24. ölümündən sonra da şeir yazmağa dəvam etmiş şair.
poe öz qaranlıq tərzi ilə ədəbiyyatda kült halını almış bir şəxsdir. onun əsərlərindəki qaranlıq çalarlar əsərləri ilə qalmamış həmçinin həyatına da sirayət etmişdir. belə ki, istər yaşadığı dövr olsun istər ölümündən sonra olsun onun haqqında bir çox rəvayət ortalıqda gəzmişdir. bunlardan ən maraqlısı isə lizzie doten adlı bir qadının idiaalarıdır.
lizzie 1 aprel 1829-da massaçusetsdə anadan olmuşdur. həyatı ilə bağlı kifayət qədər məlumat tapılmayan bu qadının qaynaqlarda ən önə çıxan xüsusiyyəti bədahətən şeir söyləməyə olan istedadı idi. maraqlısı odur ki lizzie bu şeirləri özünün yazmadığını, ruhların ona söylədiyini onun da sadəcə söylənənləri təkrarladığını idiaa edirdi. hətta bu ruhların içində poe və william shakespeare kimi böyük şairlər də var imiş.
indi isə qayıdaq onun poe ilə olan macerasına. poenun ölümündən 14 il sonra lizzie ilk kitabı olan “Poems From The Inner Life”ı yayımlayır. adından da anlaşıldığı kimi lizzie bu kitabda ruhların söylədiyi şeirləri topladığını deyirdi. bu şeirlərdən olan The Cradle or Coffin, Resurrexi, The Streets of Baltimore, The Prophecy of Vala , The Kingdom, Farewell to Earth kimi şeirlərin isə müəllifi məhz poenun ruhu idi. həmin dövrün bir çox ədəbi tənqidçisi bu şeirləri oxuduqda şeirlərin üslub baxımından həqiqətən poenun üslubuna bənzədiyini və səslənmə baxımından da poenun şeirləri ilə oxşar olduqlarını söyləmişdir. indi baxdıqda gülməli görsənən bu hadisənin real olub olmadığını demək mənasızdır, bu sizin inancınıza bağlıdır amma lizziein ədəbiyyatın ən maraqlı əsərlərindən birinin sahibi olduğunu dana bilmərik.
əlavə: kitabın müəllif hüquqları bitdiyi üçün siz onu pdf formatında googledan tapa bilərsiniz.
14. yaşayıb yazmış ən zəki yazarlardan biri olduğunu düşünürəm. hər dəfə yazdıqlarını oxuyanda özümü alçaldılmış hiss edirəm. fərqli tərzi və öz xəyal dünyası var. yazıları adətən təsvir və fiksiyalardan ibarətdir.ancaq bu belə zəkasının gücünü qavramağa kömək edir. yəni həqiqətən də bir insanın üç cümləsindən necə zəki olduğunu anlaya bilərsinizmi? bəli. poe məsələn. bir hekayə düşünün, başı və sonu yoxdur, sanki sadəcə zəkanızı və xəyal gücünüzü təhqir etmək üçün yazılıb.
ayrıca, posəe kibirli biriydi. kibirinə haqq verirəm ama. yaşadığı dövrdə özü və əaərləri çox da qəbul edilmədiyi və məzxərəyə salındığı üçün daha da kibirli olub. sanki yazılarında ah, necə də axmaqsınız deyir.
18. qorxunc, iti, qaranlıq zəkasına aşiq olduğum yazıçı/şair və də zənnimcə, filosof. elmi-fantastika (bir az mübahisəli olsa da) ilə dedektiv janrına ilk nümunələr onun tərəfindən verilmişdir.
həmişə bir poe-ya, bir də mişel de montenə (bax: michel de montaigne)
izah edə bilməyəcəyim qədər böyük bir heyranlıq duymuşam. sanki ikisi də mənim bu günə qədər və bu gündən sonra deyə biləcəyim bütün hər şeyi deyiblər, amma bu mənim də o dahi sözləri deyə biləcəyim mənasına gəlmir. işlətdikləri cümlələrin içindəki yüzlərcəsi ağlımdan keçənlərə tərcüməçi olub deməkdir, sanki varlığımın lazımsız olduğunu deməyə çalışıblar. kədərlidir ki, onlar öz zamanlarını nə qədər çox ötmüşdülərsə, elə o qədər də dəyərsiz görülmüşdülər.
tanış olduqdan bəri istisnasız olaraq ayda bir dəfə "berenice" (baxma: berenice) hekayəsini oxumasam, canlı biri üçün darıxırmışam kimi darıxıram. ruhum o hekayəylə bəslənir.
