+7 əjdaha
1. 2015-ci ilin “silver screen”üçün çox da uğurlu keçmədiyi qənaətindəyəm, mainstram kinomatoqraf vizyon filmləri tamaşaçısına çox şey vəd etmədi…təbii ilin sonuna doğru bizləri bir çox “bomba”lar (macbeth, lobster, son of saul vs ) gözləsə də, ümumilikdə götürsək “sweet november”’ini yaşayan 2015-ci ili kino sənətinin durğun və rəngsiz bir il kimi xatırlayacağam...filmlər haqqında nəsə cızma-qara eləmədiyim çox oldu...uzun zamandan sonra bugün izlədiyim “the dressmaker” adlı film haqqında yazmaq istəyirəm...film ərzində beynimdə dönüb dolaşan fikirləri, film simvolikasının hermetik və lümen işarələrini sistemli hala gətirmək üçün yazmaq, sizlərlə paylaşmaq istədim...buradan sonrası spoiler yükü daşıyır, filmi izlədikdən sonra oxumanızı məsləhət görürəm...
--spoiler--
1950-ci illər...müharibədən sonra modanın sürətlə inkişaf etdiyi, chanel, dior, balmain (2 həftə bundan əvvəl türkiyədə izdihama səbəb olmuş balmain, özüdür ki var) , balenciaga kimi "creme de la creme", bizim dildə desək dizaynerlərin qaymaqları olan əjdahaların moda aləminə ilk addım atdığı illər ...filmdə hər şey kate winslet’in canlandırdığı tilly dunnage’in western filmlərini xatırladan bir qəsəbəyə, birdview bir planla yuxarıdan çəkilən minibüsdə gəlməsi sekansıyla başlayır...daha çox filmlərdə, (əsasən də western filmlərinə, shane məsələn) rast gəldiyimiz yad və yabançı bir adamın qəsəbəyə gəlməsiylə başlayan təhkiyə texnikası bu filmdə də uğurla istifadə olunmuşdur...haşiyə çıxaraq qeyd etmək istəyirəm ki, bu texnikanın əsasını jane austen məşhur “qürür və qərəz” romanında mr. darcy və mr. bingleyin qəsəbəyə gəlməsi ilə qoymuşdur...təhkiyyəşünaslıqda (narratology) klasik təhkiyə sxematikası protogonist-point of view-agency üçbucağında qurulur...buradaki agency hekayəni başladan, hekayənin gedişatına təkan verən katalizator (agent provocateur- qadın altpaltarı markası olanından yox aaa -* ) kimi anlaşılmalıdır...əlqərəz, tilly qızımız dərzidir və illər öncə qəsəbədən xatırlamadığı bir qətl ucbatından sürgün edilmişdir...bu səbəbdən travma alan və “lənətli” olduğunu düşünən tilly illər sonra həm travmasıyla üzləşmək və “lənəti” qırmaq üçün (edipvari bir təhkiyə uzantısı) qəsəbəyə geri dönür...tillynin əsl adı myrtle olsa da o bu adı ilə çağırılmaqdan xoşlanmır...nə qədər açıq bir simvolizm...qəsəbənin adına da xüsusilə diqqət çəkmək istəyirəm ki, çox manidardır...dungater (ingilis dilində dung- təzək, peyin deməkdir)... filmin sonuna yaxın biz bu adın necə də dəqiqliklə seçildiyini anlayırıq)...qəsəbədə hərkəs tillyni uşaqkən qəsəbənin bələdiyyə başçısı ya da kənd soveti fason bir vəzifəni icra edən evan pettymanın (filmdə çox az replikası olmasına rəğmən olduqca iyrənc bir obraz olaraq təsvir edilir,arvadbaz (ama altdan alta misoginist), arvadını dərmanla uyuşdurduqdan sonra ona təcavüz edən, kiçik bir qız uşağını anasından ayıracaq qədər qəddar biri) oğlu stewart pettymani öldürməsində günahkar bilir...ama nə tilly, nə də anası molly bu hekayəni xatırlamır...film boyu bu hadisə paralel hekayə olaraq flashback texnikası ilə verilir...
filmin ikinci əsas rolu, tillynin anası molly obrazını oynayan judy davis üstləyir...tilly qəsəbədən getdikdən sonra evinə qapılmış və dəli olmuşdur...buradaki dəlilik, daha çox fukodiyen mənada dəlilik kimi başa düşülməlidir...molly cəmiyyətdən təcrid edilmiş (dəli olmadan öncə “fahişə” olaraq və daha sonra “dəli” olaraq) və cəmiyyət tərəfindən “dəli” olalaraq damğalanmışdır...onun dəliliyi travmatik bir qırılma nöqtəsi, reallıqdan qaçma mexanizması kimi görülməlidir...filmin gedişatında da molly’nin əslində dəli olmadığını, çox qıvraq bir zəkaya, kəskin yumor hissinə və güclü bir xarakterə sahib olduğunu görürük...film ümumiyyətlə juliette binoche’un oynadığı şokolad filmi və nicole kidman’ın oynadığı dogville filminin bir qəlibdə əridilməsi kimi gəldi mənə...filmin ilk yarısı olduqca əyləncəli və rənglidir...qəsəbəyə gələn balenciaga və dior atelyelerində haute couture sənətinin incəliklərinə yiyələnən tilly’ni ilk başda qəbul etməyən qəsəbə əhalisi daha sonra onun əl işlərindən yaralanmağa başlayır...chocolatın johnny depp’i qədər də olmasa liam hamsworth filmin “jeune”ü rolunu məharətlə ifa edir...filmin “yaxşı polis”i, gay bir obraz olan matriksdən agent smith olaraq tanıdığımız hugo weavinge çox yaraşdığını qeyd etmək istəyirəm...
filmin ikinci yarısı isə drammatik dozu çox yüksək olan bir filmə doğru təkamül keçirir...teddynin və mollyinin ölümü, tillynin atasının kim olduğunu öyrənməsi, bully (məktəblərdə daha zəif uşaqları incidən insanlar üçün istifadə olunan söz) stewart pettyman’nin yenə bull (öküz) kimi öz boynunu qıraraq təsadüfən ölməsiylə təhkiyənin razvyazkasını görürük...film karma fəlsəfəsini doğrulayaraq bizlərdə katarsis effekti yaradaraq bitir...
filmin sonundaki bir məqamı qeyd edərək bitirmək istəyirəm...filmin sonunda tilly sarı rəngli mantosuyla yaşadığı evi və bütün qəsəbəni yandırır...sarı rəng simvolikada cəmiyyət tərəfindən marjinallaşdırlanların, təcrid olunanların (əsasən avropada orta əsrlərdə yəhudilərlə xarakterizə olunur), ötekilərin rəngidir...filmin sonunda bu rəngi üzərinə geyən tilly keçmişini, xatirələrini və “lənətli” qəsəbəni yandıraraq melbruna (ilk sürgünə gedərkən göndərildiyi şəhər) gedərək bir anlamda yenidən başa dönür...bu dəfə ürkək və qorxaq olaraq yox, travmasıyla üzləşmiş və regresdən çıxaraq onu aşmış bir fərd olaraq yeni həyata başlayır...
--spoiler--