cloud atlas

1. ilk öncə onu deyim ki 2004 təvəllüdlü bir david mitchell kitabıdır.
2011ci ildən lana wachowski, andy wachowski , tom tykwer rejissorluğu altında çəkilməyə başlayıb. kitabı 700 səhifə, fraqmanı 6, filmi 172 dəqiqədir. elə burdan söhbətin nə qədər dərin olduğu görünür.
izləyəndə ilk təəsürat "bu nədi rejissor ordan vurub burdan çıxır" olacaq. amma narahat olmuyun ilk 100 dəqiqədə hamıda o hiss olur. arada əsnəyə də bilərsiz ilk yarının.
müxtəlif dövrlərdə yaşanmış 6 hekayəni ələ alır film. biraz dərin mənası olduğu üçün hamının başa düşüş tərzi filmdən çıxardığı mənaya təsir edir. mən öz təəsüratlarımı yazım.

--spoiler--

deməli rejissor ilk dövrlərdən bu günə qədər ələ aldığı 6 hekayədə insanların necə dəyişdiyini, hər dönəmdə müstəmləkə asılılıq tərzi bir şeylərin var olduğunu, insanların bir birinə, ətrafa əlaqələrinin necə soyuduğunu göstərir.

--spoiler--

göstəriş biçimi mükəmməldir. rejissorlar kinonu unudulmazlar arasına almağı bacarıb kimi görünür. ən azından imdb xalı 8.2 bunun sübutudur.

not filmin castı bitməmiş kinoteatrdan çıxmıyın ya da kompüteri söndürmüyün. olay sonda daha da bir rənglənir.

2. "ilk on" sıralamama girməyi bacarmış izlədiyim ən gözəl filmlərdən biri olduğu üçün haqqında uzun sayıla biləcək bir entry girməyə qərar verdiyim wachowskilər filmi.

açığı bu yazı məlumatla birlikdə, hardasa bir ay öncə kinoteatrların birinin küçəyə baxan afişalarında gördüyüm, aktyor kollektivi və wachowskilərlə birlikdə* matrix izləmək istəməyimə baxmayaraq niyə isə yandaki pub'da içməyi seçdiyim bu filmin, 2 saat öncə izləyib aşiqi olduqdan sonra, keçmişdə haqqında etdiyim hörmətsizliyə qarşı sadə bir üzr istəmə şəklidir həm də.

--spoiler--

əvvəlcə onu deyim ki, filmdə bir birindən fərqli 6 hekayə göstərilir və bu hekayələr arasındaki keçişlər o qədər sərtdir ki, normal olaraq filmi izləyən insanların böyük əksəriyyəti filmi tam mənası ilə qavramaqda çətinlik çəkir.
6 hekayəni tarix sıralaması olaraq sıralayım əvvəlcə.

1850'ci ildə gəmi ilə evinə qayıdan adam ewing adlı evli bir hüquqçunun hekayəsi, 1931'ildə yaşamış robert frobisher adlı gay bir bəstəkarın hekayəsi, 1975'ci ildə californiyada yaşamış luisa rey adlı jurnalist qadının hekayəsi, 2012'ci ildə alacaqlılarından qaçarkən qardaşının tələsinə düşmüş timothy cavendish adlı nəşriyyatçının hekayəsi, 2144'cü ildə seulda yaşayan klon sonmi~451'in və bilinməyən bir tarixdə qəbilələr halında yaşayan insanların hekayələri..

filmdə bu hekayələr hamısı məntiqli bir zəminə oturdulub. hər birindən ayrıca bir "2 saat" çıxarıla biləcək qədər sağlam təməlli bu hekayələrin izləyiciyə detallı şəkildə başa salınması filmin ilk hissəsinə təsadüf edir ki, bu da filmin nisbətən sıxıcı hissəsini əmələ gətirir. əslində belə demək filmə böyük haqsızlıq olardı çünki, sıxıcı kimi görünən hardasa 2 saatlıq bu bölümdə o qədər incə detallar işlənibdir ki, hekayələr arası keçidlərdə, bu detalları nəzərdən qaçırmayan gözlər üçün həqiqətən böyük ibrətlər vardır. ki, kino sektorunun gəldiyi nöqtəni görmə nöqte-i nəzərdən* googleda da tapa bilmədim bu sözün düzgün yazılışını asdfg bu ibrətlər yetəri qədər açıq fikirlər verir biz bacanağı sikilmiş azərbaycanlılara ama nəysə.. hələki mövzu məzarda sümükləri belə çürümüş azərbaycan kino sektoru deyil, özümü saxlayım.

