69."ateist 10 dakikada şehadet getirdi!!!" ya da “kanıtladık! tanrı yok!” şəklində yox, amma fəlsəfi təməllərlə ələ alındığında çox maraqlı hala gələ biləcək bir mövzudur tanrı mövzusu. anlaya bildiyim bəzi yönlərinə dair fikirlərimi paylaşdım. tanrılar və dinlər:
(youtube: )
altbaşlıqlar:
tanrı lehinə arqumentlər və məntiq
tanrının icadı
tanrı bilgisi problemi
15. bəzən, tanrı inancı məcburiyyətdir. xəyalürünü olduğunu bilsən belə, özünü inanmağa məcbur etdiyin bir möhvumatdır. insanın əli-qolu bağlı olanda sığınacağı heç birşeyi olmayanda, kömək diləyə biləcəyi biri olmayanda, özünə kömək diləyə biləcəyi birini yaradır; tanrısını. və ona qarşı həssas olur, müqəddəsləşdirir, birinin onun yoxluğunu iddia etməsinə tab gətirə bilmir. o insanlar qınanmamalıdır.
inanın mənə, elə dərdlər var ki, həyatda qalıb onları qaldıra bilmək üçün bir tanrıya ehtiyacınız var. elə insanlar var ki, yerlərində olsaq çoxdan intihar edərdik, ancaq onların intihar azadlıqları belə öz əllərində deyil. tanrılarına sığınırlar. tək uşağı ölmüş, digər uşağını atasız böyütməyə çalışan gənc kimsəsiz, yoxsul bir qadına, sənin tanrın yoxdur deməyə haqqı yoxdur kimsənin. onun hissləri ilə oynamağa, dünyasını yıxmağa haqqı yoxdur kimsənin. axı o, ona birşey olsa uşağının tanrıya əmanət olduğuna inanaraq sakitləşdirir bütün dərdini, çiləsini, əsəbini?
hedonist, nihilist, dünyaya vecsiz yanaşan insan üçün bu səslənən fikirlər axmaqca gələcəkdir. ancaq bütün insanlar soyuqqanlı deyil, hamı nihilist deyil. sahib olduğu, bağlı qaldığı, qoruduğu dəyərlər var insanların. sevdikləri bir uşaqları, məcbur razı qaldıqları bir qədərləri var. 15 yaşında atası tərəfindən məcbur evləndirilmiş, əri tərəfindən döyülən bir kənd qızına heç kimin lağ ilə sənin sığındığın o tanrı yalandır deməyə haqqı yoxdur.
bəzən insanların yalanına ortaq olmaq lazımdır. inancsız olsan da, sənin yanında allahından dilədiyi bir dilək üçün amin deməyi bacarmaq lazımdır. heç bir çıxış yolu olmayan və yaratdığı allahına inanan bir insana materialist davranıb, allah yoxdur, din yalandır demək bəzən tərbiyəsizlikdir.
hansı ki, biz hələ də "inşallah deyən ateist" deyə mövzu açıb məzələnirik.
bəzən sənin o bir inşallahın, yanındakı o 15 yaşlı qız üçün, öz yaratdığı tanrısına bir insan daha onun arzusu üçün dua etdi deyə gözündən gizlicə axan o bir damla sevinc gözyaşıdır.
12. insanın çarəsizlikdən yaratdığı və ya yaratmaq istədiyi məhfum. əlindən heç nə gəlməyən, nə edəcəyini, necə başa çıxacağını bilməyən və öz özünə də bir şeylərin düzələcəyinə doğru olaraq inanmayan insan yalvaracaq, istəyəcək bir qüvvə axtarıb və tanrı yaranıb. insan anlaya bilmədiyi hər şeyi "boynuna qoyub" tanrının öyrənməyə ehtiyac duymadan və ya anlamadan. tanrı anlamı ilə yaxından uzaqdan əlaqəsi olan hər şey də belə yaranıb. bəzən hər şey çox primitivləşə bilir. yuxum tökülür. sabah da başqa cür ola bilər.
tanrı barədə düşünərkən çox suallar yaranır, amma ən nəhayətdə bu işdə bir kısır döngü söz konusudu. ətrafa bax: bu qısır döngü hər yerdə qarşıya çıxır, canlıların həyatından tutmuş planetlərin hərəkətinə kimi.
amma axı biz bilirik ki, zaman biristiqamətlidir, və onu geriyə qaytarmaq olmaz. bəs əgər o da bir döngü içərisində hərəkət edirsə? onda bu zamanın biristiqamətliliyi qanununa ziddir? əlbəttə yox.
insanın, yada daha geniş götürsək bütün dünyanın varolma məqsədini
kim deyə bilər? insan, öz doğulmağına bir anlam yükləyər amma əsl anlamı ölümündə axtarmalıdı. bütün bu ölümlərin bir anlamı olmalıdı axı elə deyil? yox? əlbəttə yox deyəcəksən çünkü mərkəzə insanı alırsan amma təkamül prosesi insanla bitməyəcək, o hələ işləyir və o bizi bir salfet kimi istifadə edib atacaq. sənin ölümün bu zəncirin bir halqasının qapanması deməkdir. dünya müdhiş bir son üçün hazırlaşır və bu eyni zamanda yeni bir başlanğıc olacaq.
ateistlər hesab edirki tanrı yoxdu, bəs əgər o hələ bundan sonra yaranacaqsa?
ismin ilə başladım, ey arizular məzhəri! Ey olan Zatı qəni, ey gəncü-dövlət sərvəri! *** Ey səxavət mənbəyi, ey varlığı icad edən, Ey qədim, mülkü fənasız, ey dəyişməz gövhəri! *** Ey ümumə lütf edib şadlıq səfasın bəxş edən! Ey təbibi-qəlb olan, ey həll edən müşkülləri! *** Tövbə qıldı, bir günah etmişdisə qəlbim mənim, Bilmiş öz səhvü-xətasın, əfvi qıl bu müztəri! *** Qibləgahım, olmaram qul Səndən özgə kimsəyə, Tanrısan, ruzi verənsən, yoxdu Səndən digəri! *** Ən böyük bir rütbəyə yüksəldi Səndən qədrimiz, Səndən oldu qəlbimiz hər gizli sirrin məzhəri! *** Qəlbimi nurunla açdın, nolar ki açsan nitqimi, Verdiyin nemətlər olsun ta ki, dillər əzbəri! *** Nitq verdinsə, gözəl söz söyləmək də lütf qıl, Şerim ilə zahir olsun gizli hikmət zivəri! *** Lütfün əlası-sözün bilməkdədir mənasını, Həmd qıl, vermiş, Füzuli, Həqq sənə bu gövhəri!