"sabahın alatoranlığında, günorta günəşinin altında, meşədəki kölgələrin həbsində və gecə vaxtı kitabxanamın səssizliyində gözümün qarşısından sürətlə keçərkən gördüm onu. yaşayan və nəfəs alan berenis deyil, daha çox bir xəyalın berenisi kimi... bu dünyaya aid olan bir varlıq kimi deyil, belə bir varlığın mücərrəd halı olaraq... "
7. poe ilə çoxdan tanışıq.arada morgue küçəsində qətl törədib üzərinə nutella yeyirik.qəribə adamdır poe.hələ quzğunu görəsən virginia ilə bizdən də yaxşı yola gedir.bu aralar daha çox içirik.roosevelt'in "içki bütün pisliklərin anasıdır"sözünü də arada sağlıq kimi istifadə edirik.arada deyir ki:"şeir, ruhu müdrikləşdirməyə xidmət etməlidir".bu da içiləsi sağlıqdır.amma poe'nun şeirləri sağlığına içməməyə söz vermişik.arada kasıbçılıqdan şikayətlənir.onun kasıbçılığı dostlarının olmamasındadı.özü getdi amma melanxoliyası qaldı.və sonda bir poe melanxoliyası ilə lucyfire'dən annabel lee
10. annebel lee sheirinin muellifi. bir chox ehtimallar olsa da,en guclu ehtimal kimi sheirin esas obrazi olan annebel lee-ni arvadi virginiyadan ilhamlanaraq yazdigi bildirilir. yazichi v.nabokov "lolita" romanini hemin sheirden ilhamlanaraq yazmishdir. once romanin adini the kingdom by the sea -bir deniz olkesi adlandirsa da,sonra lolita ile evezlemishdir
annebel lee
it was many and many a year ago,
in a kingdom by the sea,
that a maiden there lived whom you may know
by the name of annabel lee;
and this maiden she lived with no other thought
than to love and be loved by me.
i was a child and she was a child,
in this kingdom by the sea,
but we loved with a love that was more than love—
i and my annabel lee—
with a love that the wingèd seraphs of heaven
coveted her and me.
and this was the reason that, long ago,
in this kingdom by the sea,
a wind blew out of a cloud, chilling
my beautiful annabel lee;
so that her highborn kinsmen came
and bore her away from me,
to shut her up in a sepulchre
in this kingdom by the sea.
the angels, not half so happy in heaven,
went envying her and me—
yes!—that was the reason (as all men know,
in this kingdom by the sea)
that the wind came out of the cloud by night,
chilling and killing my annabel lee.
but our love it was stronger by far than the love
of those who were older than we—
of many far wiser than we—
and neither the angels in heaven above
nor the demons down under the sea
can ever dissever my soul from the soul
of the beautiful annabel lee;
for the moon never beams, without bringing me dreams
of the beautiful annabel lee;
and the stars never rise, but i feel the bright eyes
of the beautiful annabel lee;
and so, all the night-tide, i lie down by the side
of my darling—my darling—my life and my bride,
in her sepulchre there by the sea—
in her tomb by the sounding sea.
turkcesi
annabel lee / edgar allan poe
seneler,seneler evveldi;
bir deniz ülkesinde
yaşayan bir kız vardı,bileceksiniz
ismi annabel lee;
hiçbir şey düşünmezdi sevilmekten
sevmekden başka beni.
o çocuk ben çocuk,memleketimiz
o deniz ülkesiydi,
sevdalı değil karasevdalıydık
ben ve annabel lee;
göklerde uçan melekler bile
kıskanırdı bizi.
bir gün işte bu yüzden göze geldi,
o deniz ülkesinde,
üşüdü rüzgarından bir bulutun
güzelim annabel lee;
götürdüler el üstünde
koyup gittiler beni,
mezarı ordadır şimdi,
o deniz ülkesinde.
biz daha bahtiyardık meleklerden
onlar kıskandı bizi,_
evet!_bu yüzden (şahidimdir herkes
ve o deniz ülkesi)
bir gece bulutun rüzgarından
üşüdü gitti annabel lee.
sevdadan yana ,kim olursa olsun,
yaşça başca ileri
geçemezlerdi bizi;
ne yedi kat gökdeki melekler,
ne deniz dibi cinleri,
hiçbiri ayıramaz beni senden
güzelim annabel lee.
ay gelip ışır hayalin eşirir
güzelim annabel lee;
bu yıldızlar gözlerin gibi parlar
güzelim annabel lee;
orda gecelerim,uzanır beklerim
sevgilim,sevgilim,hayatım,gelinim
o azgın sahildeki,
yattığın yerde seni.
