+15 əjdaha
1. ekzistensionalizm (latınca exsistensia-varlıq) xx esrde felsefede ziyalıların baxışlarına cavab vere bilecek yeni dünyagörüşü yaratmaq cehdi kimi meydana gelmiş irrasionalist felsefi cereyandır. esas nümayendeleri haydegger, yaspers (alman mektebi), alber kamyu, jan pol sartr (fransız mektebi) digerleridir.ekzistensializm
əjdaha lazımdı
izlə
dostlar
mən
googlla
jean paul sartre - mövcudluq krizisi - sözaltı sözlük - albert camus - klassik ateistik fikirlərdəki boşluqlar - existence - françoise sagan - fenomenologiya - əli şəriəti
başlıqdakı ən bəyənilən yazılar:
+16 əjdaha
15. Jean paul sartre'ın fəlsəfəsi olub, bir neçə dərin düşüncəni özündə əks etdirməkdədir:1. Şeylər biz düşündüyümüzdən daha qəribədir.
Sartr dünyanın özünü bizə qəribə və əsrarəngiz formada nümayiş etdirdiyi anlara daha çox diqqət yetirir. Biz gündəlik məntiqimizlə həmin anları anlaya bilmir və baş verənlər bizə gözlənilməz, absurd və hətta qorxulu gəlir. Sartrın ilk kitabı olan “Ürəkbulanma” - əsəri 1938-ci ildə nəşr olunub – belə anlar haqqında xatırlatmalarla boldur. Məsələn, əsərin qəhrəmanı 30 yaşlı yazıçı Rakuentin uydurma bir Fransız şəhərində qatarla səyahət edir. O əlini oturacağa söykədikdən sonra qəfil geri çəkir. Son dərəcə adi, bəsit quruluşda yaradılmış, diqqətə belə layiq olmayan bu oturacaq ona dəhşətli dərəcədə qəribə görsənir. “Oturacaq” sözü həmin anda ona öz ilkin mənasından qopmuş görünür, sanki bu sözlə əvvələr heç bir zaman qarşılaşmayıb. Bu oturacaq ona ölmüş eşşəyin iyrənc formada qabarmış qarnını xatırladır. Raquetin bu anı özündən qovmaq üçün, özünü məcbur edir ki, oturacığın sadəcə insanların oturması üçün yaradıldığını düşünsün. Həmin bu dəhşətli anda Raquentinin gördüyünü Sartr “dünyanın absurdluğu” adlandırır.
Həmin bu an Sart fəlsəfəsinin özəyini təşkil edir. Sartrçı olmaq, rutin yaşantımızın bizdə yaratdığı stabil baxış bucağından və önyarğılardan tamamilə arınmaq, azad olmaq və ən önəmlisi bu varolma şəklini dərk etmək deməkdir. Sartrçılığın perspektivindən biz həyatımızın bir çox aspektlərinə də baxa bilərik. “Sevgilinlə axşam yeməyi” deyərkən ağlınıza gələn mənzərəni düşünün. Ağılnıza gələn mənzərədə hər şey məntiqi və normal şeylər kimi görünür, amma Sartrçı baxış bucağı, bu üzdə olan normallığı yoxa çıxardaraq, aşağı qatda gizlənən qəribəliyi üzə çıxardır. Bu axşam yeməyi, əslində sənin doğranmış və formaya salınmış ağacın üstündə oturaraq, ölü heyvanın üzvlərini və bitkiləri çeynəyərək yediyin mənasını verir. Sənin qarşında duran, bəzən cinsiyyət orqanına toxunduğun, sevgilin də – digər məməli – eyni şeyi etməkdədi. Və yaxud, sənin işinə Sartrçı gözlərlə baxmağa çalışaq: sən və sənin kimi digərləri bədənini paltarla sarıyıb, böyük bir qutunun içərisində toplaşaraq bir-birinə acıqlı səslərə müraciət edir. Sən bir parça kağız üçün cəldliklə plastik düymələrə basırsan. Sonra dayanır və çıxıb gedirsən. Növbəti dəfə səma işıqlanır və sən geri qayıdırsan.
