22. Ölməmişdən əvvəl verdiyi son müsahibəsi :
"Sənət yaradıcının aynadakı yansımasıdır. Bizlər sadəcə bunu təqlid etməkdən başqa bir şey etmirik. Sənət, yaradana bənzədiyimiz müəyyən bir andır. Tanrısız bir sənətə inanmıram."
Humanitar sinifdə oxuduğum üçün bu sahələr üzrə olimpiyadalara hazırlanırdıq. Ədəbiyyat müəlliməmiz iki əlaçı və əlaçı olmağa potensialı olan üçüncü şəxsi (bu mənəm) seçmişdi. Həmçinin müəllimə çox liberal, sovet dönəmin yansıması idi. Bizə sənətkarın Stalker filmimi izləyib haqqında bir səhifəlik düşüncələrimizi yazmağımızı istədi. internetin çətin tapıldığı an diskini tapıb izlədim. izlədim deyəndə iki-üç dəfə cəhd elədim hər dəfə də yuxuya qaldığım üçün izləməyi buraxdım. Həmin gün yaxınlaşdı , məndə uşaqlardan tək-tək soruşuram ki, nə düşünürsüz ? Biri Stalker oyunundan falan danışdı, digəri də metaforalar belə gəldi falan dedi. Müəllimə üç şəxsin arasında ən zəif bənd olduğum üçün ilk məndən fikirlərimi soruşdu. Özümü sındırmadan çernobil hadisəsindən, mutantlardan falan danışdım.
Heç bir şey anlamamışdım. Filmin nə üçün çəkildiyini verdiyi heç mahiyyəti tuta bilməmişdim. Üzərindən bir neçə il keçəndən sonra filmin adını google edib rejissor'u tapıb bütün filmlərini izləmək qərarına gəldim. Bu dəfə daha güclü bazaya malik idim və anlayacağımı düşünürdüm. Yuxarıda yazdıqlarımın səbəbi odur ki, əgər fəlsəfədən anlamırsınızsa baş yormayın. Buraxın sizin üçün David Fincher, Nolan kimi rejissorlar filmlər çəkir. Oturun John Wick'ə , Logan kimi filmləri izləyin. Sənət, ədəbiyyat, kino qarışımı hazırlanmış smooth cocktail sizə ağır gələr. Həmçinin şairin filmləri mənə də hələ yetəri qədər anlaşılan deyil.
Ivan's Childhood - rejissorun ilk uzun metrajlı və anlaşılması ən asan filmdir. Adından da bəlli olduğu kimi ana obraz ivan'dır. Sovet dövründə yaşamış və müharibə görmüş rejissor sizə nə çəkib göstərə bilər ki ? Şeirimiz başlayır. ilk adı : Revenge'dır. Nazi almaniyasının ivan'ın kəndinə hücumu və ivan'da yaratmış olduğu nifrət çərçivəsində onlara qarşı mübarizə aparmağa çalışan bir obraz yaranmışdır. Müharibə hər zaman qəhrəmanlar yaradır və bu qəhrəmanlar özlərini yox etməyə məhkumdur. Bu təbiətin bir qanunudur. Filmlər heç bir zaman insanları əhilləşdirmək üçün ərsəyə gəlmədi. Əgər belə olsaydı hələ də insanlar ölüb, qanlar tökülməzdi. Müharibə zamanı yıxılmış bir yerlərə sığınmağa çalışan bir uşağın xəyallarını şahidlik edəcəksiz. (bax: The Thin Red Line)
filminin ilham mənbəyi olmuş bu filmi Zerkalo filmindən öncə izləyin.
Andrei Rublev - Şeirimiz qaldığı yerdən dəvam edir. Bu dəfə daha qaranlıq və narahatedicidir. Hətta şeirimiz o qədər narahat edicidir ki, bir çox senzura məruz qalıb və məlum ölkələrdə qadağan edilmişdir. 15-ci əsrin məşhur siması Andrei Rublev haqqında müəyyən qədər fikir sahibi olduqdan sonra keçin filmi izləyin. Yoxsa sizin üçün içindən çıxılmaz bir hal alar. Amma filmi izlərkən Andrei Rublev'i rejissorun gözündə , subyektiv fikirləri ilə izləyəcəksiniz. Pisliyin hökmlüyü ilə dəvam edən dövrdə həmin pislikləri şeirsəl olaraq şahidlik edəcəksiz. Qəlbinin yolunda gözlərinin gördüyü ilə get...
Solaris - Bizim başqa kainatlara ehtiyacımız yoxdur, sadəcə aynaya ehtiyacımız var. Bir çox rus kritiklerə görə 2001: A Space Odyssey filminə cavab kimi düşünülən bu film sənətkarın dilindən yalanlanmışdı və həqiqətən də Kubrick'in çəkmiş olduğu film ilə heç əlaqəsinin olmadığını anlaya bilərik. Solaris fəlsəfənin dərinliyinə həddindən artıq girib və arxa fonda Bach musiqiləri ilə düşünməyə, beyninizi yormağa dəvət edir.
