+13 əjdaha
1. çox sensasiyalı başlıq olacaq ama bu bir reallıqdır. partizancasına quru faşizm edəcəyimizə bu reallığı oturub dərk və qəbul etməliyik. ilk öncə azərbycan adını incələyəndə görürük ki , tarixi azərbaycan bugünkü cənubi azərbaycandır. arazın şimlındakı torpaqlar isə tarixən arran, şirvan və b. adlanıb. arazın şimalındakı torpaqlara azərbaycan adının verilməsini 20. əsrin əvvəlindəki aydınlarımıza borcluyuq. 1893.də sultan ikinci əbdülhəmidin hazırlatığı xəritədə də , çar rusiyasının 19.yüzillik xəritələrində də şimala azərbaycan deyilmir. azərbaycan ancaq cənuba aid edilir. ümid edirəm ki , azərbaycan adı məsələsinə aydınlıq gətirdim. keçək işin məğzinəbakalavr təhsili zamanı , 19. əsr azərbaycan tarixi dərsində məşhur tarix professorlarımızdan birinə sual verdim ki , ay müellim axı rus iran müharibəsinin qalib gələni rusiyadır , ancaq hər ikisində də daha az torpaq sahəsi qazanıb irana görə. bu tarixdəki klassik torpaq bölüşdürmə söhbəti ilə düzgün gəlmir axı. cənab prof. qıvır zıvıra salıb sualımı keçişdirdi. ancaq sual əlbəttə narahat edirdi. sonra daha çox mütaliə etdikcə , daha çox qərbli tarixcilərin fikirləri və əsərləri ilə tanış olduqca bu bölüşdürmə hekayəsinin azərbaycanın əldəqayırma tarixciləri tərəfindən uydurulduğunu gördüm. 19.yüzillik başlayanda məlumdur ki , bugünkü azərbaycan və cənubi azərbaycan irandakı qacar sülaləsinin hakimiyyətində idi. mən iran işğalında idi fikrinə də qarşıyam . çünki şərq və qərb dövlətçilik ənənələrində ciddi fərqlər var. qərbdə sülalə nə olur olsun , tarixi ad əsas alınırdı. məsələn hohenzollernlər dövləti yox , alman imperiyası , habsburqlar dövləti yox , avstriya imperiyası və b. şərqdə isə vəziyyət tam əksi idi. səfəvilərə , qacarlara , əfşarlara qərb tarixçiliyində birbaşa iran imperiyası deyilməsi də oryantalist baxışın məhsuludur. şərqdə hər şey sülalə adı ilə bağlıdır. o baxımdan iran işğalında idi fikri yanlışdır.hamının bildiyi kimi qacarlar heç fars deyildirlər. araya bir bilgi də sıxışdırım . hətta sonuncu şahlardan müzəffərəddin şah qacar fars dilini necə deyərlər it günündə bilirmiş. başdan aşağı aksentlə danışırmış. qacarların zəifliyi ilə de facto kiçik dövlətlər yəni , xanlıqlar çıxdı ortaya. diqqət edək heç biri de jure dövlət deyildi bunların.hüquqi baxımdan qacar dövlətinin ərazisi sayılırdı bu xanlıqların əraziləri. dağlıq qarabağ kimi düşünün siz , tam da üst üstə düşür. fikrimi gücləndirmək üçün belə bir arqument də gətirim. mərkəzi qacar hökumətinə qarşı qubalı fətəli xan rusiyadan kömək və dəstək istəyir. rusiya isə cavabında bildirir ki , sənin o başında olduğun xanlıq onsuz da qacar ərazisi və mülküdür. yəni , ortada bir hüquqilik məsələsi var. tarixin təməli bu hüquqilikdir , legality , legitimacy da deyə bilərsiniz buna. rusiya da bu hüquqilik məsələsinə riayət edir . qacarların daha da zəifləməsi ilə , rusiyanında iştahı qabarır və məlum müharibələr başlayır. hər iki müharibədə də qacarlar məğlub olur. məlum müqavilələrlə qacarlar torpaqlarının bir qismini itirir. ortada azərbaycan deyə bir şey yoxdu , buna diqqət edək . qacarlar cənubi qafqazı itirirlər . bizə sıranan odur ki , ortada bir iran , bir rusiya , bir də zəifləmiş azərbaycan var. rusiya və iran hücum edirlər bu azərbaycanı işğal etməyə və sonra azərbaycan bu ikisi arasında bölünür. real olan isə oratada bir rusiya var , bir də qacarlar. yenə diqqət edək , qacarlar ikinci müharibəyə ona görə başlayır ki , itirilmiş ərazilərini geri qaytarsınlar. azərbaycan tarixçilərinin məntiqi ilə baxsaq o zaman bir uyuşmzlıq olur. axı qacarlar elə birinci müharibədə də bütöv azərbaycanın daha böyük qismini almışdılar . nəyə görə ikinciyə başlasınlarki , həm də məğlub olan bir dövlət daha böyük torpaq sahəsimi alar . məntiq baxımından reç pospolitanın bölüşdürülməsi ilə bizim bu saxta hekayəni müqayisə edin. azərbaycan xanlarının tutum və davranışları da bizi bu mövzuda fikir sahibi edir.bütün xanlıqlar rusiyaya qarşı çıxır çünki xanların çoxu elə qacar soyundan idi . müharibə bitdikdən sonra da keçmiş xanlar irana qaçırlar , yəni qphumlarının yanına . hər iki müqavilə də azərbaycan tarixcilərinin dediyi kimi yalnız azərbaycana aid deyil , gürcüstan dağıstan da buna daxildir. çünki qacarlar gerogiyevsk müqaviləsini tanımırdı və gürcüstanında hüquqi qacar ərazisi oduğunu deyirdi.