2. Biz azadıq.
Bu anlar sösüz ki, çaşdırıcı və qorxulu təsir bağışlayır. Ancaq Sartr bunları deməklə, bizim diqqətimizi əsas məsələyə yönləndirməyə çalışır: həyata bu baxış bucağı insanın azadlıq sərhədlərini daha da genişləndirir. Həyat bizim düşündüyümüzdən də qeyri-adidir. Həyat özündə geniş imkanlar daşımaqdadır. Şeylər heç də bizim onları görməyə öyrəşdiyimiz kimi deyillər. Biz gündəlik qayğılardan, məsuliyyətdən azad olduğumuz anlarda daha azad şəkildə xəyala dalır, düşünürük. Biz ya gecələr, ya xəstə yatarkən və ya qatarla uzun səfərlərə çıxdıqda beynimizin düşünmək istədiyi şeylərə azadlıq verir, öyrəşmiş olduğumuz ənənəvi düşüncə formalarından qurtulur və qeydi-adi xəyallara dalırıq. Bu anlar insanı həm narahat edir, həm də ona daha çox azadlıq hissi verir. Nəticədə, biz evimizdən çıxıb gedə, münasibətlərimizi sonlandıra, yaşadığımız insanı bir daha görməyə bilərik. Biz işdən çıxar və başqa ölkəyə gedərək, həyatımızı tamamilə yeni təməllər üzərinə qura bilərik.
Bütün bu ssenarilərin baş verməməsi üçün bizim çox ciddi səbəblərimiz var. Ancaq Sartr bu çaşdırıcı anların təsviri ilə həyat haqqında fərqli düşünməyimizi istəyir. Sartr bizi oturuşmuş, normal düşüncə formasından uzaqlaşdıraraq xəyal dünyamızı daha açıq və azad etməyə çalışır.
Biz azadlığımızı tam anlamda dərk etdikdən sonra, Sartrın ifadə etdiyi kimi, egzistensializmin “iztirab”ına davam gətirə biləcəyik. Qorxulu da olsa, həyatda hər şey baş verə bilər. Belə ki, əvvəldən heç nə müəyyən olunmayıb. insanlar həyatı yaşadıqca onun yolunu müəyyən edir və onlar istənilən an zəncirləri qırıb ata bilərlər. Əslində “evlilik”, “iş” adlandırılan sözlərdə insanı məhdudlaşdıran heç nə yoxdur. Bunlar bizim şeylərə yapışdırdığımız etiketlərdir. Həqiqi varoluşçular istənilən an bu etiketləri qopardıb atmaqda azaddırlar. “iztirab” sözü qorxuncdur, ancaq Sartr iztirabın mahiyyətində yetkinliyi, bizim tam anlamıyla yaşadığımızı, reallığı - onun azadlığı, imkanları və seçim çətinlikləri ilə birgə - düzgün qavradığımız görürdü.
3. Biz “yanlış inancla” yaşamamalıyıq.
Azadlığı tam anlamıyla dərk etmədən yaşanılan həyata Sartr “köhnəlmiş inanc” adını vermişdi.
Biz nələrisə məhz əvvəlcədən müəyyən olunmuş yolla etməklə, başqa seçim imkanlarına göz yumuruq və “köhnəlmiş inancın” təsirinə düşürük. Əgər biz müəyyən edilmiş işi görməkdə, müəyyən edilmiş insanla yaşamaqda, müəyyən edilmiş yerdə olan evdə yaşamaqda israr ediriksə, demək ki, köhnəlmiş inanca bağlıyıq.
Sartr “köhnəlmiş inancın” ən məşhur təsvirini “Varlıq və Heçlik” əsərində verib. Sartr kafelərin birində olarkən ofisiantın həddən artıq rola girməsini heyrətlə müşahidə edir. Ofisant özünü elə aparır ki, elə bil o azad insan deyil, məhz ofisant kimi doğulub. Sartr yazır: “Onun hərəkətləri həddən artıq düz, dəqiq və çevikdir. O aşağıya doğru həddən artıq çox istəklə əyilir. Onun müştərinin sifarişinə olan marağı, müştəri ilə danışarkən səs tonu əndazəni keçir...”