(youtube: )
Film Stanislaw Lem eyni adlı romanı əsasında çəkilmiş olsa da Tarkovski öz subyektivliyini yenə ortaya qoymuşdur.
Zerkalo - Şeirimizin ən can alıcı hissədir. Sənətkar uşaqlıq illərinə aparır bizə və biraz da özü haqqında danışmaq istəyir. insan bədəni yalnızlıq kimidir gözləri və qulaqları buludları çəkər. Ruhumuz və yaralarımız yüksəkliklərə qalxar bizi əhatə edər. Qaç oğlum...! Daşı bu bədəni əgər güclüsənsə. Bu film Solaris ilə Stalker arasında körpü funksiyasını daşıyır belə ki, rejissor bu filmi Solaris'dən öncə çəkməli idi. Lakin senzura qorxusu ilə sonra çəkdi.
Stalker - Gəldik mənə bu qədər yazı yazmağa sövq edən filmə. Hələdə filmdən heçnə anlamışam və deyəsən anlamayacam. Yaxud anlamışam anladığım qədər sadəcə qaranlıq tonları ilə məni içinə çəkməyən və xoşuma gəlməyən bir şey çıxıb və istəmirəm stəkana dolu tərəfdən baxım. Filmin ən sevdiyim hissəsi
(youtube: )
. Bu film arasında bir körpü yoxdur. Ya izləyib çox bəyənəcəksən, ya heç bəyənməyəcən. Ortası olmayan bir fəlsəfə izləyəcəksiniz. Bu filmi fəlsəfə kimi düşünün. Hər kəs maraq salar , öyrənmək istər amma sıxıcıdır. Sadəcə çalışqan və savadlı insanlar bu dərsi keçər. Metaforaların çox olduğu filmi öncədən araşdırmanızı tövsiyyə edirəm. Şeirimizin adı isə "Tarkovskinin üsyanı" olsun. izləyənlər anlayacaq nə demək istədiyimi.
Nostalghia - filmin ən sevdiyim hissəsi "1+1=1" səhnəsi idi. Yaradıcıllığa qara hərflərlə düşmüş bir səhnədir. Bir rəssam Rublov'dan sonra növbəti rəssam Andrei Gorchakov'un hekayəsidir. Lakin bu dəfə şair italiyaya göndərilmişdir və yalnızlıq içində yazmış olduğu ssenari'də bütöv narahatçılıqlarını hiss eləmək olar. Tanış olduğu italyan xanım ilə yaşamamış olduğu peşmançılıqlarını sezmək olur.
Offret - və gəldik şeirin son hissəsinə. Son hissəmiz : "Ölüm" adlanır. Ölüm deyə bir şey yoxdur. Sadəcə ölüm qorxusu var və bu ən qorxunc hissdir. Bəzən insanlara istəmədiyi şeyləri etdirir. insanlar həyat boyu özlərini müdafiə etdi özlərini : insanlara qarşı, təbiətə qarşı..Film mükəmməl monoloqa malikdir -
(youtube: )
Sənətkar, şair, rejissor, ssenarist 1986'cı ildə Fransa'da xərçəng xəstəliyinə məğlub olmuşdur. Yəqin filmləri artıq Tanrı üçün çəkir.
4. dünyanın en böyük rejissorlarındandır, hetta mence kinolarına baxdıqlarım içinde en böyüyüdür. eyni zamanda bir şairdir, bir filosofdur, bir fotoqrafdır. 7 filminden evvel çekdiyi 3 qısa filmine baxanda insan, onun filmlerinin nece olacağını göre biler. yazdığı gündelikler, bir çox "filosof"un üstünde illerle işlediyi kitablardan daha tesirli ve güclüdür. her kinosuna en az 2 defe baxılmalıdır. mütamadi olaraq, ayda 1 defe en az 1 kinosuna baxılmalıdır. eyni hefte içerisinde, 2 kinosuna baxmaq bedende istenilen ve ya istenilmeyen tesirlere sebeb ola biler. bığlı, zehmli ve sevimli bir insan idi, '86da getdi.
1. rus kinorejissoru ve ssenarist. yaradıcılığı boyunca sadece yeddi film çekmiş olma sebebi maddi imkansızlığa bağlana biler, ve elbetteki dövlet senzurasının neticeleri. ama çekdiyi yeddi filmle bele dünya kino tarixine adını qızıl herfilerle yazdırmağı bacarmışdır.
filmoqrafiyası:
(bax: ivan's childhood)
(bax: zerkalo)
(bax: andrei rublev)
(bax: solaris)
(bax: stalker)
(baxma: nostalgia)
(baxma: the sacrifice)
19.italyada nəşr edilən sinema jurnallarında dahi adlandırıldığı vaxt, tarkovski solarisi çəkmək üçün sovet komissiyalarına yalvarırdı. lakin fikirimcə aid olduğu yerdə doğulub, ölməyi bacarmışdı.
