7. bir insandan istənə biləcəklərin (ondan tələb edilənlərin) sərhədiylə əlaqəlidir. və bir neçə misal verərək davam edirəm: ağlıma salam sözü gəlir. bütün dünya dillərində özünə başlıca yer tutmuş bu ifadə qarşısında necə davranmalı? nəticədə insanıq, bu salamı almağı etik çərçivədə qəbul edirik. arxasından qaçınılmaz olan necəsən sualı gəlir. çox vaxt söz olsun deyə səslənən, ikiüzlülüklə verilən bu sual, eyniylə salam sözünün mənası tək, etik çərçivə və eyniylə sualın ikiüzlülüyü kimi, yaxşıyam, sən necəsən cavabına çevrilir. və artıq qarşı tərəf sizdən iki şey istəyərək, pozitiv reaksiya alıb. siz artıq bu andan sonra sizdən istənəcək bir şeyə proqramlısınız.
qarşı tərəf davam edir: bilirsən, siqaretim qurtarıb (ya da camel ciyərimə düşmür) olar sənin siqaretindən bir ədəd (!) götürüm? açıq danışaq, necə qarşılayarıq? böyük ehtimalla siqaretsiz keçən gecələrin, günlərin nə olduğunu yaxşı öyrənmişik. ya da bundan xəbərsizik; ancaq fərqindəyik ki siqaret həcmcə kiçik bir şeydir. deməli qarşı tərəfin buna ehtiyacı var. bir də axı qarşı tərəf bizdən bir ədəd istəyir. etik çərçivələrimiz (cəmiyyət tərəfindən gözlərimizin ölçüsünə görə müəyyənləşdirilmiş at eynəyimiz) yenə müsbət rəy bildirərək, siqareti qarşı tərəfə ötürür. sonra həmin insan şarjının bitdiyini, mümkündürsə sənin telefonundan istifadə etmək istədiyini dilə gətirir. həcmcə daha böyük bir dünya istənilir səndən və sən şarjın bitmə ehtimalının çox yüksək olduğunu bilərək (bədbəxt, öz halından bilirsən) telefonunu ona uzadırsan.
aradan kiçik bir fasilə keçir. yeməkxanada qarşılaşırsınız. adam pulunun olmadığını, axşam səkkizdə hesabına yatacaq pulu gözlədiyini ifadə edir. sən axı aclığında nə olduğunu öyrənmisən, ürəyin dözmür, onun yediyi yeməyin pulunu ödəyirsən. axşam saat səkkizdə qarşına çıxır; bankın transferində problemlər yaranıb. mümkündürsə ona borc pul verə bilərsən? aha bu artıq nə siqaret, nə telefon, nə də ucuz yeməkdir. bu puldur və hansı ki şübhəli yanaşmağın lazımdır. birdən fərq edirsən, anlayırsan ki yuxarıdaki üçlüyü sırf pulsuzluq ucbatından yaxşı öyrənmisən. insanlıq halıdır deyib, ona bir miqdar pul verirsən.
uzatmayım, qısa vaxt keçir. o insan bir gün evinə gəlir. həyat yoldaşınla yaşayırsan. qadının pişirdiyi yeməklərdən dadır, sənin aldığın içkiləri içərək piyan olur. yaranan sözlü çaxnaşma, ona etdiyin yaxşılıqları onun üzünə vurmağınla nəticələnir. əvvəlcə səni bu haqlı üzə vurmanla ittiham edir, sən bunu da qəbul edib, utanıb, ondan üzr istəyirsən. arvadının üstünə bıçaq çəkir. onunla yatacam və sən də bizə baxacaqsan deyir. bax burada qarşı çıxırsan. artıq beyninə qan getməyə başlayıb.həyat yoldaşını gözünün qarşısında sikmə tələbi səni özünə gətirib. özündən çıxırsan. səhv bir hərəkətlə özün bıçağın altına keçirsən. adam tələbini davam etdirir. deyir ki baxacaqsan və mən arvadını sikəcəm. əvvəlcə yatacam deyən adam artıq sikəcəm ifadəsini işlədir. yox desən nə olacaq? heç nə, gözü dönmüş o adam bıçağı boğazından səlist və soyuqqanlıqla keçirəcək. razılaşırsan. niyə razılaşdın? canın qiymətə minir.