təbii bəhs etdiyim keçişlər olduqca sərtdir, 1931'ci ildəki hekayədən "lambadan" 2100'cü illərə keçir film ki, eyni səhnəni movie maker'da düzəltsə, araya bizim keçmiş sünnət kasetlərinin başlanğıcında olan attanan hoppanan keçiş effektlərindən qoyası gələr insanın. ama qoymur el oğlu. əvəzində neyniyir? elə bir senari yazır ki, 1850'ci ildəki hekayədən bəlkə də 2500'cü ildəki hekayəyə keçəndə 1850'ci ildəki hekayə üçün yazılmış mətn qəhrəmanın dilindən oxunmağa davam edir və əvvəlki hekayənin mətni arada hardasa min il olmasına baxmayaraq digər hekayəyə o dərəcə oturur ki, dünyanın ən qeyri adi keçiş effektini ortaya çıxardır. sən də oturub ağzı açıq baxa bilirsən ancaq.

bundan sonra yazacaqlarımıı filmi izləməmişsəniz oxumayın.

tamamilə səhv başa düşmüş belə olsam filmdən nə qandığımı yazacam indi. nə deyir bu 6 hekayə?
əvvəlcə bu hekayələri qruplaşdırmalıyam. klon qızın hekayəsi, 2012'ci ildəki dayının hekayəsi və qəbilələrin hekayəsi ayrı, qalan 3 hekayə isə ayrıdır.

əvvəlcə belə deyim də, daha əvvəlki tarixlərdə olan 3 hekayənin ilk baxışda dərxal görünən ortaq bir nöqtəsi var. 3'ündə də hərislik haqqında söhbət gedir. gəmidəki hüquqçunun qızılı oğurlanmaq istənir, bəstəkarın əsəri oğurlanmaq istənir, jurnalist qızın hekayəsində də yenə neft şirkətlərinin acgözlülüyü mövzusu var. yəni sırası ilə 2144'cü ilə qədər olan bu hekayələrdə acgözlülük məsələsi, insanoğlunun daha çoxa sahib olma həvəsi işlənir.
digər 3 hekayənin mövzusu isə tamam başqadır.

onu deyim ki, bütün hekayələrdə israrla eyni oyunçuların oynamasını tam anlamı ilə dərk edə bilmədim, hətda jurnalist qızın cd dükanında bulud atlası simfoniyasını dinlədiyi zaman, mən bunu daha öncə duymuşdum deməsi də mənə çatmadı. bir dəfə də izləsəm yəqinki çatar ya da olmadı haqqında nəsə oxuyaram ama hələlik ilkin təəssurat olaraq o məsələlər mənə qaranlıqdır.

və davam edək, bu 3 hekayənin tək ortaq cəhəti sadəcə hərislik də deyil. məsələn 1850ci ildəki hekayənin mətnini oxuyan, 1931'dəki gay musiqiçidir. hüquqçunun səhayətlə bağlı yazdığı kitabı, yanında işlədiyi bəstəkarın evində tapır və bunu sevgilisinə yazdığı məktublarda əks etdirir. bu sırada kitabın digər yarısının yoxluğundan da bəhs edir. * day bilmir ki kitabın digər yarısı stolun ya da yatağın ayağı tərpənməsin deyə ora sıxışdırılıb

məktubu yazdığı sevgilisi, jurnalist qızla liftdə qarşılaşan professordur. hansı ki, qız neft şirkətləri ilə atom enerjisi haqqında məsələni o adamın əlindəki sənədlər sayəsində çözür.

son olaraq bu hekayələrdə verilmək istənən əsas mesaj belədir, hər 3 hekayədə də dövrünə görə bir inqilab var. birinci hekayədə hüquqçu, zənci kölə ilə dostluq quraraq, köləliyə qarşı bir üsyana başlayır. ikinci hekayədə pulsuz parasız gay bir musiqiçi, dövrünün iyrənc səmimiyyətsiz burjua qaydalarına və riyakarlığa qarşı dik bir duruş sərgiləyərək mənəvi qələbə qazanır, özünü öldürərək bu qələbəsini taclandırır, üçüncü hekayədə jurnalist qız, meqa şirkətlərin dünyanı ələ keçirməyə başladığı, kapitalizmin yüksəliş dövründə ən böyük şirkətlərə qarşı qələbə çalır. bu 3 hekayənin sadə və toxunaqlı detallarla bir birinə bağlanması isə filmə ciddi və xoş bir hava qatır.