Sartrın diaqnozuna görə bu ofisant köhnəlmiş inancdan əziyyət çəkməkdədir. Bu insan özünü inandırıb ki, o ancaq ofisant ola bilər. O, azad bir varlıq kimi cazmen, pianist və ya Şimal Dənizində balıqçı olmaq imkanını tamamilə inkar edir. Həmin bu daşlaşmış, seçim azadlığını inkar edən baxış bucağını müasir dövrdə iT menecerində və ya uşağını məktəbdən götürən valideyndə də müşahidə etmək olar. Bu şəxslərdən hər biri eyni duyğunu hiss edir: Mən etməkdə olduğum şeyi etməliyəm, mənim seçimim yoxdur, mən azad deyiləm, mənə biçilmiş rol məni məcbur edir ki, etməli olduğum şeyi edim.
Hər kəsin var olmaq anlamında azadlığı ilə Amerikan sayaq özünə-kömək (self-help) səhv salınmamalıdır. Özünə kömək ideyası insanın əzab çəkmədən, heç bir qurban vermədən nəsə etmək azadlığını ifadə edir. Sartr bu mənada daha qaramat və tragik düşüncədədir. O sadəcə bildirmək istəyir ki, biz normalda düşündüyümüzdən daha çox seçim azadlığına sahibik. Hətta o dərəcədə ki, biz intihar belə etmək imkanına sahib olmalıyıq. Sartr intihar seçimini çılğınca müdafiə edirdi.
4. Biz kapitalizmi dağıtmaqda azadıq.
insanların azadlığı dadmaqda qarşısına çıxan ən böyük əngəllərdən biri puldur. Bir çoxumuz bir çox mümkün imkanları (xaricə gedib yeni karyera qurmaq, sevgilini tərk etmək və s.) məhz pul faktoruna görə rədd edirik. Biz deyirik: “Əgər pul problemi olmasaydı...”
Pul qarşısında insanın bu acizliyi Sartrı ən çox hiddətləndirən məsələlərdən biri idi. O, bu problemi siyasi müstəviyə kimi çıxarmışdı. Onun zənnincə, kapitalizm sistemi bədheybət bir maşın kimi saxta, reallıqla səsləşməyən ehtiyac anlayışını yaradıb. Bu bədheybət bizə deyir: sən filan qədər işləməlisən, məhz bu əşyanı almalısan, insanlara əməyinə görə aşağı maaş verməlisən. Ancaq burada biz yalnız azadlığımızın və başqa cür yaşamaq imkanımızın inkarını görürük. Bu düşüncələr Sartrın həyatı boyunca Markisizmlə maraqlanmasına səbəb olmuşdu (Ancaq onun özü SSRi və Fransız Komunist Partiyasının kəskin tənqidçisi idi). Markisizm nəzəri səviyyədə pulun, maddiyatın, xüsusi mülkiyyətin rolunu azaltmaqla insanlara azadlıqlarını doya-doya yaşamasına imkan verirdi.
Bütün bu deyilənlər bizi əzabverici suallara doğru aparır: Fundamental azadlığımıza qovuşmaq üçün aparılan siyasəti dəyişə biləcəyikmi? Biz dünyaya baxışımızı kökündən necə dəyişə bilərik? Bir insan bir həftə ərzində nə qədər işləməlidir? TV-də göstərilənləri, getdiyimiz tətil yerlərini, məktəb dərsliklərini yaxşıya doğru necə dəyişək? Zəhər saçan, propaqanda ilə ağzına kimi dolmuş mediamızı necə dəyişməliyik?
Qalaq-qalaq yazmasına baxmayaraq (Hesablamalara görə, Sartr gün ərzində 5 səhifə yazırdı), Sartr özü bu fikirləri icra etmirdi. O, bizə imkanları göstərir, bizə qalansa bu verilən tapşırıqları yerinə yetirməkdir.