dahiliyi unudulan və həyatını davam etdirmək üçün sənədli filmlər səsləndirən digər rejissor üçün isə: (baxma: orson welles)
15. " film insana heç nə öyrətməyəcək, çünki insan dört min ildir heç nə öyrənməyəcəyini yetəri qədər isbatlayıb "
insanlar tarkovskini sendrom halına gətirib, intellektual dəyər ölçütü olaraq qəbul etməyə məcbur olublar. bir insanın bu qədər tanrısallaşdırılıb, kölələştirməsini anlamaq istəmirəm. mən tarkovskini yetəri qədər sevmirəm, amma filmləri mənim üçün başqadır. önyarqılı və anlamamaqda dirənən dostlarımız üçün ifadə edirəm: filmləri bəyənməyim o insanı tanrısallaşdıracağım mənasına gəlməz.
tarkovski haqqında danışan insanlara qarşı fikirlər bölünə bilir. yuxarıda dediyim kimi tarkovski intellektual ölçü vahidi deyil, özü də olmaq istəmirdi. ayrıca bir insan onun haqqında danışaraq, danışmaq istəyərək özünü məmnun hiss edirsə, hətta bunu özünə məcbur edirsə, dəyişən nə var? içinizdə yığılıb qalan, qusduqca boşalmaq bilməyən kininiz, nifrətiniz, qısqanclığınıza zərər verir? insan istədiyini ifadə etməkdə azad olmalıdır, bu azadlığı özü özünə yaratmalıdır, ikinci və üçüncü personojlar natamamlıq kompleksləri ilə müdaxilə edə bilirlər ancaq. anlıyıram onları, bacardıqca qulaq asıram, çünki natamamdırlar, başa düşmək lazımdır. bu əslində mövzudan sapma deyil, elə tarkovski sendromu yaradanlara aid olan cümlələrdir.
filmlərinə gəldikdə isə, stalker və nostalgia ayırdır. səhv etmirəmsə izləmədiyim iki filmi var, onlarıda istəsəm izləyəcəm. tarkovski izləmə məcburiyyəti olan insanlar da var, lazım da deyil.
şeirsəl film anlayışının atası saymasam da, ən yaxşı davamçısı tarkovskidir.
6. bir az əvvəl facebookda paylaşılmış filminin altında belə bir şərh gördüm "bir də deyirlər tarkovski inəyi diri diri yandırıb, atı isə filmdə güllə ilə öldürüblər. qəbul edə bilmirəm. tərbiyəsiz hərəkətdir"
silah verin vuracam özümü içini sikim. bir vegetarian, bir qoyun qədri bilən daha, qurban bayramı ərəfəsində yenə alovlanıb hissləri bunların. o boyda tarkovskini pox elədi burdu divara qaqam bidənə inək yada atdan ötrü. lan bi siktir git amuğınakoyim.
11.entrylərdən birində haqqında filosof və fotoqraf yazılan böyük rejissor.razıyam bu fikirlə.çünki fimlərinin məna yükü, simvolizmdən tez-tez istifadəsi onu filosof, səhnələrinin estetikliyi isə fotoqraf adlandırmağa kifayət edir.
filmlərinə baxanda ağlımda çoxlu suallar çoxlu da cavablar olurdu. baxa baxa hər səhnəni hər kadrı analiz edirdim. və bir andaca anladım tarkovskinin fərqini. adam tələsmir. bəli. tələsmir. nə də ki izləyicini tələsdirir. səhnələri, təbiəti, aktyorların üz qırışlarını, mimikalarını, ətrafın səsini yavaş yavaş, dərindən yeridir izləyiciyə. *
chopinin ikinci sonatası tarkovskidən daha sürətlidi.
5. "sənət, yaradanın güzgüdəki cilvəsidir. biz sənət adamları; bu jesti təkrarlamaqdan, təqlid etməkden başqa heç nə etmirik. buna görə yaradandan asılı olmayan bir sənətə inanmıram. tanrısız bir sənətə inanmıram. sənətin mənası - yaxarışdır (prayer). bu - mənim yaxarışımdır. əgər bu dua, bu yaxarış - mənim filmlərim - insanları tanrıya yönəldə bilirsə; mən xoşbəxtəm. həyatım əsas mənasını tapacaq - xidmət etmək. amma bunu heç vaxt başqalarına təlqin etməyə çalışmayacağam. xidmət etmək, fəth etmək demək deyil"
13. öz ruhunun derinliklerini , uşaqlıgındaki hiss ve heyecanlarını , yuxularını filmlerine eks etdiren kinorejissor. 70-ci illerin sovet kinematografçıları arasında peyğember kimi baxılan insan.. hadiseleri göstermek stilini mikelanjelo antonioniye benzetmek olar.
16. bir neçə ay öncəsinə qədər bi türlü zad eləyib filmlərinə baxa bilmədiyim yalnız dadını bildikdən sonra damağımda qalan kinorejisor və ssenarist.the sacrifice və the mirror ən sevdiyim şedevrləri arasında yuxarı pillədə yer tuturlar
)