beləliklə daha öncəki tarixləri əhatə edən bu üç hekayənin ana xəttləri bunlardır ama bu hekayələr digər üç hekayədən tamamilə qopuq olmamanın yanında əksinə gözəl işlənmiş ayrıntılarla digər hekayələrə bağlanır və onlara təsir edir.

indi gələk mənə görə əsas məsələnin işləndiyi digər üç hekayəyə.

birincisi 2012'ci ildə yaşamış nəşriyyatçı dayının prikollarla dolu olan nisbətən rolu az olan hekayəsidir. ama bu hekayənin elə ölümcül bir nöqtəsi var ki, bütün filmin əsas məğzini təşkil edir. ama bu hələlik qalsın.
ikincisi 2144'cü ildəki hekayədir. üçüncüsü isə bilinməyən bir tarixdəki qəbilələrin hekayəsidir ki, tarixi nə qədər bilinməmiş də olsa, seuldaki hekayədən sonra olduğu aşkardır.

demək ana xəttlərlə söhbət nədən gedir, 2144'cü ildə seul ağır kapitalizm qırbacı altında idarə olumaqdadır. normal olaraq bu rejimə qarşı mübarizə aparan bizdəki müxaliflətə bənzəməyən əməlli başlı bir təşkilat var. bu təşkilat isə, əsas vurucu zərbəni endirmək üçün sistemin ən böyük qurbanlarından olan yarı insan* hətta tam insan işçi sinifindən bir obraz seçmək istəyir. uzun söhbətlərdən sonra bu seçilən də fiqura tanrıçası sonmi xanım olur. bu elə ilk baxışdaca çox adil və arif bir qərardır. və bu qızımız isa qəmbər'ə heç bənzəməyən seul müxalifət lideri tərəfindən elə bir şəkildə razı salınır ki, lazım olan qığılcımı salmaq bir kənara, içindəki yatmış peyğəmbəri* ortaya çıxardır. qızın öndərliyində bu qrup öz ideologiyalarını dünyanın müxtəlif ölkələrinə və bütün qitələrə yayırlar. hekayənin sonunda isə qız ölür, grup azərbaycan polisindən dəstək alan seul iqtidarı tərəfindən məğlub edilir. üsyan atəşi söndürülür.

deyə düşünərkən biz, görürük ki yox belə olmayıb. qəbilələrin hekayəsini izlədikdə, kapitalist sivilizasiyanın davam etdiyi və məhv olduğu görülür. indi yaşadığımız sistemdən çox da fərqli olmayan, bir yerdəki insanların ucuz əməyini başqa bir yerdəki insanların qabağına etiket qiyməti ilə birlikdə gətirən və hər iki halda insanları soymaqla məşqul olan bizim kapitalist sistemimizin davamçısı 2144'cü il seulundaki kapitalist sistemdən qaçan və somninin idealogiasını dəstəkləyən bir grup başka planetlərə gedir. yerdə qalan sivilizasiya isə digər 3 hekayədə bəhs edilən hərisliyin qurbanına çevrilərək məhv olur.* məsələn, əvvəlki 3 hekayədə insanın acgözlülüyü yetəri qədər göstərildiyi üçün son 3 hekayədə bu mövzunun uzadılmaması, əksinə çox açıq və kəsərli bir şəkildə bu hissin insanlığı yox etdiyinin göstərilməsi də filmə dair xoş bir detaldır.

yəni əslində, sonminin idealogiası qalib gəlib və yaşamağa davam edir. hüquqçu adam ewing'in qaynatasının, ewing xanımı ilə birgə köləliyə qarşı hərəkata qatılma qərarını açıqladığı zaman ona dediyi "sən okeanda sadəcə bir damlasan və heç nəyi dəyişdirə bilməzsən" sözünə verdiyi "okeanı əmələ gətirən də damlalardır" cavabı kimi, sonda sonminin damlası okeanı dəyişdirməyi bacarır. yaxşının pis üzərində qələbəsi.
ayrıca bu damla məsələsi də filmdəki bütünlüyü göstərmə nöqtəsində yetərlidir. birbirindən əlaqəsiz iki hekayədəki, çox incə və bütünə təsir edən bu bağlantı həqiqətən alqışlanasıdır.

