+14 əjdaha
1. işıq sürətinin qaliley transformasiyasına tabe olmamasından dolayı ortaya atılan nəzəriyyə. ceyms maksvelin tənliklərində işığın bütün qanunlarının verildiyini demişdim. bu tənliklərdən işığın yayılmasını izah edən bir dalğa tənliyini çıxarmaq olar. bu dalğa tənliyi açıq və aydın şəkildə elektromaqnit dalğalarının, yəni işığın yayılma sürətinin müşahidə sistemindən asılı olmayaraq saniyədə 300 min km olduğunu deyir. işıq sürətinin bu sabitliyi onun qaliley transformasiyasına tabe olmadığını göstərir. işıq sürətinin sabitliyi həmçinin michelson morley eksperimentinin nəticələrindən də aydın olurdu. anomaliyaya müxtəlif izahlar oldu. albert einstein-ın verdiyi izah indiyə qədər ən ağla batan izahdır və öz təsdiqini tapmağa davam edir. einstein təklif elədi ki, klassik fizikadakı bəzi anlayışları nəzərdən keçirək. o işıq sürətinin sabit qalmasını zamanın yavaşlaması və məkanın bükülməsi ilə izah etdi. bunu nisbilik prinsiplərini də diqqət mərkəzində tutmaqla belə izah etmək olar. bizə görə sabit dayanan cismin uzunluğu 5 metr olsun. əgər bu cisim işıq sürətinə yaxın sürətlərdə hərəkət edərsə, onda biz onun uzunluğunu 5 metrdən daha az ölçərik. zamanın yavaşlamasını isə belə bir fenomen ilə izah etməyə çalışım. myonlar deyilən zərrəciklər var. hansılar ki, atmosferimizin yuxarı qatlarında yaranırlar və işıq sürətinin 98%-inə bərabər sürətlə hərəkət edirlər. myonların ömürləri o qədər azdır ki, onlar yerin səthinə gəlib çata bilməzlər. sanki içlərində yarandıqları andan etibarən bir saatlı bomba var və onlar yerin səthinə doğru yolda partlamalıdırlar. ancaq yenə də necə olursa, myonların bəziləri yerin səthinə gəlib çata bilir. bu onunla izah olunur ki, işıq sürətinə bu qədər yaxın sürətlə hərəkət edən myonların daxili saatları, yəni həmin o bombanın saatı yavaş işləyir. və onlar yerin səthinə qədər gəlib çata bilirlər. eyni fenomeni məsafənin bükülməsi ilə də izah etmək olur. myona görə, yəni əgər sistemimiz myonun üzərindədisə, onda yer kürəsi işıq sürətinə yaxın bir sürətlə bizə doğru yaxınlaşacaq. yuxarıda yüksək sürətə sahib cisimlərin uzunluqlarının qısaldığını demişdim. bu səbəbdən atmosferin yuxarı qatlarından yerin səthinə qədər olan məsafə myonlar üçün qısalır və onlar yerin səthinə qədər gəlib çata bilirlər.zamanın yavaşlaması və məsafənin bükülməsi kimi effektlər bir sıra başqa fiziki kəmiyyətlərin də dəyişilməsinə səbəb oldu. amma enerjidəki dəyişiklik daha maraqlı idi. belə ki, yeni əldə olunan enerji düsturunda sabit dayanan cismin hələ də enerjisi var idi və bu e=mc^2-yə bərabər idi. xatırladım ki, indiyə qədər ancaq hərəkətdə olan cisimlərin enerjiyə sahib ola biləcəyi bilinirdi. * not: potensial enerji cismin vəziyyətinə görə sahib ola biləcəyi enerjidir, sahib olduğu yox. . bu yeni enerji növünə sabitlik enerjisi deyildi və bu düstur enerji ilə kütlənin birbaşa əlaqəli olduğunu, ekvivalentliyini göstərdi. öz təcrübi təsdiqini isə nüvə reaksiyalarında tapdı.
xüsusi nisbilik nəzəriyyəsində qaliley transformasiyasına analog olaraq lorens transformasiyası inkişaf etdirildi. yeni transformasiya doğurdan da relyavistik olmayan sürətlərdə qaliley transformasiyasına bərabər idi, deməli gündəlik təcrübələrlə ziddiyət təşkil etmirdi.
xüsusi nisbilik nəzəriyyəsinin aşağıdakı problemləri var ki, ümumi nisbilik nəzəriyyəsinin inkişaf etdirilməsini zəruri ediblər.
1. xüsusi nisbilik nəzəriyyəsi də ancaq inersial sistemlərə bağlı qalıb. yəni əvvəlki nisbilik prinsipləri kimi o da inersial olmayan sistemlər haqqında fikir ifadə etmir.
2. xüsusi nisbilik nəzəriyyəsində yalnız müstəvi, düz xətli koordinatlar işlədilir. bunu mühazirədə müəllim deyərkən, qarşımda oturmuş erməni qrup yoldaşım, yanında olan tələbənin qulağına bu şəkildə pıçıldamışdı "çünki digər koordinat sistemləri əyri xətli, yəni təcilli hərəkəti izah etmək üçün var". erməni yoldaşımın təsbiti xoşuma gəlmişdi, o haqlı idi.
(bax: ümumi nisbilik nəzəriyyəsi)