bu təbii ki indi fikirləşdiyim və yazdığım bir şeydir. bu sual məni həmişə maraqlandırıb: bir insandan istənə biləcəklərin sərhədi varmı? varsa o sərhəd hara qədər davam edə bilər? kiçik şeylər deyib, keçməmək lazımdır. bir siqaret böyük bir pərdənin cırılmasıdır.
ailəyə də baxanda bu belədir: ailənin avtroitar siması atanı fikirləşin. üçüncü dünya ölkələrinin biraz (!) böyümüş uşaqları sırf ona yox dedikləri andan böyüməyə başlayırlar. bu çox vaxt on yeddi, on səkkiz yaşla əlaqəli, həvvanın başqaldırışı, tanrının tək qadağasına yox demə halına oxşayır. atalara yox dedikcə böyüyürük.
sevgililər arasında da yaşanır: vaxtı vaxtında yox demə bacarığından istifadə edə bilməyən bütün kişilər, qadınlar tərəfindən cəzalandırılır. kiçik bir hədiyyəniz (jestiniz deyil, məhz hədiyyiniz) ortadan pərdələri qaldırır. əgər siz yox cavabını verib, niyə o cavabı səsləndirdiyinizi müdafiə edə bilirsinizsə, artıq böyümüş, istər qadınınızın, istərsə də kişinizin (zira kişi bəsitdir; ona kiçik yataq macərası yaşadıb, boynuna ipi keçirə bilərsiniz) gözündə yüksəlirsiniz.
bu əxlaq (etik normlar, çərçivələr) viktorya çağında qüvvətlənərək, burjua həyat tərzinə çevrildi. yoluxucu olaraq, bütün insanlar arasında yayıldı. bundan qaçınıram. radikal dərəcədə olmasada, hə deməyə çalışıram. buna səbəb, insanlığın nə dərəcədə alçaq, ikiüzlü, yaradılışından saxtakar olmasını bəzən unutduğuma görədir. unuduram bəzi hallarda. lakin yox demək lazımdır. dövrümüzdə bunu bacarmaq sənət halına gəlib.
yox demə sənəti.
12. Pox kimi bir davranış şəkli. Son zamanlarda anamı ağladan şey. Bu ayın başlanğıcından qərarlaşdırdım ki, ingilis dilimi inkşaf etdirim. Eliyə bilmirəm qardaş bir dəfə qəti bir şəkildə yox deyə bilmirəm. Hardan gəlir ala bu yox deyəcəyin anda özünü piss hiss etmək duyğusu? Oturub bir də belə göt göt şeylərin dərdini çəkirsən. Özüm təmbələm bunu qəbullanıram ancaq, öz təmbəlliyimlə də xoşbəxtəm amınaqoyum. insanları da günahlandırmağa bir səbəb yoxdu. Öz istəklərini, məqsədlərini və hədəflərini qarşıdakına çatdırmayana qədər bu döngü davam edəcəkdir.
Hər nəysə, ediləcək çox şeylər vardır ancaq mən yenə düşürəm çayxanaya, damino çırpmağa.
6. "yox deye bilmemek" bir çox bedbextçiliyin start nöqtesidi. yox deye bilmirem, ya da çox çetin deyirem.
bir insanı olmaq istediyi nöqteye daşıyan şeylerden biri de "vaz keçdiyi şeyler"di.
işte bu yok bende aq. time management konusunda 3 esas alt başlıqdan biri yox deyə bilməkdir. yox deye bilen adamdı xoşbextdi. heyat prioritetlerini taleyin ümidine buraxmır, özü seçir.
