+21 əjdaha
2. Bir-biri ilə əlaqəsiz, təsadüfi olan hadisələr və ya mənalar arasında əlaqə qurmağa meyillilikdir. ilk dəfə 1958-ci ildə alman psixiatrı və nevroloqu klaus conrad tərəfindən şizofreniyanın ilkin mərhələsini təsvir etmək üçün istifadə edilmişdir.Beynimiz random şəkildə bənzətmə aparmağı sevir. Daim yaxın gördüyümüz nöqtələri bir-biri ilə birləşdirməyə çalışırıq. Məsələn, səmaya baxdıqda buludları hər hansı heyvana, sifətə və ya fiqura oxşadırıq. Ya da bir hadisənin baş verməsinin səbəbini başqa bir hadisədə görüb, əlaqələndiririk. Apofeniya narahatedici vəziyyət aldıqda isə insan həddən artıq əslində olmayan modellər qurmağa çalışır.
Məntiq, intellekt, analitik təfəkkür beynin sol yarımkürəsi ilə, pattern recognition - model tanıma isə sağ yarımkürə ilə əlaqələdir. Bundan belə nəticə çıxarmaq mümkündür ki, apofeniya ilə məntiq bir-birlərinə tərs olan anlayışlardır. Həmçinin sol yarımkürədə dominantlığın azalması, sağ yarımkürədə artması da şizofreniya zamanı müşahidə olunur. Ona görə də paranoid şizofreniyası olan şəxslər gördüklərini tamamilə əlaqəsiz şeylərə bənzədib, onları gördüklərini iddia edə bilirlər.
Apofeniyanın bəzi əsas növləri vardır:
pareidolia - ən çox rast gəlinən növüdür. Hansısa əşyada müxtəlif sifətlər, fiqurlar görülməsi fenomenidir.
gambler’s fallacy - ehtimal nəzəriyyəsində şansa bağlı olan hər hadisə bir-biri ilə əlaqəsizdir. Bunu inkar etmə vəziyyətinə isə qumarbaz yanılması deyilir. Bu zaman bərabər ehtimalı olan hadisələrdən biri yaşananda, insan səhvən o hadisənin yenidən yaşanma ehtimalının azalacağını düşünür. Daha çox qumarbazlar oyun əsnasında bu düşüncəyə düşdüklərindən belə ad almışdır.
clustering illusion - təsadüfi yaşanan hadisələr qrupunun əslində təsadüfi olmadığını düşünməyə verilən addır. insan yaşana biləcək hadisələrin müxtəlifliyini qavraya bilmir və onlar arasında əlaqə qurmağa çalışır.
confirmation bias - insanın müəyyən bir məlumatı araşdıranda, qərar alanda, hansısa vəziyyəti dəyərləndirəndə öz istəklərinə, inanclarına, doğrularına uyğun fikirləri qəbul edib, uyğun olmayanları isə görməzdən gəlməyə meyillənməsidir.
Ümumiyyətlə, apofeniya pis bir şey deyil. Sərhədlərin genişlənməsinə, xəyal gücümüzün böyüməsinə kömək edir, Gördüklərimizi seçmə azadlığı verir. Lakin bəzən bu azadlıq aldadıcı ola bilər və biz məntiqdən uzaqlaşaraq olmayan şeyləri fərz edə bilərik.