1. gündəlik həyatımızda qarşılaşdığımız, sadə səslənən, amma cavabı müəyyən texniki, ya da ixtisas biliyini tələb edən suallardır.
ilkin not: bu başlıqda yazılacaq və cavablandırılacaq olan sualların bəziləri və ya hamısı kiməsə sadə gələ bilər. ona görə də xahiş olunur, belə olan halda bildiyiniz bir şeyin qeyd edilməsinə sevinəsiniz, hirslənməyəsiniz.

*səma niyə mavidir*?
bəlkə də hər insanın özünə soruşduğu, amma cavabını tapmadan təslim olduğu sualdır bu. müxtəlif fərziyyələr irəli sürülür ki, əksəriyyəti əsassızdır, "dənizin rəngi əks olunur" kimi.
əvvəla onu başa düşmək lazımdır ki, insan gözü bir rəngi görürsə, bu heçdə o demək deyil ki, gözə sadəcə həmin rəngdə, "tezlikdə" işıq daxil olur. gözümüz müxtəlif tezliklərdə, rənglərdə işıq dalğalarından adətən hansı dominantdırsa onu görür. yəni əgər gözümüzə 70% qırmızı, 15% yaşıl və 15% mavi işıq gəlirsə, böyük ehtimal qırmızı rəngi görəcəyik. bunu web dizaynerlər daha yaxşı başa düşər məncə. ikinci əlavə bilgi isə rəng deyilən fenomenin işıq dalğasının tezliyindən asılı olmasını başa düşməkdir. mavi* əslində bənövşəyi rəng ən yüksək tezlikdə işıq, qırmızı rəng isə ən az tezlikdə olan işıqdır. bu iki əlavə bilgidən sonra qayıdaq əsas mövzumuza. atmosferə daxil olan günəş işığı atmosferdəki xırda zərrəciklər tərəfindən udulub, yenidən şüalandırılır. bu şüalanan işığın miqdarı araşdırmalara görə işığın tezliyinin 4-cü qüvvəti ilə dəyişir. yəni işığın tezliyi nə qədər çoxdursa, o qədər çox şüalanır. xatırlayaq ki, mavi rəng ən yüksək tezlikli işıq idi. bütün rənglərdə işıq atmosfer zərrəcikləri tərəfindən şüalandırılıq lakin, mavi rəngi daha çox şüalandırırlar, o dominant olur ona görə də gözümüz ancaq onu hiss edir. hesablamalara görə mavi rəng qırmızı rəngdə təxminən 16 dəfə daha çox şüalandırılır. indi əsas maraqlı hissə gəlir. gün batışında və doğuşunda günəş şüaları atmosferə çəpinə daxil olur və daha uzaq məsafə qət edir. nəticədə şüaların daha böyük hissəsi atmosfer zərrəcikləri tərəfindən udulub, yenidən şüalandırılır. yəni qısaca bütün rəngdəki şüaların miqdarı artır. bu vaxt mavi rəngin dominantlığı azalmağa başlayır və sarımtıl, qırmızımtıl səma müşahidə olunur. bu nöqtədə daha bir sual ortalığa çıxır. bəs nəyə görə bu sarımtıllıq sadəcə günəşin ətrafında müşahidə olunur? səmanın düz başımızın üstündə olan hissəsi, yəni zenitdə yenə də mavi rəng hökm sürür. hətta biraz daha tünd halda. bunu isə ozon qazının qırmızı və sarı rəngli işığı udma özəlliyinə borcluyuq. günəş zenitdə olanda bu effekt hiss olunmur, çünki bu şüalar ozon təbəqəsində çox az vaxt keçirirlər. elə ki, günəş şüaları bir qədər böyük bucaq altında atmosferə girməyə başladı, ozon qazının aşağı tezlikli işıqları udması müşahidə olunmağa başlayır. başqa bir qeyd olunmalı fakt da odur ki, günəşdən gələn işıqda görünən işıqların bütün rəngləri var. bunu bir prizma və ya cd, dvd disk* belə bir disklə çox yaxşı optiki təcrübə də edə bilərsiniz vaxtım olanda qeyd edəcəm ilə asanlıqla sübut etmək olar. bu səbəbdən günəş ağ rənglidir. atmosferin mavi işığı daha çox udub şüalandırması, günəşdən birbaşa gələn şüalarda mavi rəngin azalmasına gətirib çıxarır. nəticədə günəş sarımtıl görünür. elə ki, gün batımına doğru daha çox rəng atmosfer tərəfindən udulub-şüalandırılır günəşin rəngi də qızarmağa başlayır. uzun sözün qısası, səmanın maviliyində əslində bir-biri ilə əlaqəsiz iki müxtəlif fenomen rol oynayır.
*yemək bişirəndə qazı nəyə görə azaldırlar*?
hamımız bilirik ki, yemək bişirəndə adətən məsləhət görürlər ki, az xodda bişirin. amma nəyə görə belə olduğu haqqında çox fikirləşməmişik. əvvəla su qaynayarkən temperaturu sabit qalır. yəni istər qazanın altında nüvə reaksiyası getsin, istər də az qazla yansın suyun temperaturu sabit qalır. verilən əlavə enerji sadəcə suyun tez və ya gec qaynamasına səbəb olur. indi isə bu məsləhətin nəyə görə məntiqli olmasına gələk. əgər yeməyi çox qazla bişirsək, onda qazandakı su tez qaynayıb buxarlanacaq, yəni su qurtaracaq. bu isə o deməkdir ki, yemək 100 dərəcə selsi temperatura az müddət məruz qalır və tam bişmir. yox əgər qazın "xodunu" azaltsaq, qazandakı su gec buxarlanıb bitəcək və yemək 100 dərəcə selsidə daha uzun müddət qalacaq və tam bişəcək. burda diqqət etməli olduğumuz məqam var ki, qazın xodunu həddindən çox azaltmaq olmaz. bu zaman suyun qaynaması dayanacaq və yemək ümumiyyətlə bişməyəcək. əlavə bilgi: qazanın qapağını örtəndə daha effektiv yemək bişirmək olur. niyə? birinci cavabı hamı təsəvvür edə bilər. buxarlanan su qazanın qapağında yenidən kondensasiya olub, töküləcək. nəticədə istilik qazanın hər yerinə bərabər paylanır və yemək yaxşı bişir. bəs başqa nə faydası ola bilər? qaynama hadisəsi temperaturdan deyil də, sırf təzyiqdən asılı bir şeydir. yəni mayenin səthində atmosfer təzyiqi nə qədər çox olsa o qədər yuxarı temperaturda qaynayar. bəlkə aranızda dağda suyun daha tez 90-95 dərəcədə qaynadığını müşahidə edənlər var. nəysə. qazanın qapağını örtərkən, su buxarı qazanın içində ilişir deyə, mayenin üzərindəki təzyiq artır. və qaynamaq üçün 100 deyil də, atıram, 110-120 dərəcə lazım olur. nəticədə yeməyin bişməsi üçün daha yüksək temperatur əldə edilmiş olur.