50. üstündə bir çox paradoksu yoxlaya biləcəyimiz, əsrlərdir bitməyən "var mı, yox mu" suallarını doğuran və hələ də cavabı tapılmayan ən anlamlı, bir tərəfdən də ən anlamsız mövzudur. tanrı mənə görə bir ehtiyacdır. daha çox bir təsəlli. çətin vəziyyətdə tuta biləcəyiniz budaq mı desəm? ümumiyyətlə, hər kəs tanrıya müəyyən təriflər verə bilər, ancaq dinlərin tanrı haqqında olan aspektlərini nəzərə alsaq və də qəbul etsək, o zaman tanrıya bu tərifi verə bilərik, boşluqların tanrısı. qısası sənə "sorğulama, sadəcə qəbul et" prinsipini uyğulayan bir qavram. daha da uzatmayım. əslində bu mövzuda olan bütün fikirlərim qarışıqdı. sonda bunu deyim ki, nəyə inanırsan inan tanrın odur. mühüm olan içdən inanmaqdır.
65. Nietzsche "tanrı öldü" deyəndə yanılmırdı, Nəsimi "ənəlhəqq" deyəndə də yanılmırdı. Sufilər tanrının bir parçası olduğunu deyəndə isə haqlı idilər. Tanrı öldü, insan "ruhu" var olduqda, yəni tanrı öz ruhundan insanları yaratdıqda, tanrı yox olmağa başladı. Tanrıya sistem kimi yanaşsaq, insanlar onun elementləridir. insanların hamısı yox olduqda, yəni öldükdə isə Tanrı yenidən var olacaq, yaranacaq. Səmavi dinlərə inanan insanlar "axirət", "xilas günü" kimi anlayışlara inanırlar, onlarda da həqiqət payı var. Həmin gündə bütün insanlar ölmüş vəziyyətdə olacaq və tanrı yaranacaq. Onlar yenidən doğulmayacaq, sadəcə özlərini tanrının ruhunda birləşdirəcəklər yenidən, ki, bu da sadəcə bir fikirdi.
66. insanların üstündə apardığımız psixoanalizlər bizə təkidlə bunu göstərmişdir: hər insanın tanrısı öz atasının şəklində təzahür edir. insanın tanrıya münasibəti atası ilə mövcud əlaqəsinə uyğun formalaşır və buna uyğun dəyişib yeni şəkillərə düşür. Əslində Tanrı şişirdilmiş ata fiqurundan başqa bir şey deyil.
62. qədim türklər tanrıya tenqri, dingir, turkan, turan, tork, turuk, aras, baba, asar, kuer, qut, qaşqay, günəş deyiblər. ümumiyyetle , tanrı ilə göy tanrı kəlimələri türk xalqlarında müxtəlif şəkillərdə səslənsə də mahiyyət həmişə eyni olub. indiki türkiyə və azərbaycan ərazisində yaşayan türklər baş tanrıya tanrı , altaylar və şorlar tenqri , xaqaslar tiqir , şumerlər din-qir ,yakutlar isə tanqara adlandırıblar.
tanrının sinonimi olan dinqir sözünə dinqir rusaşe şəklində şumer mixiyazılı kitabları nda rast gəlinib. həmçinin urartu çarlarının adı olan rusa adı uruz şəklində tanrı adına sinonim kimi eyniləşdirilir.o da iddia olunur ki, uruz m.ö ı minillikdə etrusk tayfa ittifaqının sevgi və incəsənət tanrısı, turan isə ilahəsi olub. türk və tanrı sözlərində də yaxınlıq var. avesta da adı keçən turanlı durekat turuq -tay ı tenqritay və ya taqrital ilə eyniləşdirirlər.tenqri ,tanrı və türük sözləri qədim türk şəxs adlarında da öz əkslərini tapiblar. orxon-yenisey kitabələrində tenqri daim ilahi bir qüdrət kimi göstərilir. onun iradəsilə kaan (xaqan) iqtidara gəlir və bu hökümdar tenqri kimi və tenqri doğumludur ,tenqri tərəfindən yaradılmışdır kimi fərziyyələr irəli sürülür. türk -azərbaycan etnoqonik miflərinin birində yazılıb ki, uğuz-oğuz tanrını qəbul etməyən atasına qarşı çıxmış və yer üzündə tək tanrıçılığı -göy tanrı ya inamı yaymışdır. əslində uğuzun (oğuzun) digər bir adı da buğa/öküz/okuz xan olması bunu təsdiq edir.oğuz dastanında da yazılıb ki, türk hökümdarlarından biri olan buğuhan tək tanrıçılığı qəbul edib,yaymışdır.