9. yazıçı, şair, redaktor, ədəbiyyatşünas. amerikan qaranlıq romantizminə *
dark romanticism
aid olan bir digər yazıçı. 1809-cu ildə bostonda doğulub. valideynləri oyunçu idi. 1 yaşı olanda atası ailəni tərk edir və bir neçə il sonra da anası ölür. yetim qalmış poe, john və frances allan cütlüyü tərəfindən övladlığa götürülür. gənclik illərində poe pulsuzluq ucbatından virginiya universitetini tərk edir.
poe amerikan ədəbiyyatının qabaqcıllarından biridir. detektiv hekayələr, fantastika və qotik nağılların banisidir. bundan əlavə, 20-ci əsr modernizm cərəyanına dərindən təsir edən bir yazıçıdır. o, yadlıq, itkinlik, sakitlik, unutqanlıq mövzularına və olmamaqla bağlı bütün fikirlərə diqqətini cəmləmişdi. poe 70-dən çox qısa hekayənin müəllifidir.
qeyd: annebal lee şeirinin türkcə tərcüməsi var, tapıb oxuya bilərsiniz. kim çevirib bilmirəm, amma çox gözəl çevirib.
21. afrdersiniz ama 14 yaşlı əmisi qızını sikə sikə öldürmüş yazar.
həri o vaxtlar tez evlənirdilər falan.
qınamıram lan sadəcə maraülı gəlmişdi.
bostonda yaşayandan sonra niyə başdan grija olduğunu anladığım yazar.
bi də emerson var ama tam tərsidi poe’nin. deməli boston’luq deyil?
o deyil də köhnə sözlük yazarı var idi - poe öldü mən gəldim. darıxdım bla.
1. 1806 - 1849 cu illər arasında yaşamış amerika ədəbiyatı krallarından*
jack london kraldır
. yaşamı zamanı qəbul edilməsə də öldükdən sonra ədəbiyatın zirvəsinə qaldırılmışdır, ölərkən belə məzarının başında 4 nəfər olub. ama ölümündən sonra oxunulduqca sevənləri artıb. oxuyucularından biri son 60 il də hər il ölüm günündə məzarına şərab gətirib qoyurmuş, 1949-1987 ci illər arası, sonradan isə həmin şəxsin öldüyü və onun yerinə uşaqlarının qoyduğu öyrənildi. maskalı halda gəlib üç gül və yarısı içilmiş şərab qoyurmuş indi hər halda birlikdə içirlər.
dostoyevski onun haqqında `onun qədər xəyal gücü geniş bir insan tanımıram` deyib.
baudelaire ise `çağımızın ən güclü yazarı deyib`.
hekayələrindən bəziləri;
(baxma: the angel of the odd) - alkoqolik bir adamın başından keçən hadisələrdən bəhs edən hekayə
(baxma: the balloon hoax)- bir paraşut hekayəsindən bəhs edən xəbər haqqında hekayə
(baxma: the black cat) - yenə alkoqolik birinin özünü öldürüb ruhunu gördüyünü sanması haqqında hekayə
11. *south park* sayəsində *gotik* axımının ilham qaynağı olduğunu öyrəndiyim yazar. bir neçə il əvvəl universitet kitabxanasından ingilis dilində kitabını evə gətirib oxumağa çalışmışdım. bir cümləni belə dez əməlli başa düşə bilməmişdim. çox çətin dili var idi, kefim pozuldu saxladım.
5. əgər quduzdan ölübsə,ölümü ən az əsərlərində təsvir elədiyi qədər acınacaqlı və ağrılı olub deməli.bunu birinci dəfə öyrənəndə hər oxuduğum hekayəsindən sonra keçirdiyim hissləri xatırlayıb oxaaay deyə bir zad eləmişdim.
2. a dream within a dream şeiriyle ortalığın a.ına qoyan şair, yazıçı, filosofdur. cemi birce romanı çap edilmişdir. hekayesinde "kainat sonsuz yaşı olsa idi geceler olmazdı" fikrini aydınlaşdırıb elme de elavesi olan görmüş, keçirmişdir. bu da a dream within a dreamden bir parça:
in a night, or in a day,
in a vision, or in none,
is it therefore the less gone?
all that we see or seem
is but a dream within a dream.
23. Yazıçının ən böyük qorxularından olan *tafofobiya*, yəni "diri-diri basdırılmaq" qorxusu əsərlərində də böyük iz buraxmışdır. Bu, həmin dövrlərdə çox baş verən bir hal idi və hətta qəbrlərdə oyananların xəbərdarlıq edə bilməsi üçün xüsusi zəng sistemlərinin yerləşdirilməsi də məşhur faktdır.
Digər tərəfdən yazıçının uşaqlığından olan xatirələr də qəbiristanlıqların nəyə görə onun üçün bu qədər xüsusi olduğunu açıqlayır. Həmin xatirələrdən bir hissə: "məktəb o qədər yoxsul idi ki, şagirdlərə ləvazimatlar almaq mümkünsüz idi. Bu səbəbdən riyaziyyat müəllimimiz öz dərslərini yaxınlıqdakı qəbiristanlıqda keçirdi. Burda uşaqlar hərəsi özlərinə bir qəbir seçərək onun üstündəki rəqəmləri hesablayırdılar."
)