Jan Pol Sartrın fəlsəfəsi və düşüncələri hər zaman insanların fikirlərini qarışdırmısdır. Bu düşüncələrindən biridə "Hər şey" və "Heç bir şey" haqda idi. Sartr bildirirdiki Hər şey anlayışi heç bir şey anlayışından kiçikdir. Çünki "hər şey full" anlayışdır o artıq doludu. Ona yeni bir nəsə əlavə etmek olmaz. Lakin "heç bir şey" anlayışı isə düşünülməsi belə mövcud olmuyacaq qədər genişdir. Heç birşeyə isdədiyimiz hərşeyi aid edə bilərik. Heç bir şey anlayışı heç bir zaman dolmur. Heç bir şey anlayışını insan düşünə bilməz, hətda bunu beynində təsəvvürü belə mümkün deyildir.
+11 əjdaha
10. sözlüyün varlığının ilk entrysi olması olduqca ironikdir -* bu bir zarafatdırsa əgər, çox yerində və ağıllı bir zarafatdır, onu edən insan nə gözəl insandır.+11 əjdaha
11. azərbaycan dilinə varoluşculuq, varoluş kimi deyil, mövcudiyyət olaraq tərcümə olsa daha ifadəli səslənər. burda mövcudiyyət haqqında bir şeylər oxumuşdum onda ağlıma gəldi. entry tapsam edit edib göstərərəm.(bax: mövcudiyyət fəlsəfəsi) necə də cool səslənir
istinad :#217250
+11 əjdaha
12. "exister"(fr.) -"var olmaq,mövcud olmaq" . mayəndələri dəyərlərə inanmırlar.fransız eksistansializminin əsas 4prinsipi var.1)mahiyyət.
2)l'homme est ce qu'il se fait...(insan özünü yaradır)
3)l'homme est l'ensemble de ses actes(insan öz hərəkətləri cəmidir)
4) sartre.
eksistansializmə görə insan insanlara vasitə kimi yox məqsəd kimi yanaşmalıdır,insan özünü seçməklə hamını seçir,insan azad olmağa məhkumdur,o azaddır və özünü yaradır.
+7 əjdaha
16. Sokratın "özünü bil" cümləsiylə ilk daşları hazırlanmışdı bu fəlsəfi axımın. Sonradan özünü danimarkalı sokrat adlandıran Soren Kierkegaard'ın bəzi suallarıyla əsası qoyulmağa başlamışdır. Mən kiməm ? Niyə mənə sual verilmədi ? Bəs kimə şikayət etməliyəm ?Varoluşçuluq, insanlar üçün azadlığın və fərdi məsuliyyətin önəmini vurğulayan bir fəlsəfə axımıdır. insan heçdir. insan bir şeylər etmələri ilə özünü ortaya çıxardır. Digər varlıqlar isə özlə meydana gəlir. Palıd ağacının bir özü var. Özdən sonra var olur. insan isə bu dünyaya atılmışdır. insan davranışları və hərəkətləri ilə özünü yaradır. ilk öncə var olur sonra bir şəxsiyyət, xarakter yaradır. içində yaşadığımız vəziyyətlə ələ alsaq həyatımızın determinist bir yaşama sahib olduğunu görə bilərik. Qaydalara, normlara, şərtlərə doğuruq. Bundan dolayı şərtlər tərəfindən bəlirlənirik. Ancaq Şərtlər nə olursa olsun Camus'nün terminologiyası ilə danışsaq insanın hər zaman bir yox demək imkanı var. Sartre'ın "insan azadlığa məhkumdur" cümləsinin nəticəsini Camus'nün azadlığına bənzədirəm mən. "Asturyada Üsyan" adlı oyununda bir oyun qəhrəmanı " bu dünyanın bir mənası yoxdur və bunu qəbul etməyən azadlığına qovuşa bilməz " cümləsini işlədir. Camus'ya görə azad olmaq mənasızlığı qəbul etməkdir (Sisifos miti şiddətlə önərirəm).