20. illərdir mövcudiyyətini arzu elədiyim şey.
dərk eləməyə çalışdığım, dərk eliyə bilməməyimi dərd elədiyim şey.
bəli, şey. ad verə bilmirəm. haqqında düşünə bilmirəm. təsəvvür eliyə bilmirəm. siz də eyni vəziyyətdəsiniz, sadəcə birilərinin iddia etdiyi şeyi qəbul edib etməməyinizə görə dəyişir, bu şey ya var, ya da yoxdu. iki şansımız var sadəcə. burcudub o yan bu yan eləməklə bir şey dəyişmir. bunu qəbul edib etməmə şansımız "ya var ya yox" deyil, bunun sadəcə 2seçimli bir variant olduğu gözümüzün qabağındadı, anlayıb, dəyərləndirə bilirik. məsələ burdadı ki, sadəcə 5 duyğu üzvümüz bəşəriyyətcə bilinib, hər kəsə istifadəsi üçün müasir zamanda təqdim olunub. bəzi şeylərin varlığına o qədər əmin oluruq ki, məsələn ətrafımızdakı kəslər, günlük yaşamdakı alışqın olduğumuz obyektlər filan artıq real olmadığı iddia edilərsə hər kəscə bizim əqli sağlamlığımız sorğulanacaq. nələrin var və ya yox olduğunu sorğulamağımız elə onların da bizi sorğulamasına səbəb olacaq, sorğulayan tərəflərdən "onlar" deyə adlandırdığımız tərəf çoxluq olduğuna görə, səndə problem olduğu nəticəsinə gələcəklər. bəli, nəhayət bəlama gəldik. sorğulamaq. yuxarıda bəhsini elədiyim şey elə budu, 5 duyğu üzvümüzün olub olmadığını da sorğulamaq olar, duyğunun nə olduğunu da, nəyin var olduğu, yox olduğu barədə seçim şanslarımızı da, varlıq anlayışının, yox olmaq qavramının əslində nə olduğunu da, amma bu insanı elə bir uçuruma aparır ki, qənaətimcə, bu uçurumun sonu çox daha böyük uçurumdu ki, bu uçurumların heç biri "axırıncısı" deyə adlandırdığımız "qurtuluş yolu ölçü vahidi" olmur, atlamağa cəsarət edirsən və özünü daha təhlükəli uçurumda görürsən. bəzi şeyləri dərk etdiyinin fərqindəsən, amma yetərli olmadığını görmək yenə də qoyur adama. yaşama müddətimizi sorğulayıb, "ölüm" dedikləri şeyin bizə yetərli olmaq üçün şans verməyəcəyi nəticəsinə gəlirsən. görəsən qavrama qabiliyyətinin bir sonu var? deyə sorğulayırsan. nəhayət, sorğulamağını sorğulayanacan davam eliyir bu. yorulursan, başın ağrıyır.
tanrı barədə düşüncələrini;
bəzən olur, başqalarından gizlədirsən, bəzən də paylaşmaq istəmirsən, bəzilərini sadəcə "şəxsi" deyə adlandırdığımız şeylər deyə etiketləyib özündə saxlamağa qərar verirsən.
hərdən də ətrafındakı kəsləri yetərli görmürsən, səni anlamayacaqlarmış kiminə gəlir, onların yetərliliyini sorğulayıb, nisbilik anlayışını tanrına çevirirsən, o da keçib gedir, amma keçənəcən məhv eliyir, məhv.. bəzi vaxtlar da iz qoyub getmə duyğuları filan hakim olur, ölüm qorxusu bürüyür, "yox olma" adı verdiyimiz şeylə etiketlənib birinin bizi öz sonsuzluğunda ağuşuna alacağı vahiməsi altında çökürsən.
bəzən belə anların olmadığını fikirləşirsən ümumiyyətlə, bəzən də için yanırmışcasına üsyan eləməyin gəlir, içini yandıran şeyləri atıb qurtulmaq istəyirsən bunlardan. "bezmək" deyə çağırdıqları şeyə qalib gələ bilməməyimizin nəticəsi olaraq "bitkin" deyə etiketlədikləri kəslərdən birinə çevrilirsən.
-
bəlkə da onun haqqında daha çox oxuyub, məndən daha bilgili olanlar tanrı qavramını daha yaxşı dərk elədiklərini sanırlar. bəlkə də elədilər, tanrı barədə daha çox kitab oxumaqla, bilgi edinməklə daha inandırıcı və ya radikal olursan. azı 10 kitab oxumuşam tanrı barədə. sadəcə baş ağrılarıma səbəb olduğunu görmüşəm, başqa heç nə. heç nə vermir bunlar. dahasını oxuduqca da daha da yaxınlaşmayacam, üstün bir qüvvəyə çevrilməyəcəm, həyatımı ona xərclədikcə daha çox şey gətirməyəcək mənə. bunu gördüm. mənə görə, əvvəl hamı bunu görür, sonra ömrünün axırına yaxın yenidən əksini görür, ölüm qorxusu güc gəldikcə tanrıya yaltaqlıq eləməyin köməyi olacağını sanır. ilahi bir qüvvə varsa, ona bu vasitələrlə çatmaq mümkün olacaq şey deyil axı. yaltaqlanmaq hələ heç deyil. əgər həqiqətən bu tanrıları bizim yaratdığımızı qəbul eliyib inanacaqsansa, çox da böyük qüvvə olmadığını, sadəcə inanc qaynağın, bir təsadüf, bir işarə, bir vasitə, bir yol, bir ümid işığı olduğunu dərk edərək ona önəm verməliyik deyil mi? başqalarının daha böyük arzularını da səninkinə, bunları da başqalarınınkına və başqalarınınkına və başqalarınınkına birləşdirib hamısını edəbiləcək qurtarıcı düşününcə çox daha mı əzəmətli, qüdrətli tanrı ortaya çıxarmış oluruq?
və bir şey daha. ömrünün sonuna az qaldığını öyrənən adamların etdikləri barədə ssenariləri, hadisələri, hekayələri çox görmüşük, eşitmişik, oxumuşuq. bunu da sorğulamaq bizə düşməzmi ki, ömrünün sonuna yaxın etmək istədiyin o gözəl şeyləri həyatında boyunca bol-bol etsən bol-bol xoşbəxt olsan, xoşbəxt etsən, "insani duyğular" deyə adlandırdığımız şeylərin "müsbət" deyə tanımladığımız olanlarını bəxş eləsən həmişə olmaz mı yəni? həmişə yaxşı biri olmağınçün qorxu və təhdid altında mı olmaq lazımdı? çox yobazlaşmaq həqiqətən pisdi. insanların pis dediyi bir şeydi. ömrümüzü keçirmək istədiyimiz yer, vaxtımızı keçirmək dilədiyimiz kəslər, zamanımızı xərcləməyi arzu elədiyimiz o əyləncə şəkilləri niyə o anda ağlımıza gəlir ki?
