmək anlamına gəlməməlidir . azərbaycanda hansı ağlı başında olan adam rusiya ilə münasibətin psiləşməsini istəyər? bir miqyası düşünün. rusiya hara biz hara. amma faktı da unutmaq olmaz, rusiya bizim düşmənimizlə müttəfiqdir.
seymur baycan: bir fərd kimi yetişməyində daha çox kimə borclusan. özünəmi, ailənəmi, müəllimlərinəmi və yaxud da hansısa tarixi bir hadisəyə?
- burda hamısı var. orda ailədə var, çox da dərinə getsən, gen də var. mən babamla, nənəmin yanında böyümüşəm, məni onlar yetişdirib. ətrafımda həmişə kitablar olub. çox da mecbur etmək lazım deyildi, özüm də maraqlı idim oxumağa. həm də həmişə babamı, nənəmi görürdüm kitab oxuyan. oturub oxumaq. bu uşaqlıqdan məndə yaranan bir vərdişdir. elə belə deyil üc saat susaraq oxumaq. ətraf da uşaqlarla dolu. kimsə çağırır ki, erkin gəl futbol oynayaq. futbol da oynayırdım, amma əlimə kitab almışamsa getmirdim. ta yorulana, özüm üçün bəsdi deyənə qədər oxuyurdum. zamanında bədii ədəbiyyat oxumuşam, amma müəyyən zamandan sonra, fəlsəfə, tarix, hüquq kitabları oxudum. yeri gəlmişkən kiməsə müsahibə vermişdim, orda demişdim ki, bədii ədəbiyyat oxumuram. söhbəti fırlatdılar ki, erkin kitab oxumur. kitab oxumuram demədim axı, bədii ədəbiyyat oxumuram dedim. hərdən adama elə gəlir ki, səndən yalan danışırcasına cavab gözləyirlər. orda desəydim ki, bədii ədəbiyyat oxuyuram, söhbət bitəcəkdi. əlavə sual da gəlməyəcəkdi. oxumuram niyə durub yalan deməliyəm? amma bu kitab oxumamaq anlamına gəlmir, mən başqa kitablar oxuyuram. bunu qoyaq kənara. ailə, məktəb bunların hamısının rolu oldu. indiki 225 saylı məktəbi bitirmişəm. düzdü elitar bir məktəb deyildi, amma müəllimləri çox yaxşı idi. iki bölmə var idi, rus və azərbaycan. yeri gəlmişkən bunun özü də mənə təsir etdi. sinif-sinifə dava, atmacalar, bunların özü də sosiallaşmaq üçün vacib idi. yəni tam olaraq qopmamışdım azərbaycan dillilərdən. geriyə baxanda bunu vacib sayıram. yaxşıkı bunlar həyatımda baş verdi . kübar, vas-vası, bir mühitdə böyümədim. ətrafımda hər cür insanlar olub, seçim etməyi bacarmışam. insanlarda kiçik istisnalarla yanılmamışam. ilk baxışdan sonra təəssüratım çox güclü olur. və ən çox da fikir verdiyim intilekt olur. hamımız insanıq, çatışmayan cəhətlər hər birimizdə olar. ondan sonra hadisələr. xalq hərəkatı. 1988-ci idlə mitinqlər başladı. ölkə üçün bilmirəm yaxşı oldu ya pis. amma mənim üçün çox yaxşı oldu. ayıldım, yenidən kodlandım. rus sektoru havasından çıxdım. o zamanlar kosmopolit bir düşüncədə idim. həmin vaxt milliləşdim. hətta nemət penahli "oturmayan ermənidir" deyəndə mən də otururdum, dururdum. hətta onda da bilirdim ki, bu çox axmaq bir şeydir. oturmayan ermənidir demək nə deməkdir? vəziyyətin tupolyuğunu bilirdim, amma kütlə otururdu deyə mən də oturub-dururdum. xalq hərəkatının ayılmağımda, milliləşməyimdə böyük rolu oldu. dəyişdim. bunu çox yaxşı hesab edirəm. bu söhbətlərdən sonra azərbaycan dilinin üstünə düşdüm. məişət dilim vardı, başladım qəzet, kitab oxumağa, ciddi söhbətlər etməyə, dilim inkişaf etdi. dünyagörüşüm dəyişdi. o kosmopolit havasından çıxdım, daha çox milliləşdim. sözün yaxşı mənasında. mühafizəkarlşamadım, beynim yenə də açıq, geniş, hər cür mənbələri oxumağa çalışıram. amma süzgəcdən keçirirəm, burda nə edə bilərik gözüylə baxıram. belə deyək , ailə, gen, məktəb, məhlə, dost-tanış və o hadisələr hamısının formalaşmağına təsiri olub. xüsusi ilə də həmin hadisələr. çünki ona kimi başqa birisiydim. yaxşı adam idim, amma başqa cür insan idim. mən uşaqlıqda döyülsəm belə, amma söyülməmişəm. bacaranda döyürdüm, amma əksər hallarda döyülürdüm. fiziki baxımdan çox gücü biri deyildim. heç vaxt əzələ tərəfimi inkişaf etdirmək istəməmişəm. amma davadan qaçmırdım, döyülsəm belə. ən maraqlısı isə bu idi ki, söyülmürdüm. nə həyətdə, nə də məktəb də. siyasətə girəndən sonra söyülməyə başladım. ilk dəfə qırx neçə yaşımda barəmə beş qat söyüşlər eşitdim. bax bu mənə qəribə gəldi.
(bax: erkin qədirli)
(bax: seymur baycan)
(baxma: elkin xəlilov)
(baxma: qaynar.info)
Yalnız deyilsən!
Bu duyğuların müvəqqəti olduğunu və kömək mövcud olduğunu bilmək vacibdir. Dostlarınıza, ailənizə, profesionallara müraciət etməyiniz vacibdir. Sizi dinləmək və lazım olan dəstəyi təmin etmək istəyən insanlar var. Sözlük yazarları olaraq səni hər zaman dinləyə bilərik.
Əgər yalnız hiss edirsənsə, 860 qaynar xəttinə müraciət etməyini tövsiyə edirik.
yunanca mövzu "topoi" deməkdir. bu söz ingilis dilinə də keçib - "topic". sözün ilkin mənası "yer" olmuşdur. "topoqrafiya" sözü də oradan qaynaqlanır. demək istədiyim odur ki, mövzu "topoi", "topic" - yer ancaq biz özümüzə orada yer edəndə tuta bilir. hər mövzuda özünüzə yer etməyə girişməyin. siyasətdə ideoloji səngərlərin - qırmızı xətlərin önəmi böyükdür. onsuz heç kəs siyasətdə özünə yer tuta bilmir.
üzv ol