Bu bağlamdan yola çıxaraq, varoluşçuluğu absurdizmlə biraz da olsa bağlayan Sartre'a görə absurd həm dünyanın özündədir, həm də bizim bilincimizdədir. insan bilincli bir varlıq olaraq var olan hər şeyin anlamını sorğulayır ( sokrat'ın məhşur cümləsi Sorğulanmayan həyat,yaşanmağa dəyməz). Dünya öz içində anlamsız bir sistemə sahibdir.
sartre bir müsahibəsində "varoluşçuluq haradan başladı" sualına "Dostoyevskinin əgər tanrı olmasaydı, hər şeyə icazə olardı cümləsiylə başladı" deyə bir cavab verir.
Son olaraq, qəribə bir şeyin bu sabah fərqinə vardım. Camus 1960-cı ildə özünün ən absurd saydığı araba qəzasında həyatını itirib və cibindən vaqon bileti çıxmışdı. Yəni, camus da vaqona minməkdən son anda seçimini dəyişərək arabayla getməyi seçib və hərkəsin ciddiyyətlə qarşıladığı ölümü özü öz azad iradəsiylə seçib. Bəlkə də bu, determinizm və azad iradənin bu qədər birbirindən uzaq olması və birbirinə zidd olmasının bariz nümunəsidir..
+4 əjdaha
17. insanı mərkəzə qoyan fəlsəfi cərəyan. varoluşçuluq ən sevdiyim fəlsəfi axınlardan biridir. Əsas təməllərindən biri də özünə yadlaşmamalı olmaqdır. insan özünə yadlaşan zaman xaricə yönəlik olur və bu zaman özünü unudur. Məsələn Allaha bağlanmaq özünə yad olmaqdır.Burada iranlı filosof Mürtəza Mütəhhərinin ekzistensializmə olan tənqidini vermək istəyirəm, zira yalnız eyni fikirləri oxumaq özünü yalandan rahatlaşdırmaq olar
"Onların «Allaha bağlılıq insanın hərəkətdən qalması və ətalətə düçar olmasına səbəb olur» iddiaları da səhvdir.
Onlar elə bilirlər ki, Allah da ağac kimidir və kiminsə Allaha bağlanması, onun məhdud varlığa bağlanması kimidir və o, hərəkət edə bilməz. Cənab eksistansialist! Allah sonsuz həqiqətdir. Məsələn, bir də görürsən ki, insanı yüz ağac eni və uzunu olan yerdə həbs edirlər və bu, insan üçün məhdudiyyət yaradır. Çünki insan deyir ki, mən həmin ərazini gəzib-dolaşdım və onun axırı məhduddur. Amma insanı sonsuz ərazidə həbs etmək onun üçün məhdudiyyət yaratmaq deyil. Sonsuz ərazidə dayanacaq nöqtə yoxdur. Bunun mə᾽nası odur ki, ey insan! Sən sonsuzluğa doğru hərəkət edəndə də kamala doğru gedirsən, Allah-taala elə bir məhdudiyyətsiz varlıqdır ki, bəşəriyyətin ən kamil insanı həzrət Peyğəmbər (s) belə, əbədi olaraq irəliləsə və hərəkətdə olsa sona çatmaz. Allah sonu olan məhud varlıq deyil və O, bəşəriyyətin yeganə sonsuz tərəqqi meydanıdır."