niyə ölüm şəklinizi götünüzə girən bir çomağın ağzınızdan çıxaraq sizdə ağrı və şok yaradaraq acı dolu olmasını istəmirmişsiniz ki? yoxsa bayaq dediyim kimi bizə düşməz mi sorğulamaq? sorğulayan tapıb, elçisi olub, görüb hər şeyi, bizə nəticəsini mi yollayıb? burdan bura 2 səhifə xəbər oxuyan sevgilinin çöldə birinə vurdurduğunu düşünüb ayrılma bəhanəsi eliyən sən, noldu minlərlə, yüzlərlə il öncə birilərinin dediyi şeyləri oxuyaraq təhrik mi oldun tanrının olduğuna? nə dəyişdirdi səni? tək şansının mı olmağı? yoxsa ikinci bir şansını mı istəməyin? tanrı.. əlbəttə, necə asan bir cavabdı.
bəs mən istəmərəm o olsun? əlbəttə istəyərəm. sənin tanrının qoyduğu qanun şəkillərinin sadəcə yolunu azmış olanlarçün necə radikalca qurulduğunu, necə qəti sərhədlər çəkilərək necə ağır cəzaları olmadığına özünü görməzliyə vurub "bu əsl umbaylama deyil" deyə mırıldanmaq mıdır çarən? deyil, inan ki deyil.
mən də istəyərm olsun o tanrı ki, bizə belə kiçik düşüncələrdən uzaq olmağımızçün yol göstərsin. elə böyük bir şey olsun ki, həm görək onu, həm də əlçatanlığı ilə belə "ilahi ədalət"i gətirsin hamıya. ən azından mənə. ya da sənə. hamıya tək-tək olsun. hamı illüziyalar içində var olsa nə olardı ki? çox mu çətindi tanrıya hamını xoşbəxt eləmək? hamı özünün edə bildiyinin ən yaxşısını etdiyi ilə qürurlanıb öz dünyasında mükərrəm duyğularla təltif olunmaqçün mütləq imtahandan mı keçməlidi? yox, deyil, bunu, düşünəbilən hər kəs qavrayır, düşünə bilməyənlər bu sətirlərəcən çoxdan gəlməyiblər onsuz da. bu qədər çürükçü və xırdaçı deyil tanrı. bu ayrıntılar önunçün o qədər önəmsizdi ki, o onsuz da o qədər güclüdür ki, bizim diqqətimiz çəkməməyi üçün belə, əlindən gələnin ən yaxşısını etmişdir çoxdan.
"əlindən gələnin ən yaxşısı" - gəlin bir qəhrəman quraq. aha uçsun. ölümsüz olsun. pislərə qarşı mübarizə aparsın. hakimi olsun hər şeyi. dönüşəbilsin başqa şeylərə. zehin idarəsi bacarsın. və sairəsi və sairəsi və sairəsi olsun. amma biz sayırıq, sayırıq, sayırıq bunları. bitir bir yerdə. sonsuz qüvvətli bir hero yalnızca tanrı ola bilər bizimçün. ona mərhəmət deyə bir insani anlayış yükləyib sonsuzdu deyirik. ona ədalət deyə bir qavram yükləyib ən yaxşısını seçirik onunçün. tanrının insanlarla ünsiyyətini düşünəbilmirmişik də, şəklini, səsini, varlığını dərkeliyəbilmirmişik də bunları necə anlayırmışıq bə ay yazar qardaş? çok mu zekisin ha?
bir ara çox pis bir sindroma tutulmuşdum. "sindrom" xəstəliklər toplusudu. bu, başqalarına deməkdən çəkindiyim xəstəliklər, utanclar toplusu idi: mən tanrıya nifrət eliyirəm.
qarşındakı insan bir anlıq ürkür. necə yəni? öz ayaqlarınla cəhənnəmə getmək. uu çox cəsarətli imişsen.
yəni, o dərəcə ki, cəbrayıla desən "oo cehennem alayım bi dal" zad deyəcək dərəcədə gülünc görünür adamlara.
tanrının 1 olduğunu sanmaq utanc deyil, çox olduğunu fərz eliyənlərə gülmək çox mu savabdı? onlara doğru yolun sənin yolun olduğunu deyib həyatını sikməkdimi borcun ay inanclı? minlərcə tanrıdan sənin tanrının doğru olmadığının fərqində deyilsənmi. bu qavramı anlayabilməyəcəyimizi heç vaxt, bu şeyin bizi narahat etməməsi üçün sadəcə "sikdir etmək" gərəkdiyini hələ də anlamayıbsansa sənə mən necə sübut edim şimpanzedən milyon illər ərzində inkişaf eləmədiyini, sən mənə yüzillər öncə olanları əldə olan sübutlarla ispat edə bilmədiyin müddətcə?
əgər onu dərk edib-etməməmə, onu sorğulama tərzimə görə cəzalandırılacamsa, olsun. mən inanıram ki, mənim inandığım tanrı bu deyil. varsa bu deyil, yoxdusa öləcəyik onsuz da. ölümə hazırlanmaqdı doğuşdan işimiz. bəli. həyat amalın nədi? ölümə hazırlanmaq.
