29. bonapartın ən böyük və onun sonrakı həyatına təsir edən məğlubiyyəti bilinənin əksinə olaraq vaterloo döyüşü ilə deyil dovşan ordusuna məğlub olması ilə almasıdır. bildiyimiz dovşan. napo tilzit sülhünün imzalanmasından sonra sülhü qeyd etmək məqsədilə generallar daxil olmaqla ordusundakı hər kəs üçün bir ov partisi təşkil etmək qərarına gəlir. bu partini təşkil etməyi 26 marşalından biri olan louis alexandre berthiera həvalə edir. berthier də üzərinə düşən öhdəliyi yerinə yetirmək üçün dovşan toplamağa başlayır. sayları 3minə yaxın olan dovşanlar qəfəslərə yerləşdirilir. qəfəsləri də yığışacaqları yerin müxtəlif hissələrinə qoyur. napo və qonaqları gəldiyi zaman dovşanlar ovlanmaq məqsədilə qəfəslərindən çıxarılır. amma işlər gözlədikləri kimi baş vermir və dovşanlar qaçmaq yerinə qonaqların və naponun üzərinə qaçmağa başlayırlar. partiyə qatılanlar dovşan istilasına məruz qalırlar. əvvəlcə bu hücum əyləncə xarakteri daşısa da sonradan baş ağrısına çevrilir. dovşanları əllərinə keçən əşya hətta silahlarla da vurmaq istəsələr də dovşanların saylarının çoxluğundan bu müdafiə iflasa uğrayır. qazanamayacağı bir döyüşün ortasında qalan napo at arabasının işə yarayacağını düşünərək arabaya minir. arabanın sürücüsü onlara tərəf qaçan dovşanları qamçı ilə vurmağa qalxsa da uğursuzluğa düçar olur. dovşanların bir neçəsi arabanin içərisinə daxil olaraq naponun üzərinə çıxırlar. bu hücumun əsas səbəbkarı berthierdir. marşal əsgəri işlərdə peşəkar olsa da bu işdə səriştəsiz davranmışdır. o yabanı dovşanları deyil evcillərin toplamışdır ki evcil dovşanlar da insanlara öyrəşdiyindən insan görəndə onlardan qaçmırlar əksinə onların üzərinə gedirlər. təbii ki qarınlarını doyuracaqlarını düşünmüşlər amma tam tərsi ilə qarşılaşdıqlarından özlərindən çıxmışlar. mənbə üçün
1. italyan esilli korsikalıdır. hetta gencliyinde korsika herekatının içinde olmuş lakin herekatın başına keçe bilmediyi üçün ayrılıb fransaya getmişdir, ordu içinde yükselerek korsika olmadı fransa olsun hesabı hedefini böyütmüş ve sonunda fransanın başına keçmişdir.
pul pul pul sözünü döyüş üçün lazımlı 3 şey nedir sualına cavab olaraq söylemişdir.
boyunun qısa olduğu bir gerçekdir. herbi akademiyada yoldaşları buna lağ edirlermiş. "sen bu boyunla döyüşde nece ata minecen" deyirlermiş, napoleon meğrur, qürurlu amma avtoritar bir şekilde "men döyüş başladığında ata minmeyecem, men ata minende döyüş başlayacaq" deye cavab verib.
420 min adamla çıxdığı rusya seferinden 50 min adamla döndüyünde tenqidler qarşısında "kimin ne demeye haqqı var, 50 min fransızla getdim, 50 min fransızla döndüm." deyib. ölen 370 min adam işğal altında saxladığı xalqlardan (xüsusile almanlar) olduğu üçün bunları itkin saymayıb.
arsenik ile yavaş-yavaş en yaxınlarından biri terefinden zeherlenerek öldürülmüşdür. cesedindeki yüksek miqdarda arsenik cesedin çürümesine mane olmaqdadır.bu gün parisdeki mezarı açılsa böyük ehtimal hele öldüyü halına benzemekdedir.
