+3 əjdaha
1. insanın fitrəti və əşyanın təbiəti olaraq yekunlaşdırıla bileceq iki dəyər.elm fəlsəfəsi başlığında elm fəlsəfəsini də tənqid edə bilərik. indi bu etik dəyərlərdən bir az bəhs edək. bu etik dəyərlərə nə qədər diqqət edilir, edliyor mu, edilmir mu bir az bir az baxaq.
insanın fitrəti, insanın yaradılışı deməkdir. insanın yaradılışını pozmamaq, insanın yaşayışını və təbii mühitini pozmamaq əhəmiyyətlidir. buradan heyvanlar üçün də bənzər şeylər söyləyə bilərik. əşyanın təbiəti isə maddənin təbiət qanunlarına görə işləməsidir. yəni kainatın nizamı içərisində maddənin var olmasıdır.
etik dəyərlər, həm kainatın varlığı həm də insan, heyvan və bitkilərin möhkəm bir ekosistem içərisində varlığını davam etdirməsi üçün əhəmiyyətlidir. indi də elmi və texnoloji işlərə bir baxaq.
1- gen köçürmələri və insan klonlama.
insanın genlərində kimyəvilərdən, yüksək dozada radiasiyadan ötəri meydana gələn pozuqluqları düzəltmək üçün, pozulan qisimləri təmir üçün gen transferi edilir. son dövrlərdə insana yeni xüsusiyyətlər qazandırmaq üzərinə də gen transferi işləri mövcuddur. insan da olmayan xüsusiyyətlər. məsələn insanı soyuğa dayanıqlı hala gətirmək ya da suda dərisi zərər görməyəcək şəkildə yenidən genlərini təşkil etmək. yeni göz rəngləri meydana gətirmək vs. vs.
burada görüldüyü açıqca insanın quruluşunu dəyişdirməyə dönük işlər mövcud. insanın fitrətini yəni yaradılışını dəyişdirməyə dönük. burada genlərin insana ən yaxın heyvanlardan alındığı deyilir. siçan və meymunun gen uyumundan bəhs edilir. amma varlığa aid gen bir imzadır. səbəbindən bir başqa varlığa aid bir yaradılış imzasını bir başqa varlığa nəql və nəql edilən aktivin xüsusiyyətlərinə dəyişdirməyə çalışmaq kimi bir məqsəd söz mövzusu. yuxarıda bəhs etdiyimiz etik dəyərlərə açıqca zidd.
insan klonmak başlı başına bir etik problemdir. illərcə elm adamları bu sərhədi aşmamaq lazım olduğunu, insan klonlanmaması lazım olduğunu vurğuladılar. bununla əlaqədar məqalələr tapmaq mümkün. amma gəl gör ki əvvəl Çində bir qrup elm adamı bu klonlamağı etdi. sonra ABŞda bir qrup elm adamı buna mislləmə olaraq yenə insan klonlama etdilər. internetdən araştırdığınızda bu iki klonlama mövzusunda məlumatlara çata bilərsiniz. hər insan özünə xasdır. bir surətinin olmaması lazımdır. çünki bu kopya bu adam ilə birə-bir eynidir. bu vəziyyət bir çox problemin ortaya çıxmasına səbəb olacaq.
http://www.popsci.com/science/article/2013-05/scientists-create-human-clone-embryo-stem-cell-harvesting
http://www.nature.com/news/human-stem-cells-created-by-cloning-1.12983
2- insanı dondurmaq və gələcəkdə oyandırmaq.
insan ölümlü bir varlıqdır. öldüyü zaman inancına görə dəfn əməliyyatı reallaşar ya da inanmırsa krematoryum da yandırılır. insanı dondurma işlər 1970-ci illərə qədər söykənir. hətta bunun üçün bir çox şirkət var. 40 min dollar ilə 150 min dollar arasında qiymət verilir. bir çox xərçəng xəstəsi özünü dondurmuş hətta sağlam insanlar arasında da sürətlə yayılır. şirkət puluna pul qatarkən insanın fitrətinə zidd bu əməliyyat sürətlə yayılmaqda. gələcəyə dönük oyandırma tədbirləri ilə əlaqədar işlər görülür. hələ o mərhələdə dəqiq bir nəticə əldə edilə bilmədi.
https://en.wikipedia.org/wiki/Cryonics
3- kompleks gen daşıyan heyvan işləri.
müəyyən bir heyvan başqa bir neçə heyvanın genlərini transfer edərək bir kompleks heyvan çıxarma işləridir. bu heyvan gərək döyüşlərdə gərəksə müəyyən bəzi işlərdə istifadə istəyi var. gen işləriylə əlaqədar məqalələrdə bu tip kompleks heyvan çıxarma işlərini görməniz mümkün. bu işlər açıqca heyvanların yaradılışını dəyişdirməkdir. təbiətə mənfi təsirləri olacaq.
http://www.bilimfelsefedin.org/?p=1051
http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://avho.org.tr/file/GDO_Farma-Toks-17.12.09.ppt&gws_rd=cr&ei=efwhV9SKL6OR6ASUhZuACA
daha təfərrüatlı işlər var.