ən pisinə və ən yaxşısına hazır olmaq. budu etməmiz gərəkən mənə görə, yoxsa cümələri götünü yortmaqla hər şeyi təminat altına aldığını sanmaq deyil, cəhənnəmdə heyvanların altına işəyib-sıçdıqlarını yemə qorxusu ilə altına sıçmağın verdiyi qaz. təxmin ediləbilir şeyləri qəddarlaşdıraraq, sonsuz xoşbəxtlik vədlərinə çevirərək beyninin yeyildiyinə dözə bilmək bir məsuliyyət, boynunuza almanız gərəkən bir yük deyil.
davam eləməyəcəm. tanrı istəmir davam eləməyini. başa ağrılarım məni "tab gətirə bilinməyəcək" deyilən ölçü şkalası vahidi ilə qarşı-qarşıya qoyur. axır-əvvəl bir yerdə bitəcək olan, bu gərəksiz "sorğulama" dediyim özəlləşdirilməyə çalışdığım, amma suyu çıxan fikirlərim. sən ki belə istəyirsən, yuxuma gəl, tanrı..
70. inanmasan da bəzən "ala, o dağa bax nə qəşəydi, neujeli o öz-özünə yaranıb ala?necə ola bilər ki, bir böyük yaradıcı olmasın? Ala lap qoy islamdakı və ya incil və tövratdakı kimi olmasın, amma mütləq olmalıdı." Kimi fikirləri düşünmədən edə bilmirsən. indi də feynmanın tanrı haqqında görüşünü oxudum adam tam olaraq mənim suallarımın cavabını verir.
"It doesn’t seem to me that this fantastically marvelous universe, this tremendous range of time and space and different kinds of animals, and all the different planets, and all these atoms with all their motions, and so on, all this complicated thing can merely be a stage so that God can watch human beings struggle for good and evil — which is the view that religion has. The stage is too big for the drama.”
Başını oxuyanda demişdim deyəsən mənimlə bir fikirdədir, deyəcəkki neujeli bir yaradıcı olmasın. Amma bunun dediyi "yaxşı və pisi görən tanrı" söhbəti islamda, və digər səmavi dinlərdə var. Yəni bəlkə də tanrı var ola bilər, amma səmavi dinlərdəki kimi olmayada bilər.
67. cəhənnəmdə tək-bə-tək döyüşmək istədiyim gijdillaq. götün çatırsa, gəl döyüşək. sırf sənə görə, 7 il sərbəst güləşlə məşğul olmuşam. ta ebenin nikahına kadar yolum var. bu qədər ədalətsizlikləri görüb, göz yumduğun üçün mənimlə vuruşmalısan. bu dünyadakı bir çox poxun sahibi də sənsən. əgər oxuyursansa, yaz bunu bir yerə. dalın dağılacaq.
17 əgər rəbb köməyim olmasaydı, canım sükut diyarına vaxtsız köçərdi. 18 mən «ayağım büdrəyir» deyən zaman, ya rəbb, mənə məhəbbətinlə dayaqsan. 19 mən daxilən çox narahat olarkən təsəlli verərək məni fərəhləndirirsən
18. allaha münasibətdə də qəribə bir şəkildə oxşar ziddiyyəti yaratmağa nail oldun. bütün səmimi duyumların sənə deyir ki, allah gözəldir. müəllimlərinin sənə öyrətdiklərinin hamısı allahın pis olmasından danışır. ürəyin sənə deyir ki, allahı qorxmadan sevmək lazımdır. müəllimlərin sənə deyir ki, allahdan qorxmaq gərəkdir, çünki o, qisasçıdır. onlar deyirlər ki, sən ilahi qəzəbin vahiməsində yaşamalısan. o duyulanda titrəməlisən. bütün ömrün boyu allahın cəzasından qorxmalısan. çünki deyilib ki, allah ədalətlidir.
həm də yalnız allaha məlumdur ki, o-nun dəhşətli ədaləti qarşısında durarkən hansı pisliklərlə üzləşməli olacaqsan. beləliklə, ilahi ehkamlara boyun əyməlisən. əks halda isə ...
başlıcası – “allah o-nun qanunlarına həqiqətən də ciddi şəkildə itaət istəyirdisə, onların pozulmasına niyə imkan yaratdı?” kimi məntiqi sualları qarşınıza qoymağınız lazım deyil. əlbəttə, müəllimləriniz cavab verməyə həmişə hazırdırlar: oan görə ki, allah sizin “seçim azadlığınızın” olmasını istəyir. lakin birinin əvəzinə başqasını seçəndə cəza alıransa, seçim azad ola bilərmi? yerinə yetirilməli olan bu iradə sənin deyil, başqasınındırsa, hansı “iradə azadlığı” ola bilər?
bunu sizə öyrədənlər allahı ikiüzlüyə çevirirlər.
sizə deyirlər ki, allah bağışlayan və rəhmlidir, lakin bu “bağışlanma” barədə “düzgün” yalvarmasan, “allahın yanına lazımi qaydada gəlməsən”, duan eşidilməyəcək, fəryadın nəzərə çarpmadan qalacaq. lakin yalnız bircə “lazımi qayda” olsaydı, bu da o qədər pis olmazdı. amma ki nə qədər müəllim varsa, o qədər də “lazımi qaydalar” var.
beləliklə, əksəriyyətiniz yaşlı həyatınızın önəmli hissəsini allaha “düzgün” sitayiş üsulu, düzgün itaət və düzgün ibadət axtarmaqda keçirirsiniz. ironiya bundan ibarətdir ki, mən sizin sitayişinizi istəmirəm, itaətiniz mən-ə lazım deyil və mən-ə ibadət etməyə heç də borclu deyilsiniz.
bütün tarix boyu, adətən, mənəmlik xəstəsi və müstəbid olmuş, özlərini heç vaxt güvənlikdə hiss etməmiş monarxlar öz təbəələrindən elə bir davranış tələb ediblər. lakin allah bunu heç vaxt heç bir mənada tələb etməyib və çox maraqlıdır ki, bu cür tələblər ilahiliyin ehtiyac və istəkləri ilə heç bir ümumiliyi olmayan saxtakarlıqdır.
nil donald uolş
tanrı ideyası haqqında çox danışmaq olar.çünkü bu insanın en böyük ideyasıdır.insanın tənhalığıdır.acizliyidir.susqunluğudur.
