+1 əjdaha
1. (bax: demoqrafik problemlər)Dünya əhalisinin günü-gündən sürətlə artımı yeni bir eko-iqtisadi gündəmi ortalığa çıxardır. Bu gündəm “Demoqrafik partlayış” adlanır. insan tarixinin çox böyük dövrü ərzində Yer kürəsi əhalisinin sayının artımı bir o qədər də əhəmiyyətli dərəcədə hiss olunmamışdır. Bu artım XIX əsrdə yavaş-yavaş hiss olunmağa başlamış və XX əsrin ikinci yarısında daha kəskin təzahür etməyə başlamışdır. 10000 il bundan öncə (neolit inqilabının başlanğıcında) planetimizdə cəmi 10 mln. insan yaşamışdır. ilk dəfə öz sayını ikiqat artırmaq üçün insanlara 2500 il vaxt lazım gəlmişdir. Sonrakı ikiqat artım - 2000 ilə, üçüncü - 1500 ilə, dördüncü - 1000 ilə başa çatmışdır. Sonuncudan əvvəlki, yəni səkkizinci ikiqat artım üçün 100 il (1850-ci ildə 1.25 mlrd; 1950-ci ildə 2,5 mlrd. adam) kifayət etmişdir. Bu sistemdə dünya əhalisinin doqquzuncu ikiqat artımı isə 1987-ci ildə başa çatmışdır və buna cəmi 37 il lazım olmuşdur. Deməli, Dünya əhalisinin sayının 3 mlrd.-a çatmasına 1 mln. il (1960-cı ildə) tələb olunmuşdursa, bu sayı ikiqat artırmaq üçün, yəni, 6 mlrd.-a çatmaq üçün 30 il vaxt kifayət etmişdir.
Dünya əhalisinin sayı hər gün 250 min, hər həftə 1 mln. 750 min, hər ay 7,5 mln. və il ərzində 90 mln. nəfər artır.
Hazırda, dünya əhalisinin sayı 7 mlrd. nəfəri ötmüşdür. Bu isə “demoqrafik partlayış” haqqında danışmağa əsas verir. Yer kürəsi əhalisinin demoqrafik hədd hesab edilən 7 mlrd.-ı keçməsi hətta peşəkar demoqraflar üçün təsəvvür edilməz olmuşdur. Belə ki, XX əsrin ortalarında əhalinin sayının artımı haqqında verilən proqnozlardan heç biri dəqiq olmamışdır. Yəni əhalinin sayının real artımı, verilən bütün proqnozlardan yüksək olmuşdur.
Bir vaxtlar, bir sıra alimlər məsələn, Ş.Furye hesab edirdi ki, yer kürəsi 5 mlrd insanı saxlama tutumuna malikdir. Lakin, bu hesablamalar özünü doğrutmadı.
Buna səbəb isə atmosfer sərhədlərinin bir qədər yerini dəyişməsi oldu. Bundan əlavə bir sıra alimlər hesab edirlər ki, Yer kürəsinin insan tutum payı get-gedə tükənməkdədir. Çünki insan artımı bütün hesablamaları üstələyərək çox sürətli bir dinamika ilə artır. Lakin bir sıra Avropa ölkələrində artım sayı çox az sürətlə gedir. Bu isə başqa bir - və demoqrafik "partlayış"dan daha pis - ekoloji və iqtisadi problemlərə gətirib çıxardır. Çünki bu sistem birbaşa inkişafa və iqtisadiyyata ciddi zərbə vurur. Avropa ölkələrində cavanların sayı günü-gündən tükənir. Təqaüdçülərin sayı isə artmaqdadır. Bu isə öz növbəsində Avropa ölkələrinin süstləşməsinə, qeyri-dinamik bir vəziyyət almasına səbəb olur.
Lakin bunun tam əksi olaraq, müsəlman ölkələrində cavan və gənclərin sayı çox sürətlə artmaqdadır. Avropa ölkələrində təqaüdçülərin artımı birbaşa iqtisadiyyata zərbə endirərək, fəal işçi qüvvəsini tükəndirir.