27. revayete gore napoleonun son doyushu olan *waterloo*da meglub olmasinin sebebi *babasil* olmasi ve doyushden evvel xesteliyinin agirlashmasidi. demeli oxuduguma ve *waterloo* filminden izlediyime gore son doyushe ela hazirlanmish napoleonun doyushden 1 gun qabaq hali pisleshir. hekimler ve generallari qalib dincelmeyi meslehet gorse de o bunla razilashmir. doyush gunu bonapart britaniya ordularin yaxshi ezishdirir,hetta ingilis generallar meglub olduglarini dushunmeye bashlayirlar. bu anda bonapartin veziyyeti pisleshir ve ayag uste dayana bilmeyecek seviyyeye chatir. onu istirahet ve mualice uchun chadirina aparirlar. ele bu anda napoleonun yoxlugundan istifade eden adini xatirlamadigim bir fransiz generali ozbashina esgerlere emr vererek butun suvari qoshununu ingilislerin ustune gonderir. neticede sehv secilmish taktika neticesinde fransiz suvarileri meglub olur. ve ele tam bu anda waterloodan bir muddet evvel napoleon ordusuna meglub olub qachan,yollarini azmish *prussiya* ordulari gelib waterlooya chatir. belece birleshmish ingilis-alman qoshunlari napoleonun ordusunu,shexsi qvardiyasini son neferine qeder oldururler. bu veziyyeti bilen napoleon generalina uzunu tutarag *vaxti ile "berlin*i yandirmali idim" deyir. neticede,imperator bonapart babasiline gore serkerdelik tarixinin en vacib doyushunde meglub olub 1821ci ilde oleceyi muqeddes yelena adasina surgune gonderilir.
26. bu tarix kitablarinda napoleon bonapart hemishe fransa demokratiyasini,respublikani dagidan biri olaraq gosterilir ama sebebler hech vaxt gosterilmir. demeli mesele belediki jirondistler hakimiyyetden salinanda ve yakobinchiler hakimiyyete gelende respublika ve demokratiya perdesi altinda terror ve repressiyalar bashladirlar. bu repressianin esas qurbanlari jirondistler olur. *danton*un olum fermanini imzalayan *robespierre* bu vaxt *toulon* fethine gore mehshurlashan general bonaparta onun terefine kechme shansi verir. napoleon da cavab olaraq onun kimi biri ile bir terefde olmadigini bildirende robespier napoleonun hebsine ve edamina dair gosterish verir. napoleon hebs olunur ama ish ele getirirki o edam olunmamish robespier edam olunur ve hebs olunan hami efv olunur. bele olanda da olkede vetendash muharibesi bashliyir,xalq bu muharibeye son qoymasi uchun napoleonu isteyir. napoleonda oz novbesinde acliq ichinde ve ishgal altinda olan fransani qat-qat guclendirir. xalqin respublikaya inami qalmir ve napoleonu lider olara gormek isteyir ve napoleon da bu furseti elden vermeyib ozunu evvelce birinci konsul,sonra da imperator elan eliyir. yeni burdan gorunurki napoleon bonapart xalqin iradesinin eksine hechne etmir. respublikachilig adi altinda oz shexsi menafelerini guden yakobinchilerin eksine bonapart qetiyyen terror ve repressiyalar olmadan xalqin isteyi ile hakimiyyete gelir. hetta elbada surgunden qayidanda da oz taleyini xalqin ve esgerlerin eline buraxir ve xalq oz dilleri ile desek "gombul kral" yerine napoleonu imperator olaraq gormek isteyir.
18. bir gün napoleon bonapart düşmən əsgərlərindən qaçarkən bir dükana girdi və satıcıya onu
gizlətməyi əmr etdi. satıcı napoleonu gizlətdi və onu axtaran düşmən əsgərlərinə:
— bir az əvvəl bir nəfər bu tərəfə qaçdı, – dedi.
nəhayət, bir az sonra napoleonun mühafizəçiləri gəldilər.
satıcı, bəlkə də, ömründə bir daha görməyəcəyi napoleondan
soruşdu:
— cənab imperator, mənim üçün çox maraqlıdır, ölümlə üz-
üzə gəlmək necə bir hissdir?..
napoleon birdən qəzəbləndi və:
— sən kimsən ki, mənimlə belə danışırsan? – deyə qışqırdı.
və öz əsgərlərinə satıcını güllələməyi əmr etdi. əsgərlər,
əvvəlcə, satıcının gözlərini bağladılar, sonra da sıra ilə
qarşısına düzüldülər. indi artıq onlar napoleondan “atəş”
əmrini gözləyirdilər. satıcı içindən dərin bir ah çəkdi və:
— gör bir sən nə etdin? boş bir həvəs üçün özünü oda atdın?