çox vaxt atasını itirmiş insanlar belə bir söz deyir: "keşkə yenə var olaydı derdimi danışaydım elindən öpüb məsləhət istəyəydim"
bax tanrı bu vəzityyətə çox yaxın simadır.tək fərq ondadır ki tanrı heçvaxt var olmamışdı....
16. bir hökümdarın sərvətini saxladığı sandıq kimidir tanrı. hökümdar zənginləşdikcə sandığıda böyüyəcəkdir. burada hökümdar iradə, şüur, ego, düşüncə olsun insanlıqda. bunlar insana höküm edən amillərdir. sandıq isə potensialı, bazası, gücü, dəyərləri, savadı olsun. hökümdarın qoruyacaq bir şeyleri olduğu müddətcə sandığa ehtiyacı vardır. heç bir sandığa sığa bilməyəcək zənginliyi keşf etdiyində, hər şeyin, heç bir şeyin zənginliyini, artıq sandığa ehtiyacı olmayacaq. çünkü hökümdarlığının insancıklığına, iradə, şüur, ego, düşüncələrinin də hökümdarlığına hökümdar olduğunu görəcək. özünündə bir sandıqda olduğunu,
iradəsinin təmənnasız sevgidə mərhəmətdə, egosunun bütünlükdə, şüurunun aydınlıqda, düşüncəsinin sonsuzluqda zəngin olacağını kəşf etmişdir.
3. tanrı bize cenneti vaat etmemiş olsaydı,kimse ona secde etmezdi - dante
imanlı insanlar tərəfindən hər şeyin yaradıcısı sayılan,digərlərinin isə varlığına inanmadığı varlıq.
bəzilərinə görə inananların var olmasını istədiyi üçün inandıqları varlıq.
41. indiyə qədər mənə sadəcə şairanə sətirlərdə köməkçi olmuş mövhumat. başqa heçnə.
zatən bundan artığına yaramır, şairanədir, orası ayrı.
bir qıza iltifat olaraq; "tanrının sehirli əlləri saçlarına toxunmuş kimidir" deməkdən daha artığı deyil.
bu cümləni quran ateistə "gördün!1!1!! tanrı dedin!1! inanırsan içdən !!" deyənlər də ayrı bi dünyadı bu arada, necə bir dünyaları var ala o adamların? insanlarla necə yola gedirlər? anlaşırlar, pul saya bilirlər məsələn, riyaziyyatda o səviyyəyə qədər təkamül keçirə biliblər, onlar üçün böyük addımdı papacanı.
14. azərbaycanda və türkiyədə son zamanlarda işlədilməsi günah sayılan söz. əlbəttə ki bu sadəcə həmin insanların məntiqsizliyindən irəli gəlir. sonra da deyirlər ki tanrı allahın 99 adı içərisində yoxdur. amma əslində başa düşmək lazımdı ki tanrı allahın adları içində olmağı mümkün deyil çünki tanrı ümumi mənada işlənən sözdür. zevs də tanrıdı ra da digəri də. müsəlmanların tanrısı isə allahdır. yəni allaha tanrı deməyi günah sayanlar məhəmmədə peyğəmbər deməyi də, özünə insan deməyi də günah saymalıdırlar. çünki nə məhəmməd peyğəmbərin adları içində peyğəmbər var idi nə də sənin adların içində adam və ya insan yoxdur.
59. tanrı sevgidirmi?
ah, nə gözəldir o incancıklar ki, tanrını bir sima hesab edir, ona doğru qovuşmaq üçün özlərinə min cür yasalar qoyarlar. iki göz, qaş, dodaq, sima və saçlar. günlərlə oturub, sənin şəninə şeir yazmaq. sənə qovuşmaq üçün özümü yırtmaq kimi bir vəzifədə olmaq. amma bir gün sən sevginə qovuşursan, sən artıq əxlaqı qaydaların burda keçmədiyi, içindəki instinktin işlədiyini görürsən. ona toxunarsan və ehtiras içində yağ kimi yayılmağa və o balın, əndamın dadına baxmağa başlayarsan. və bu iş bitdikdən sonra özünə deyirsən; sevgi budurmu? demək ki, sevgi yox imiş. tanrını sevgi hesab edənlərin arzuları burda puç olmuş olur. ona görə də min cür əfsanələrdə öz sevgilisinə qovuşan erkək onu qucaqlayarkən yanıb kül olur. (əsli kərəm. mahmud və məryəm əfsanələri). çünki qovuşmaq burda bütün həqiqətləri ortaya çıxara bilər. ey, yufka ürəkli tanrıya inanan iradəsiz insanım. tanrı yoxdur. o, sən qovuşarkən öldü. həqiqət olan varsa, özünsən. sevgi olan varsa, özünsən. özünə xidmət etmək elə əsl sevgidir.
42. sadə məntiq: bu gözəl şalvardır.biz də soruşuruq ki şalvar nədir? alacağımız cavab " gözəl dizaynı var və ya rahatdır" olsa bu halda bu şalvara aid edilən ikinci xüsusiyyətdir.esas xüsusiyyət isə şalvar bir geyimdir.yəni şalvar nədir sualının cavabı bir geyim olmasıdır.
indi gəlin kiçik bir dialoq quraq.
a-tanrı nədir?
b-yaradandır
a-onu demirəm tanrı nədir soruşuram
b-o doğmamışdır və doğulmamışdır.
a-mən səndən tanrının nə etdiyini soruşmuram nə olduğunu soruşuram
b-bilmirəm.
a-bu halda kainatı yaradan nədir sualına tanrı deməklə əslində bilmirəm dediyini bilirsən?
qeyd: tanrının nə olduğunu bilməmiş nə etdiyini demək dinin işidir.elm isə daha konkretdir.buna görə də tanrıya elmdə yer yoxdur.
tanrı boşluqlardadır, elm bu boşluqları doldurduqca tanrıya yer qalmayacaq. (carl sagan)
29. min illər boyunca insanların ölüm qorxusundan qurtulmaq, özünü güvəndə hiss etmək üçün uydurduqları, yaratdıqları insanüstü varlıqlar. birdən çox olub insana xas duyğu və düşüncələrlə hərəkət edirlər. onlara güvənmək olmaz, ancaq yaxşı işlər görüb dua etməkdən başqa çarə də yoxdur. ən məşhur olanları yunan tanrılarıdır.