1. sonda çox pis peşmaçılıqlar yaradan bərbad xüsusiyyətdir. biri nəsə istəyir, qıra bilmirsən, fırladabilmirsən. içni sikm altı ildi hər yay evə gələndə deyirəm bu il falan şeyi edəcəm. hər şeyi siktir et deyirəm fala kitabları oxuyacam məsələn. ama nə hikmətdisə altı ilin hər yayında hər gün ya zəng ya mesaj gəlir "ala dur gəl çayçıya səncanı, bekarçılıxdı". sırf bunun üzündən nələr itirmişəm blət. təbii ki bu məsələnin bəsitləşdirilmiş formasıdır. bundan daha betər, daha böyük nəticələrə səbəb olan, bəzi məqamlar və bəzi insanlar vardır, yox deyə bilmədiyiniz, hə deməyinsə həyatınızı istəmədiyiniz yöndə bir uçuruma aparan. *
..
5. üzüyolalıq, üzüyumşaqlıq və s.
ən giydirmə xüsusiyyətdir. nəticədə hamı səndən istədiyini alıq sən isə qalırsan quru yerdə.
kolxoz sədri eşidir ki, bir sağıcı kolxozda hamıya verir. çağırır yanına itin sözünü deyir ona danlayır ki, utanmırsan qəhbəlik edirsən hamıya verirsən kolxozda kişi qalmayıb sənə basmasın. deyir: a sədr vallah özüm vermirəm e, amma elə yalvarırlar elə yalvarırılar, adam üzündən keçə bilmir.
14. Yox deməkdə çətinlik çəkmədiyimi düşünürəm amma bəzi məqamlarda bilmirsən neyniyəsən. Ümumiyyətcə kimsə görüşməkdən qıraq nəsə istəyəndə insan düşünür bir qədər, eləyəcəyin işin sənə mənfəətini düşünürsən. Mənfəət dedim səhv başa düşməyin, ediləcək işin çətinliyi, qabağınızdakı insanın da sizə eynisini edəcəyi tərzi şeylər. Borc məsələsi də həmçinin oxşardır, kimsə gəlir mesaj yazır qaqa flan qədər pulun var flan olmasa da olar zad, wpda səssizdədi məndə, sonra nəm zəng zad eliyir qalırsan göt kimi. Həmin an nə bəhanə axtarım inciməsin deyə düşünürsən. Yaxşı ki zəngləri çox vaxt açmıram wp nı çek edirəm first. Etik olduğunu düşünmürəm, başda mən şəxsən kimdənsə pul istəmərəm, ehtiyac varsa dədəmdən istəyərəm. Dədəm kasıbdırsa da işləyərəm. Belə yaxın insanlar çıxdaş edirəm təbii ki, həmin vəziyyətdə borc kimi də vermərsən pulu elə bil hardasa oturduz şotu verdin.