ayrıca qəbilələrin hekayəsində, görülməyə dəyər bir cəsarət mövzusu işlənib. şeytanın kontrolundaki zachry gözünün önündə dostunun uşağı ilə birlikdə öldürüşünə səs çıxartmır və bu cəsarətsizliyi onu daha çox nəfsinin və şeytanın köləsinə çevirərək şərəfindən uzaqlaşdırır.

sonlara doğru isə, dağa dırmanma səhnəsində meronym sürüşəndə şeytanı rədd edərək onu xilas edən və binanın içində yenə şeytana uymayaraq meronym'i öldürməyən zachry bu sayədə ən azından yanıb yıxılmış kəndindən qızı ilə xilas olmağı bacarır. bu eyni zamanda cəsarətin qələbəsidir. sonmiyi ortaya çıxarıb rejimə qarşı ölümə yəni zəfərə götürən də yenə bu cəsarət idi..

filmdə yenə gözlərdən qaçmayan ölümün bitiş deyil əslində bir başlanğıc olduğu və bəzən yaşamağın deyil ölümün daha yaxşı bir cəzalandırma yöntəmi və daha asand və kəskin bir qalibiyət yolu olduğu çox uğurlu işlənib.

geri qalır, 2012dəki dayının hekayəsinin əsas nöqtəsi. sizcə, seulda tarqovidakı mc donalds fason bir yerdə stol silən sonminin birdən birə intellektual səviyyəsi tavana vurmuş bir yarı tanrıya çevrilməsi necə baş verdi?
sonminin çılğın padruqası ilə, gecə restoranın deposuna girdiyi səhnəni yada salaq. orada izlədikləri kəsik bir film parçası vardı. və sonra sonminin xilaskarı onun üçün filmi təmir etmiş və ona izlətmişdi. hə bax, o filmin sahibi bizim o prison breakdəki kimi qocalar evindən qaçan şirin dayımızıydı. və bütün o sonminin içindəki üsyankar ruhu ortaya çıxaran o filmdə keçən, "haqqımızı almaq üçün savaşacağam" ifadəsi idi. rolu önəmsizmiş kimi görünən dayıcığımızın, xəbs olduğu qapandan çıxmaq üçün istifadə etdiyi və daha sonra filminə qoyduğu replika sonminin, facedə olsa nicki şıltaq glamurka olacaq hiperaktiv padruqası vasitəsilə ona tanış olmuş və tarixin axışını dəyişdirmişdi...

huh. nə yazdım alə.. kino uje beş dəfə bağışlamış olar məni.* swh

hə bu arada, filmdə çox incə bir din tənqidi var ki, yenə gözlərdən qaçması mümkün deyil. hətda bu hadisə tənqiddən bir addım daha irəlidir. beləki, meronym və zachry dağın başında qəbələ rls kimi bir yerdə olarkən, mernym sonminin videosunu açır və zachrynin sifəti töbə əstağfurullah allahın vidyosuna baxan fəthullahın alacağı sifəttən betər bir hal alır. inandığı tanrını, kasetdə danışarkən görən zachry'yə mernym, bu əslində tanrı deyil tanrı darwinə inanan sadə bir insandır deyir.

bunu deyərkən, ironik bir depar atır xəbəri olmadan o ayrı. bizim ləb demədən ləbləbiyi yeyən canavar sözlük yazarlarımız söhbəti tutmuşlardır ama mən daha umbay belə ola bilməmiş müsafirlər üçün açım biraz söhbəti.
film demək istəyir ki ay millət, bəlkə sizin indi inandığınız tanrılar da sıradan insanlardır. beləki, sonmy bilginin qaynağını özü olaraq göstərmiş və nəticədə bilgəliyi nəsillərdən nəsillərə keçərək onu tanrılaştırmışdı. bizim peyğəmbərlər isə bilginin qaynağını hər hansısa görünməz biri olaraq göstərir. və zamanın rüzgarında mistik bir hal alaraq beyinlərimizə hücum edən bu varlıqlar bizə tanrı kimi gəlir.
sözün özü, çinli qaqaşın gucağında hoppandırdığı qız belə bilginin və görünməzliyin mistik havası ilə yetərincə vaxt keçdikdən sonra tanrı ola bilirsə, vay sizin tanrıların halına.. deyir film..

--spoiler--

edit: başda uzun sayıla biləcək demişəm yaxşıki.

3. entry'sini üzə çıxarıb, daha çox adamın baxmasını istədiyim kino. baxın, sonra gəlib bura entry yazanda görəssiz niyə.

cloud atlas

Yalnız deyilsən!

Yalnız deyilsən!

Yalnız deyilsən!