38. varlığı və ya yoxluğunu düşünərkən beynimin error verdiyi bir varlıq və ya məfhum.aradabir var olmasını çox istədiyim biri.əgər varsa o dünyada mənim də ona suallarım olacaq.cavab vermək istəsə təbii.amma belə varlığı və ya yoxluğu çox da vecimə deyil.
13. varsa çox maraqlıdır,mənə göre var.neyse
indi bu tanrı bir civi yaradıb verib götü,amı,memeşi. bir de oğlan yaradıb verib şeyi zadı..
indi bunlar bir-birlerini qayırmaq üçün yarışırlar
tanrı da yegin baxır eylenir de kef edir. ben de olsam aynı şeyi yapardım
7. müsəlmamlara görə işlədilməsi düzgün olmayan ifadə. beləki bu söz türklərin şaman inancından gəlir. islamda isə allahın əsmaül-hüsna deyilən 99 ismi mövcuddur. yəni tanri yardımçımız olsun deyən bir türk şaman tanrısı teqridən yarım istədiyinə görə kafir sayılır
64. hərkəsə fərqli anlam ifadə edən bir kəlimə. əslində bu sözü allah, kainat, evren kimi sözlərlə də assosiasiya edə bilərik. mənə görə isə Hüseyn Cavidin dediyi kimi "mənim tanrım gözəllikdir, sevgidir".
60. keçən dəfə "tanrı sevgidirmi?" başlıqlı mövzu açmaq istədim. amma əfsuzlar olsun ki, moderatorlar buna icazə vermədilər. eybi yox. mən niyə bu mövzunu açmışam. çünki müşahidələrə əsasən fanatik olmayan və düşüncəsi ciddi olan şəxslər tanrını sevgi hesab etməklə, belə bir inam nümayiş etdirirlər. görəsən onlar nə axtarırlar? niyə dünən hökm edən tanrı, bu gün gül-çiçək çələyinə dönüşüb, sevgi oldu? bəlkə sevgi olan tanrı obrazı elə atadır? ata sevgisindən yaxa qutara bilməyən övlad böyüyub başa çatdıqdan sonra onun hökmlərindən uzaqlaşır. gənclik bitir və yetkinlik dönəmi başlayır. çox insanlar uşaqlıq dövründə ilişdiyindən daima hökm edən və onun istədiyi övlad olmaq çabası ilə yaşayırlar. sanki bir mənzərə yaranır ki, yetkinləşmiş və uşaqlıq illərində qalan övlad özünü isbat etmək üçün atanın (tanrının) gözündə layiqli övlad (mömin) olmağa çalışır və bunu bacarmadıqda özünə xüsusilə qızlar atalarına oxşar erkək axtarışına çıxırlar. (ona görə də azərb. qadınları ailə münasibətlərində itaətkar olmağa meyillidirlər). qadınlar çəkdiyi əzablarına baxmayaraq, öz həyat yoldaşındakı gördüyü ata obrazından razıdır. etiraz edə bilər amma müqavimət göstərmir. bu minvalla bu tanrıya adlanan sevgi davam edir. sevgi adlanan şey çox şeyləri bərbad edir. azadlığımızı əlimizdən alaraq, əxlaqlı olmaq və itaətkar ya hökm edənə çevirir. qadınlar itaərkarlığa, kişilər isə hökm edənə çevrilir. bizim bir insan olaraq inkişaf etməməyimiz və uşaqlıq dönəmində olduğu kimi qorxulardan azad olmadığımıza görə sığınacaq axtarırıq və bunu tanrıda (ata) görürük. yetkinləşmək artıq tanrıdan imtina etmək, özünə xidmət etməkdir. sevgi məhz özünə xidmətdir.(meyster ekxart:
"beləliklə, əgər mən tanrıya qovuşurumsa və o məni özü ilə birləşdirirsə, deməli mən tanrıda yaşadığım üçün, bizim aramızda fərq yoxdur... bəziləri tanrını görə biləcəklərini uydurur, sanki o ordadır, onlar da burda. lakin bu mümkün deyil. tanrı və mən birik. tanrını dərk etməklə, mən onu özümə yaxınlaşdırıram. tanrıya sevgidə mən ona nüfuz edirəm.") səhv anlamayın, mən burda özünə sevgini narsizm kimi yox. şüurlu eqoist olmağı nəzərdə tuturam. yəni güzgüyə baxarkən, özümə tutarlı sübutlar taparaq tənqid edirəm. daima özümü çox bilən yox, az bilən hesab edirəm. çünki əslində çox bildiyini iddia edən insan, özünü dərk etməyən insandır. insan dünyanı ancaq hərəkətdə olarkən dərk edə bilər. insan bütün ömrünü tanrıda sevgi axtarmaqdansa, öz uşaqlıq illərini araşdırıb, səyahət etməli və nəticədə özünün travmalarını tapmış olacaq. əgər onun iradəsi varsa, o travmaları aşacaq və nəticədə yetkin insan olacaq. beləliklə insan yetkin olmaqla tanrını yəni atanı məhv etmiş olacaq.
