+7 əjdaha
1. xüsusi nisbilik nəzəriyyəsinin çatışmayan cəhətlərini tamamlamaq, qravitasiya nəzəriyyəsini * bəli bu nəzəriyyədir. relyativistik effektlərlə izah etmək məqsədi ilə yaradılan nəzəriyyədir. əvvəlcə xüsusi nisbilik nəzəriyyəsinin çatışmayan cəhətlərini yada salaq:1. xüsusi nisbilik nəzəriyyəsi ancaq inersial sistemlərdə keçərli idi. bir-birinə nisbətən təcillə hərəkət edən sistemlərdə xüsusi nisbilik nəzəriyyəsini işlətmək mümkün deyil.
2. xüsusi nisbilik nəzəriyyəsi ancaq düzxətli müstəvi koordinatlarda işlədilə bilər. digər koordinat sistemlərində işlətmək mümkün deyil.
albert einsteina yuxarıda yazdığım üç problemi özünün ümumi nisbilik nəzəriyyəsində həll etmək mümkün olmuşdur. bu barədə geniş məlumat verməyəcəm, zira özüm heçnə bilmirəm. amma sizə giriş üçün bir iki məlumat verə bilərəm ki, bəlkə marağınız yarandı özünüz oxudunuz. einsteinın özünün də işlətdiyi bir zehni təcrübə ilə başlayaq. vakumda sərbəst düşən bir liftin içində olduğunuzu düşünün, onda liftin içindəki sistemə görə sizə təsir edən ətalət qüvvəsi yerin cazibə qüvvəsini kompensasiya edəcək və siz çəkisizlikdə olduğunuzu düşünəcəksiniz. bax bu ümumi nisbilik nəzəriyyəsinin start xəttidir. belə ki, fizikada əslində iki cür kütlə var idi. biri cazibə qüvvəsi ilə verilən kütlə, biri də cismin ətalətliliyini xarakterizə edən kütlə. bəli səhv eşitməmisiniz. ola bilər hamı bunların bir olduğunu gözü yumulu qəbul edirdi, edirlər və s. amma bu iki kütlə anlayışlarının ekvivalentliyini ilk dəfə nəzəri olaraq einstein izah etdi. einsteinın zəif ekvivalentlik prinsipinə görə ətalət kütləsi, gravitasiya kütləsinə bərabər idi. və belə olan halda daha bir ekvivalentlik prinsipi gəlir. güclü ekvivalentlik prinsipinə görə sərbəst düşən sistemlərdə bütün fiziki qanuna uyğunluqlar gravitasiya yoxmuş kimi həyata keçir.
yuxarıdakılar sizə sadə gəldisə, onda indi yazdıqlarımı diqqətlə oxuyun. əsas məsələ də elə sadə düşünməkdi. siz özünüzü "mükəmməlləşdirə" bilərsiniz. bu əslində çox asandır, lazım olan sadəcə vaxtdır. amma sadə düşünmək çətindir. çətin düşünmək üçün bəlkə də sizə hörmət edərlər, uzaqbaşı hansısa universitetin rəhbərliyinə keçərsiniz. amma sadə düşünmək üçün nobel mükafatı var. sitatın sonu.
einstein özünün iki ekvivalentlik prinsipini göz önünə qoyaraq, xüsusi nisbilik nəzəriyyəsindən bir koordinat transformasiyası ilə ümumi nisbilik nəzəriyyəsini yaratdı. amma bu koordinat transformasiyası koordinatların sürüşdürülməsi və ya fırladılması kimi sadə şeylər deyildi. tamamilə yeni növ koordinatlara keçid idi. bu keçid üçün einsteinın riyazi köməyə ehtiyacı var idi, yeni bir metric lazım idi, evklid metriki artıq yararlı deyildi. bu köməyi də adını unutduğum hansısa riyaziyyatçı verir. səhv eləmirəmsə bu söhbət schwarzchild metricindən gedir.
not: əgər ətalət kütləsinin gravitasiya kütləsinə bərabər olmasına şüphələr olduğuna inanmırsınızsa, onda sizə deyim ki, zəif ekvivalentlik prinsipi, yəni bu iki kütlə növünün bərabərliyi hələ də aramsız olaraq eksperimental yolla yoxlanılır. yəni ölçmələri getdikcə daha da dəqiqləşdirib, bu iki kütlə anlayışının bərabər olduğuna "əmin"olmaq istəyirlər. səhv etmirəmsə, indi on üstü mənfi 18 kg-a qədər yoxlanılıb, və bu iki kütlə anlayışları bərabər sayılır hələlik.