Bu faktları nəzərə alaraq, deyə bilərik ki, insan artımının qeyri-bərabər və dinamik artımı gələcəkdə Yer kürəsinin ekoloji və iqtisadi problemlərin yaranmasına gətrib çıxardacaqdır. Amma artım özü-özlüyündə təbii olaraq ekoloji problemləri də özündə artırmaqdadır. Buna səbəb isə insanın təbiətlə şuurlu və ya süursuz zərərləri nəticəsində meydana çıxıb.
Iqtisadiyyata olan zərəri isə gəncliyin Avropa ölkələrində günü-gündən azalmasıdır. Bunun əvəzində isə təqaüdçülərinin sayının sürətli armasıdır.
href="http://deyerler.org/184691-eko-iqtisadi-ggndjm-v-vdemoqrafik-partlayde-anlayded.html" style="rgba(25,148,218, 0.8
" target="_blank" class="sonses" rel="nofollow">http://deyerler.org/184691-eko-iqtisadi-ggndjm-v-vdemoqrafik-partlayde-anlayded.html mənbə)Avropa ölkələrində demoqrafik böhran yaşandığı bir vaxtda Azərbaycanda vəziyyət tamam əksinədir. Hətta demoqrafik partlayış təhlükəsi də var. Hər halda bunu statistik göstəriciər deməyə əsas verir. Mütəxəssislər isə belə davam edəcəyi təqdirdə problemlərin yaşanmaması üçün əvvəlcədən tədbirlərin görülməsini vacib bilir.
Bu ilin 6 ayı ərzində Azərbaycan əhalisi 55,3 min nəfər artaraq 9,4 milyon nəfərə çatıb. Sosioloqların hesablamalarına görə, ümumilikdə ölkədə orta illik artım ümumi əhalinin sayının 1,3%-nə yaxındır. Dünya təcrübəsində isə bu göstəricinin 2 % ötməsi artıq demoqrafik partlayış ehtimalı ilə bağlı siqnal hesab olunur. Deməli Azərbaycanda da düşünməyə əsas var.
iqtisadçılar hesab edirlər ki, əhalinin artımı ümumilikdə dövlətin gücünün də artması baxımından çox müsbətdir. Amma əhalinin artması onun qayğılarının da artması deməkdir.
"Bu gün doğulan uşaq 20 ildən sonra əmək qabiliyyətli əhalidir. Gələcəkdə bizdə ciddi işsizlik problemi dura bilər. Bu 20 il ərzində, hələ o yaşa çatana qədər olmalıdır bunun sosial təminatı, bağçası, məktəbi", - deyə iqtisadçı Oqtay Haqverdiyev bildirib.
Yeri gəlmişkən, sosial infrastrukturla təminat göstəriciləri hələ ki, yüksək deyil. Məsələn, 2012-ci ilin rəsmi statistikasına əsasən şəhər yerlərində uşaqların cəmi 23,4 %-i, kənd yerlərində isə 8,6%-i məktəbəqədər təhsil müəssisələri ilə əhatə olunub. Vətəndaşlar isə daha çox uşağa sahib olmağı arzuolunan saysalar da, amma onları sosial çətinliklər narahat edir.
Əhali artımının müsbət tərəfi ilə yanaşı yarada biləcəyi qayğı da dövlətin diqqətindədir. Hələ 2012-ci ilin birinci yarısının sosial iqtisadi yekunları barədə danışarkən dövlət başçısı bu məsələyə xüsusi yer vermişdi.
Prezidentin ötən il bəhs etdiyi əlavə tədbirlərin görülməsinə artıq başlanılıb. Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyindən bildirdilər ki, artıq əhalinin artımı ilə bağlı yeni proqram hazırlanır. Sənəd 2014-2025-ci illəri əhatə edəcək. Nazirlik bununla bağlı müxtəlif dövlət qurumlarına müraciətlər edərək, onların təkliflərini toplayır, daha sonra proqram müzakirəyə çıxarılacaq və ilkin versiyası hazırlanacaq.
href="http://www.topnews.az/news/321879/Azarbaycanda-demoqrafik-partlayish-tahlukasi-var.html" style="rgba(25,148,218, 0.8
" target="_blank" class="sonses" rel="nofollow">http://www.topnews.az/news/321879/Azarbaycanda-demoqrafik-partlayish-tahlukasi-var.html mənbə)