– deyə düşündü.
bu vaxt arxadan bir cüt əl uzandı və satıcının gözlərindəki
bağı açdı. qarşısında napoleon var idi. və napoleon tək bir
cümlə ilə bu cavabı verdi:
23. Napoleonun sayisiz qelebelerinin esas sirri strategiya azadligi ve ordusu idi. Bele ki Napoleon doyuslerden evvel ciddi strategiyalar hazirlamir,doyus vaxti doyusu ciddi musahide ederek ani qerarlar verirdi. Mehz Napalyonun dogusdan gelen serkerdelik qabiliyyeti onun ugurlarinin esas sebebi idi
Diger birchox dovletlerde suvariler onemin itirib piyadalarla evez olunarken,Napalyon ordusunda suvariler en onemli yer tuturdular. Diger terefden,Napalyon ordusunun esgerleri doyushlere nece deyerler canla-bashla gedirdiler. Napalyon ordu ile munasibetlere diqqet yetirir,ciddi nizam intizami gozleyir ve esgerlere bir qehremanmish kimi davranirdi.
Napalyonun son doyushu olan Vaterloodan evvel muttefiqlerin bashi avropanin siyasi xeritesin deyismeye qarismisdi. Bundan meharetle istifade eden Napalyon chox qisa muddetde seferberlikle 200 minlik nizami ordu yaradır. Tebiiki muttefiqler de bosh dayanmir ve daginiq ordularin toplamaga baslayirlar.
Napalyon daginiq Avstriya ve Rus ordusunun chox uzaqdan geldiyin gozel bilirdi ve buna gore de,qarsisinda iki dovlet qalirdi - Prussiya ve Britaniya imperiyasi. Napalyon eger biraz erinse,rus ve avstriya qoshunlarinin gelib chatacagini ve doyushun taleyinin hell olunacagin basha dushurdu ve buna gore de o,mudafiede dayanmagi yox hucuma kechmeyi chox ustun gordu. Napalyon prussiya ve Britaniya qoshunlarin asanliqla meglub edib sonra rus ve Avstriyalilari meglub edeceyin dushunurdu.
Belece Napalyon muttefiq qosunlar uzerine hucuma kechir. Napalyonun plani prussiya ve britaniya qoshunlarin bir birinden ayirib ayri-ayriliqda her ikisin ezmek idi. O muttefiqleri bir birinden ayira bilir,amma doyusde edilmis bir sehve gore fransiz suvarileri meglub olmaga baslayir ve diger qanadda ingilis qosunlari fransiz ordusunun ikinci hissesin ezmeyi bacarir. Napalyonun plani pucha chixir ve daginiq ordusu ile parise qayidir. Burda o qachmaga cehd gosterse de bunu bacarmir ve neticede paris muttefiq qosunlar terefinden isgal edilir ve napalyon tutularaq müqəddəs yelena adasına surgun edilir ve ele buradaca boyuk imperator vefat edir.
Napalyonun saint helenada(muqeddes yelena adasi) cekilmis bir resmi:
21. 1804cu ilde imperator elan edilmish , tarixin iskenderden sonra gorduyu en boyuk serkerde,fateh. 1805 de trafalqar burnu yaxinliginda ingillislere meglub oldugdan sonra muharibeni evvelce avropada aparmaga qerar vermisdir. cox qisa bir muddetde demek olar butun avropani tutmus,rusiyayla muharibeye baslamisdir ki,fransanin sosyal iqtisadi veziyyetin duzeltmeden bunu elemesi chox boyuk sehv idi. 1806 da prussiyani tutarag rusiyayla muharibeye bashlamish,1812 ci ilde rus qoshunlarin dagidarag moskvaya daxil olmushdur. lakin hamiya melum olan rusiya soyuguna tab getire bilmeyib geri chekilmishdir. geri chekilerken soyuqdan,xesteliklerden,ruslarin inadli muqavimetlerinden esgerlerinin chox boyuk bir qismin (texminen 400 min) itirmishdir. ele bu meglubiyyetle yaratdigi imperiyanin suqutu bashlanmishdir ve 1813 cu ilde muttefiq qosunlar terefinden leiyptsiq yaxinliginda meglub edilmish,imperiyasina son qoyulmush ve ozu ise elba adasina surgun edilmishdir. ama 1815 ci ilde elba adasinnan qachmagi bacarmish ve fransa uzerine yurushe hazirlasharken fransa dovletinin onun uzerine gonderdiyi qoshunun onun terefine kechmesi ile yeniden fransada hakimiyyeti eline almishdir. 2 ci hakimiyyet dovrunde cemi 100 gun hakimiyyetde qalan napoleon ele 1815 ci ilde vaterlooda muttefiqler terefinden meglub edilerek muqeddes yelena adasina surgun edilmishdir
)