4- Higgs bozonu
bildiyimiz kimi maddəni meydana gətirən 16 element laboratoriya şərtlərində bir araya gətirilmiş, lakin bir maddə emydana getirilememiştir. bundan sonra bu elementləri bir arada tutan və onların bir maddə meydana gətirməsinin bir bozona bağlı olduğu düşünülür. bu bozonu Peter Higgs tapdığı üçün Higgs bozonu deyilmişdir. maddənin təbiətə zidd olaraq insan tərəfindən yoxdan var edilə biləcəyi düşüncəsi nəticəsində bu parçaya tanrı parçacığı deyilmişdir. burada açıqca maddənin təbiətinə müdaxilə söz mövzusu. bunun təbiətə və insanlığa təbii ki mənfi təsirləri olacaq.
http://home.cern/topics/higgs-boson
5- soxulcan dəliyi təcrübələri
parçacıq təcrübələri kimi CERN edilən təcrübələrdən biri. ən son araştırdığımda 3. sınaq edilirdi. hələ də davam edilir mu, bilmirəm. qara dəlik mövzusu da bu təcrübələr əsnasında gündəmə gəlmişdi. salocan dəliyi açmaq və zamanda irəliyə getmənin nəticələri bilinə hadisələr meydana gətirə bilər.
keçmişə onsuz gidilemez. dede paradoksu vs vs gərəyi. bunu hər kəs bilir. ya da kosmosun uzaq hissələrinə tullanmaq nə kimi nəticələri olacağı məlum deyil. ya da açıldığı zaman bağlanar mı, bağlanıla bilər mi yenə nəticələri bilinə bilməz. dünyaya nə kimi fiziki təsirləri olur, yenə bilinə bilməz. bu səbəbdən əslində etik pozulması var.
http://www.ibtimes.co.uk/holograms-wormholes-parallel-worlds-best-theories-about-universe-2015-1534547
6- süni intellekt işləri, humanoid robotlar və insanların müxtəlif səbəblərlə çiplenmesi.
insanların zehni fəaliyyətlərini nəzarət altında tutmaq, səhiyyə, şiddət və s. səbəblərlə insanları çip ilişməsi üzərinə işlər edilməkdə. bunun üçün son dövrdə beyin üzərinə edilən işlər araşdırıla bilər. bu açıq bir şəkildə insanın yaradılışına müdaxilədir.
süni intellekt çalışamalar isə başlı başına etik problemlərlə doludur. bununla robot hüquqları vs. gündəmə gəlməkdədir. lakin robotların insanlar üzərində meydana gətirəcəyi mənfi təsirlər hələ ciddi bir şəkildə incelenmedi. elon müşk və stephen hawking kimi adlar bunun dillendirse də irəli səviyyə süni zəka işləri edənlər bu mövzuda hələ təmin edəcək şərhlər etmirlər.
https://en.wikipedia.org/wiki/Brain_implant
wiki linkini verdim. aşağıda bir çox qaynaq mövcud.
suni intellekt ilə əlaqəli bir çox qaynaq tapa bilərsiniz.
edit: linkleri verməmişdim. araştırmanızı tövsiyə etmişdim. link istəyən olmuş. ümumiyyətlə belə istəklər mesajla bildirilir. linkler yuxarıda. bunlar sadə şeylər. daha kompleksləri var. linkler nümunədir. araşdıraraq daha ciddi nəticələrə çata bilərsiniz. xüsusilə nature və science kimi jurnallara üzvlüyünüz varsa əlaqədar mövzularda bir çox məqalə tapmaq mümkün. elmi məqalələr fikir və müəllif haqqı gərəyi internetdə paylaşılmaz. academia.edu kimi yerlərdə bir sıra məqalələr var. ya da elm adamları elmi məqalələrini ödəniş müqabilində bəzi web saytlarında nəşr edir. amma bunları oxumaq üçün ödəniş ödəmək lazımdır. səbəbindən linklərə çatsa belə müəyyən bir ödəniş müqabilində əldə edə bilərsiniz. bu səbəbdən əgər ciddi mənada araştıracaksanız, nature və science kimi elmi jurnallara üzv olun. tövsiyəmdir.
edit 2: mal-qaranın biri də ulduz falı filan deyir. ulduz falı filan bilməm. vecimə də deyil. bu yazılanları o çox dəyər verdiyin elm adamları sorğulayır. internetdən elmdə etik dəyərlər başlığını araşdır. bu mövzularla 5 mövsümlük Serial çəkdilər. dəyər verdiyin elm adamları sorğulayır bunları. burada mal-qaralıq edərək özünü alçaldırsan.