71. hər şeyin başlanğıcının ilki və səbəbkarı, əzəliyyət və sonsuz qüdrət sahibi, yaradıcı. tanrının tarixi çox qədim vaxtlara söykənir. insanlığın başlanğıcından bəri, əsrlər boyunca fərqli dinlərdə, fərqli cəmiyyətlərdə müxtəlif adlarla çağırılmışdır. yəhudilərin tanrısı yehova idi. lakin baxdıqda bilməyən və bəzi şeylərə gücü yetməyən bir tanrı təsviri görə bilərik. xristianlarda isə vəziyyət tamamilə qarışıqdır. it yiyəsini tanımır, belə də deyə bilərik. bəziləri tanrının özünü sadələşdirmək üçün üç fərqli bucaqda- üç uqnumla təqdim etdiyini deyir, bəziləridə tanrı özünün başa düşülməyinin imkansızlığını göstərmək üçün üç uqnum deyə bir məntiq pozulmasını ortaya sürdüyünü iddia edir. qədim dinlərin bəzilərindəysə tanrının göstərilənlərdən tamamilə uzaq olduğunu, onu sadəcə düşünərək öz içimizdə tapa biləcəyimizi deyirlər. digər bir dində isə, tanrının başa düşülməsini asanlaşdırmaq üçün bütləşdirmiş, bütün üzərindəki işarələrə, xüsusiyyətlərə əsasən simvolik bir məna daşıdığını demişlər. bir qisim isə tanrının kainatı yaradıb kənara çəkildiyini, içi insanlar qarışıq ümumiyyətlə bunlarla maraqlanmadığını deyir, etdiyimiz duaların mənasız olduğunu bildirirlər. hər cəmiyyət öz tanrısının gerçək olduğunu iddia etmişdir. bütün dinlərə nəzər saldıqda hərəsinin özünə məxsus bir tanrı anlayışı olduğunu asanlıqla görə bilərik. ancaq qaçılmaz bir faktdır ki, bütün dinlərdə tanrının keyfiyyətləri az çox bir-birinə oxşayır, bənzərlik daşıyır. ümumiyyətlə insan adlı canlı tanrını bəsitləşdirmək adıyla tanrını ya çox acizləşdirib təhqir etmiş, ya da mürəkkəbləşdirib daha da çətin vəziyyətə salıb insanlıqdan uzaq hala salmışdır. şəxsi fikrimə gəldikdəysə, mükəmməl tanrı anlayışını islam dinində gördüm. tanrı anlayışının insan oğlunun ilk zamanlarda hansı halda olduğunu dəqiq bilmirik. lakin bir şey dəqiqdir ki, tanrı özünü tanıtmaq, xatırlatmaq üçün cəmiyyətlərə öz elçilərini göndərmiş, insanlar isə öz təxəyyüllərinə uyğun onu dəyişdirmişdir. hər nə qədər dəyişdirilmiş olsa belə, köhnə mətnlərə baxdıqda tanrının müqəddəsliyini, kəlməsini az da olsa tapmaq mümkündür. son din islam isə nöqtəni qoyaraq dağılmış vəziyyəti toparlamağa çalışmışdır, belə də deyə bilərik. orginal olan/mükəmməl olan tanrı təsvirini son dində göstərmişdir. tanrı təkdir, ehtiyacsızdır, bir o qədərdə mərhəmətlidir ki, varlıq aləmini hələdə əlində tutub idarə edir. fərqi yoxdur istər tərsinə olsun, tanrı qəddar olsun və insanlara haqsız yerə zülm etsin bu yenədə onun var olmadığına bir sübut deyil. nəticə etibarıyla o əzəlidir, yəni ilk olandır, oyunun qayda qanunlarını qoyan odur. bütün bunları düşündükdə ibadətkarların gözyaşlarının boş yerə olmadığını anlamaq mümkündür. bağışlanma diləməyin mənasız olmadığını başa düşmək olur. eləcə də o təkdir, ondan başqa ilah yoxdur, başqa tanrılarda olsaydı əgər, deməli onlar aciz olardı, aralarında çaxnaşma olardı. çünki ilk səbəb ilkdir, təkdir. əzəliyyət sahibi hər daim yalnızdır. bir o qədərdə həm anlaşılmaz, həmdə anlaşılandır. onun varlığı elmi sübutlarla heç cür sübut edilə bilməz. onun varlığının dərk edilməsi sadəcə boşa çabalamaq deməkdir sadəcə. insanın şüurundan, düşüncəsindən çox-çox üstündür, tamamilə fərqli cinsdir. biz sadəcə tanrının işığını/nurunu görə bilərik ki, bu da onun özünü bəsitləşdirmək yollarından biridir ki, buna vəhy də demək olar. eynilə musa peyğəmbərlə danışdığı kimi. orda musayla danışan tanrı özünü "gizlətmişdi". musa ona özünü göstərməsi üçün xahiş etsədə, tanrı buna dayana bilməyəcəyini demişdir və nümunə olaraq özünün nurunu dağa salaraq onu paramparça etmişdir. sonra musanın ürəyi getmiş, və onu öz aciz zehniylə anlamağın mənasız olduğunu anlamışdı. bütün bu hekayələrin biz insanlara gəlib çıxması təbiiki əbəs yerə deyil. qədim qaynaqlara nəzər salmalı, dərs çıxarmalıyıq. çünki insan acizdir, hər daim öyrənməyə açıqdır, bir o qədərdə unutqandır. tanrı qarşısında sadəcə qorxuyla dayanmalı və dua edilməlidir. çünki insanla tanrını bir birinə bağlayan sadəcə istək/duadır. çünki o insan bilməsə belə, hər zaman insana yaxındır biləndir. səhərə kimi yaza bilərəm burda amma çalışdığım qədər bəsitləşdirmək istədim bu mövzunu.
36. gijdullağ olsa da üzüne vurulmaması gereken osturaqçıdır.
babam lan o benim. işiviz olmasın.
iq düzeyi ayaqqabı razmerinden kiçik olsa da hamımızın atasıdı o.
edit: reisin biri dedi ki, qiblenümaya gücün çatmır öz atava söyürsen.
cavab verirem: qiblenümanın oğlu prezidentdi axı. pazlıyar hem meni, hem seni, hem de sözlük ehlini.
əjdaha lazımdı
izlə
dostlar
mən
googlla
)