+5 əjdaha
2. əlaqəli və yüksək səviyyəli bir yazıqızıl dövr
indiki cavanlar bilməz məsələsi, sovet dağılan vaxtlarda, rusiyaya gedən həmvətənlərimizin bir qızıl dövrü olmuşdu. əsasən rayonlardan gedən gənclər saxta araq buraxmaq işiylə qaz vurub qazan doldururdular. bunun üçün heç bir savad, xüsusi bacarıq da tələb olunmurdu, metrikanı cibinə qoyub getmək bəs eləyirdi. qısa vaxtda varlanmış həmvətənlərimiz yaşadıqları rayonlara, kəndlərə qayıdıb, özlərinə təmtəraqlı ad günləri, məclislər keçirirdilər, göstərişli maşınlar alırdılar, evlərini böyüdürdülər, ətrafına hündür daş hasarlar çəkdirirdilər. su bulaqları düzəltdirib üstünə adını yazdıranlar, hətta pirlərdə türbələr tikdirib üstünə şəklini qoyduranlar da olurdu. çox keçmədən vəziyyət dəyişdi, bazarlara nəzarət gücləndi. vəziyyətin həmişə belə qalacağı havasına girənlər isə ayaq uydura bilmədilər bu dəyişikliklərə. çünki artıq pul qazanmaq əvvəlki kimi asan deyildi, daha mürəkkəb münasibətlərdən, qəliz vəziyyətlərdən baş çıxarmaq tələb eləyirdi. beləcə, həmvətənlərimizin bəziləri sadəcə dolanmağa bəs eləyən gəlirlə rusiya bazarlarda qalıb işləməyə davam elədi, bəziləri isə kəndlərinə qayıdıb, əvvəlki həyatlarına elə qoyub getdikləri yerdən davam elədilər.
indi bütövlükdə iqtisadiyyatımızın vəziyyəti belədir. qızıl dövr bitdi. pul qazanmaq üçün heç bir xüsusi savad və bacarığın tələb olunmadığı, yerdən çıxarıb satdığımız nefti qızıl saydığımız dövr gəlib keçdi. indi, ya vəlvələdən, ya zəlzələdən, neft sudan ucuzdur. çox deyildi, çox danışıldı. qara qızılın insan kapitalına çevrilməsi, neftdən asılılığın azaldılması, iqtisadiyyatımızın şaxələndirilməsi... xaricə oxumağa tələbə göndərilməsi işi düzgün idarə edilmədi. oxuyub gələnlərdən düzgün faydalanılmadı. texnoparklar yaradılmadı ki, elmi sənayeləşdirə bilsinlər. azad sənaye və ticarət zonaları yaradılmadı ki, sənayeni ticariləşdirə bilsinlər. bakıdan çıxıb hansı rayona gedirsən-get, yolun qırağında kilometrlərcə heç bir işə yaramayan şoran torpaqlar uzanır. bu ərazilərdə azad iqtisadi zonalar yaradılmadı. hər şey çox sadə idi əslində. xarici investorlar üçün sərfəli şərait yaradılacaqdı ki, gəlib qurub-yaratsınlar. heç 10 il, 15 il onların vergisinə də ehtiyac yox idi. qoy gəlib işləsinlər, qazandıqlarını da aparsınlar. tək şərti o olsun ki, əksərən bizim vətəndaşları işlətsinlər və öyrətsinlər. (bəzi strateji sahələrdə yerli şərik şərti də qoyula bilərdi) o vaxtki neft gəlirləri bu işlərin infrastrukturunu yaratmağa da imkan verirdi, onları vergilərdən azad eləməyə də. elə olmuş olsaydı, bu gün vəziyyət tam başqa cür olardı. torpağın verdiyi ilə yox, ağlımızın məhsulu ilə qurulan iqtisadiyyatımız olardı. bizsə torpağın verdiyinə bel bağlayıb, bir borudan asılı bir iqtisadiyyat qurduq. həmişə belə qalacaq havasına girdik. pullar təmtəraqlı məclislərə, göstərişli maşınlara, böyük evlərə və onların hündür divarlarına xərcləndi. əlavə dəyər yaratmayan tikililər tikib üstünə adımızı yazdırdıq. qızıl dövr isə gəlib keçdi... artıq yerdən çıxan heç nə qızıl deyil. heç qızılın özü də. qızıl ancaq beyinlərdir, beyinlərin məhsullarıdır.
heç bir vəziyyət də çıxılmaz deyil. ağlın yolu birdir, bunun üçün isə heç vaxt gec deyil. illərdir danışılıb, deyilib. indi bu işləri görmək əvvəlki illərdən daha çətindir amma nə qədər vacib və təxirəsalınmaz olduğu da əvvəlkindən daha aydındır. yəqin ki, hazırki gedişatı yavaşlatmaq üçün bir sıra maliyyə tədbirləri üzərində baş sındırılır (xarici borclanma və s.) ancaq ümid eləyirəm ki, bundan sonra cəlb olunacaq hər bir vəsait təxirəsalınmaz şəkildə gələcək 10 ilə hesablanmış gerçək iqtisadiyyat quruculuğuna xərclənəcək. ümid eləyirəm ki, nüfuzlu universitetlərdə təhsil almış və uğurlu beynəlxalq təcrübəsi olan kadrlar cəlb olunub, onlara işləmək üçün tam şərait yaradılacaq. iqtisadiyyat liberallaşdırılıb, xarici və daxili sərmayəçilər üçün sərfəli ediləcək. ən əsası isə, elmi sənayeləşdirib, sənayeni ticariləşdirmək üçün ən qısa zamanda texnoparklar və azad iqtisadi zonalar yaradılacaq.
əgər olacaqsa, əsl qızıl dövr də onda başlayacaq. (c) natiq bayramov