+5 əjdaha
2. mövcudluq demekdir. varoluşçulara göre varlığı mücerred bir anlayışdan çıxartmaq tezada düşmekdir. varoluşçulara göre bir toxumdan ne çıxacağı müeyyendir, o özünü seçe bilmez, lakin bir insanın ne olacağı müeyyen deyil, o özü özünü seçer ve bu seçimle özünü yaradar. ateistler ve yaradıcıya inananlar olaraq ikiye ayrılarlar. ateistlere göre insan heçliye, dine inananlara göre ise insan sonsuzluğa yaxınlaşır. simone de beauvoir, jean paul sartre, heideger bu axının ehemiyyetli nümayendelerinden olublar.+3 əjdaha
7. əsasən birinci dünya müharibəsindən sonra yarandığana görə müharibədən sonra insanların acılarını,əzablarını əks etdirir.pessimizme meyil açıq-aşkar hiss olunur.ekzistentializme göre mövcudluq özdən əvvəl gəlir.öz-yəni şəxsi keyfiyyətləri insan özü formalaşdırır.ancaq insanın özgələşməsində çəkdiyi əzablar təsiredici rol oynayır.amma məsələn,marksizm qeyd edirdi ki,insan əmək prosesi çərçivəsində formalaşır,özləşir.bu istiqamətə görə dünyadan sonra nə olduqunun (reinkarnasiya,cənnət,cəhənnəm) fərqi yoxdur,çünki belə mövcudatların əhəmiyyəti yoxdur.sonrakı hər şey boşluqdur və nə ediriksə bu dünyada formalaşmalıyıq.insan özü öz taleyinin xilaskarıdır.+6 əjdaha
4. əsas nümayəndələri: jean paul sartre, heideger ,albert camus, jaspers, abbanyano və başqalarıdır.bu fəlsəfi cərəyana görə fəlsəfənin vəzifəsi elmin problemləri ilə deyil,insan varlığının problemləri ilə məşğul olmalıdır.ekzistensialistlərin fikrincə,həyat çox irrasionaldır,həyatda iztirab üstünlük təşkil edir.qoxu bu fəlsəfi baxışda əsas anlayışdır.ekzistensializmdə əsas məsələ "öz-özünü seçmə"dir.həm dindar və həm də ateist nümayəndələri var.hər iki tərəf də dünyanın ancaq neqativ tərəflərini görür.çıxış yolunu ictimai dəyişikliklərdə deyil,fərdi həyatda görürlər.+3 əjdaha
5. rus dini ekzistensializminin nümayəndələri :(baxma: никола́й алекса́ндрович бердя́ев)
(baxma: лев исаа́кович шесто́в)
+3 əjdaha
6. ən böyük nümayəndəsi olan sartra görə ekzistensializm cərəyanı dostoyevskinin əgər allah olmasaydı hər şeyə icazə olardı deyimiylə yaranıb.+1 əjdaha
14. əksəriyyətin adı çəkildikdə ağılına kamünün gəldiyi cərəyan. hansı ki, kamü özü bunu heç vaxt qəbul etməyib. mənim üçünsə ekzistenzial əzablar tatar çölündə başladı. intihar etməli mi, etməməli mi? ümumiyyətlə nə etməli? bu mənasızlıqdan necə qurtulmalı? bu düşüncələrə heç düçar olmayanlar var mı? onlar həyata necə tutunurlar?+2 əjdaha
3. sionizmin bir qoludur, filan-feşməkan.google deyir - did you mean: ekzistensializm?
+2 əjdaha
8. türkcəsi varoluşçuluk olan fəlsəfi cərəyan. hər poxa varoluşçu, varoluşsal demə adəti sən demə elə sartrın dönəmində də var imiş. filosof gileyini belə dilə gətirir:--sitat--
varoluşçuluk modasi
varoluşçuluk nedir? bu sözcüğü kullananların çoğu, onu savunurken oldukça güçlük çekiyorlar şimdi. çünkü bu sözcük moda oldu artık. o kadar ki, clartes’nin dedikodu yazarı bile fıkrasının altına «varoluşçu» diye imza atıyor, falanca ressamın ya da müzikçinin bile varoluşçu olduğundan dem vuruluyor. hem de büyük bir sevinç duyuluyor bunun söylenmesinden. diyeceğimiz, varoluşçuluk sözcüğü öylesine yayıldı, anlamı öylesine genişledi ki, artık hiçbir anlamı kalmadı desek yeridir.
görünürde gerçeküstücülüğe (surrealisme) benzer bir öncü akım da bulunmadığı için olacak, aylaklık ve rezalete düşkün kimseler, varoluşçuluğa dört elle sarıldılar. oysa, bu felsefe hiçbir şey getirmiyor onlara. çünkü, rezalete en az elverişli bir öğretidir o. oldukça kuru ve sıkı bir öğreti. daha çok uzmanlara ve filozoflara özgü bir öğreti...
--sitat--
mənbə : jean paul sartre- l’existentialisme est un humanisme-"ekzistensializm humanizmdir".
hamısını göstər