Trip zadda atırlar arada amk, təkcə borc teması yox. Bir dənə qaqaş yazıb ki flan işdə köməklik edə bilərsən flan tanıdığım kəsə. Mən də birinci hə dedim, sonra gördüm işin çətinliyini maddi xərcin zad. Yenə düşündüm mənə nə xeyri zad. Qaqaşı onsuz ildə bir dəfə unidə rast gəlsək görürəm, elə yaxın münasibətimizdə yoxdu, lap deyək arada görüşürük, biraz yaxınlıq var, yenə də niyə eliyim?! Alnmr eləmək deyəndə də trip zad atrlar sənə, elə bil borcum var kiməsə. Belə xarakter məsələsidi məncə, ümumi olaraq səmimi insanam, soyuq davranmağı sevmirəm. Bir neçə ay olar, köhnə tanış(dost da deməzdim) mallda görmüşdüm, getdim salam verdim, hal əhval tutduq. Malldan çıxırdıq ki, dedilər hara gedirsən zad. Mən də lom kimi ən osduraq bəhanəni drdim( əslində bəhanə deildi) gedib idman eliyəcəm bugün, gedirdim üzü o yana ki, 4 ü də qolumdan bir tutub dartmaq dartı gedə bilmədim. Elə dilə basırlar adamı ki deyirsən fuck it. Onsuz yarı yolda peşman oldum, yoldan keçənin götünə baxıb, ooo eliyir biri, o biri xiyar tiktoker oxşuyur nəm qəribə insanlardı qısacaq, not my kind of people, like there are any :p
Hər nəysə oturduq çayxanda, hamı soxub başın telinə, peşmançılıq hissi gəldi, nə sikdirirəm burda zad deyrəm içdən. Həmin vaxt bəlkə də ilk dəfə düşündüm soyuq olmaq lazımdır bəzən. Xarakterim deyil düzdü, özüm kimi davranmamaq düz olmaz nəticə də amma sikim özüm kiməm elə davranmaq lazımdır ki səhər, brisi gün göt göt adamlar çıxmasın təpəvə. Həmin momentdə training day dəki denzel washington kimi blet vaxtımı aldın heç olmasa əyləndirin modunda idim jsj.
Qısaca sik kimi vəziyyətdi ancaq nəticə olaraq özümüz düşürük belə hallara, hər xiyara üz verməmək lazımdır, nəsə istənilən vaxtı sikdir çəkmək lazımdır. Onsuz 2 3 dəfə hansısa kruqda görüşdüyün adam gəlib səndən borc istəyirsə, ya da nəsə böyük bir şey, xisləti yaxşı deyil həmin kəsin. Səndən pulu alıb bazlığa gedəcək ya da hər hansı qıza yedizdirəcək sonra da qardaşıq pul söhbəti eliyirsən zada dönəcəy tema. Küçədə qabağıva çıxıb içki pul istəyən sırtıq daydaydan fərqləri yoxdur mənə görə, heç olmasa day day səmimidir içki pulu istədiyini deyir, trip zad atmr.
8. böyük bədbəxtçilikdir. yox deməyi bilərək doğulan insanlar var, sonradan burnu sürtünə-sürtünə öyrənənlər var.
"cavan" vaxtlarımda yox sözünün "y" sını bilmirdim , gələn vurur, gedən vurur sən də hey hırıldayırsan. soruşan lazımdır hansı gününə ha bədbəxt? bu xasiyyət deyil, aysberqın ucu kimi bir şeydir, aysberqin özü isə özünə qüvənsizlik mi deyim, tək qalmaq qorxusu mu deyim, özünü qiymətləndirməmək mi deyim, cəsarətsizlik mi deyim. ehh başım daşa çox dəyib öyrənənə qədər, roman yaza bilərəm başıma gələnlərdən .
15. Srağagün bir tanışa borc lazım idi, yox deyə bilmədim. Dediyinə görə pul dünən səhər məndə olmalı idi amma hələ bir xəbər yoxdur. Hələ gecikdirməsin deyə zarafata basıb dedim ki, hər gecikən gün üçün 1 manat faiz gələcək. Ən son variant olaraq bir reels videosu atmışam instagramda. O gündən başıma gözümə döyürəm ki, sənin nəyinə lazımdır borc vermək? Denən yoxdur, açılsın başından. Gəlib cibinə girib yoxlayacaq? Bilirəm də ki bu adam maşennikin biridir, dilə gəlib pulunu istəməsən verməz. Normalda ölüm qalım məsələsi olmasa heç kimə borc vermirəm, çünki bu yaşıma kimi heç kimdən borc almamışam. Adamlar tanıyıram ki, az qala küçədəki itə belə borcları var. O qədər adama borclu ola-ola nətər rahat yaşaya bilirlər? Çayxanaya getmək üçün gəlib borc istəyən olub a kişi. Xülasə, istər borc vermək olsun istər başqa şey, yox deməyi bacarmaq lazımdır. Bir şeyi eləyib pis olacağıma eləməyib pis olaram.
)