+17 əjdaha
1. bir mənbədən gələn dalğaların digər dalğalarla və ya özü ilə interferensiya edə bilmə qabiliyyətinə deyilir. işıq dalğalarının misalında izah etməyə çalışacam. ideal koherent işıq dalğaları, yəni ideal interferensiya edən işıq dalğaları, nöqtəvi bir mənbədən yayılır və davamlı kəsintisiz tezliyi dəyişməyən dalğalara sahibdir. belə bir işıq mənbəyi əslində mövcud deyildir. bu cümlədə əslində koherentliyin iki növünün adını çəkmiş oldum:1. zaman koherentliyi:
işıq dalğası yayan mənbə kəsintisiz dalğalar əvəzinə xırda paketlər, pulslar şəklində dalğalar yayır. və bu xırda pulsların fazaları və tezlikləri birbirindən fərqlənə bilir. məsəlçün mənbə iki dalğa uzunluğu boyda bir puls yayır, puls dalğa çökəkliyində bitir. sonra bir dalğa periodu qədər fasilə verilir. ikinci yaranan puls dalğa çökəkliyindən başlamalıdır ideal koherent mənbədə. amma o dalğa çökəkliyindən başlamır, arada faza fərqi yaranır. və ya üçüncü gələn pulsun tezliyi daha çox olur, dalğa uzunluğu balacalaşır. nəticədə uzun zaman müddətində dalğa olduğu çox da nəzərə çarpmayan bir pulslar seli yaranır ki, bunlarda da dalğa təpəsinin, dalğa çökəkliyinin harada olduğunu bilmək olmur. nəticədə bu dalğanın istənilən başqa dalğa ilə interferensiyası da özü kimi xaotik bir quruluş olur. xatırladım ki, iki nizamlı dalğanın interferensiyası ya düz xəttdir, ya da nizamlı bir dalğadır. amma koherentliyi zəif olan, xaotik pulslar seli istənilən başqa dalğa ilə interferensiya edəndə ortaya yenə xaotik bir şey çıxır. nəticədə interferensiya müşahidə edilə bilmir. tipik nümunə otaq lampasıdır. təxminən ağ işıq yayır. ağ işığın içində istənilən rəngdə işıq var. deməli istənilən dalğa uzunluğunda görünən işıq dalğası var. bu da adi ev lampasını koherent bir mənbə yox, xaotik pulslar buraxan bir mənbəyə çevirir. indi nəyə görə interferometerlərdə lazerlərdən istifadə edildiyini başa düşmək olar. çünki lazerlər mümkün qədər bir rəngdə işıq buraxırlar və bu işıq da yüksək koherentliyə sahibdir. "mümkün qədər bir" deyə mənasız ifadə istifadə elədim çünki, bir rəng yalnız bir tezlikdə işıq dalğası deməkdi ki, bu da mümkün deyil. əvəzində mümkün qədər bir birinə yaxın tezlikdə işıq dalğaları göndərmək olar. onda işıq bir rəngdə görünər və alınan dalğalar çox da xaotik olmaz.
2. fəza koherentliyi:
ideal koherent mənbə yalnız bir nöqtədən ibarətdir. amma reallıqda bütün mənbələr müəyyən həcmə sahibdir. bu ona gətirib çıxarır ki, çoxlu saylı dalğalar müxtəlif bucaqlar altında və müxtəlif hərəkət xəttləri üzrə bir-birinin belinə minir. nəticədə yenə də bir xaos yaranır və interferensiya baş vermir. hesablamalar göstərir ki, fəza koherentliyi işıq mənbəyinin ölçülərindən, mənbə ilə detektor arasındakı məsəfədən və ölçmə qurğusunun ölçülərindən* əslində bu işığın daxil olduğu deşiyin ölçüləridir asılıdır. məhs bu asılılığın köməkliyi ilə ulduzların ölçüsünü müəyyən etmək mümkün olmuşdur. ulduzdan gələn işıqdan filter vasitəsi ilə yalnız bir rəng ayrılır, sonra bu işığın* bir rəngli interferenesiya edib etməməsi ölçmə qurğusunun ölçülərini* deşiyin dəyişdirməklə yoxlanılır. yuxarıdakı asılılığı yada salın. mənbə ilə qurğu arasındakı məsafəni nəzərə çarpacaq dərəcədə dəyişə bilmərik. ulduzun ölçüsünü də dəyişə bilmərik. amma qurğumuzun ölçüsünü dəyişdirə bilərik. müəyyən ölçüdə işıq koherentliyini itirir. buradan da əgər ulduza qədər məsafə bilinirsə, onun ölçüsünü də öyrənmək mümkün olur.
p.s. hər hansı ulduza qədər olan məsafə paralaks bucağının ölçülməsi ilə həyata keçirilir.