2.savant sözünün mənşəyi Latınca sapiere (ağıllı olmaq) sözündəndir. Bu termin ilk dəfə fransada yaranıb ki, fransızca savoir feli "bilmək" kimi tərcümə olunur. ağıllı, bilikli mənasındadır.
Savant Sindromu isə əsasən, əqli zəifliyi olan şəxslərin müəyyən bir sahədə ortalamanın üstündə bacarıqlar nümayiş etdirməsi ilə müşayiət olunan vəziyyətdir. Bu bacarıqlara sürətli hesablama, rəssamlıq, musiqi bacarığı və s. aiddir. ən çox rast gəlinəni kalendar savantlarıdır. Məsələn, ilin istənilən gününün həftənin hansı gününə düşdüyünü sürətlə hesablaya bilirlər.
Savant sindromu ilə bağlı yanlış bilinən bir neçə məlumatı paylaşmaq istəyirəm. Adı autizm və asperger sindromu ilə yanaşı işlənsə də, sadəcə bu sindromlarda deyil, digər intellektual geriləmə yaşayan şəxslərdə də rast gəlinir. autistik insanların isə Ortalama 10%-ə qədərini təşkil edir. 2 qrupa bölə bilərik – yarısı autizm və ya asperger sindromlu, qalan yarısı mərkəzi sinir sistemi zədələnmələri (inkişafdan qalma da ola bilər) və xəstəliklərinə sahib şəxslərdə. Yəni bütün autistiklər savant, bütün savantlar autistik deyil.
bütün savant sindromlular aşağı iq-yə sahib olurlar? – yox. əksəriyyət 70-dən aşağı iq-yə sahibdirsə, bu sindrom özünü normal intellekt səviyyəsi (125 iq-yə qədər) olan insanlarda da göstərə bilir.
Bir üstünlük kimi səslənir, amma savant sindromu neyro-psixoloji bir pozğunluqdur. Yəni Mexanizmini nevroloji pozğunluqla açıqlamaq olar. Bunun da səbəbi daha çox beyinin sol yarımkürəsinin gicgah payının ön hissəsi ilə əlaqələndirilir (left anterior temporal lobe). sonradan qazanılma savant sindromu bu nahiyənin travma və zədələnmələri nəticəsində ortaya çıxır. Belə ki, bu anatomik nahiyə semantik yaddaşla əlaqəlidir. Savant sindromunda gözlənilməz şəkildə yaddaş və digər funksiyaların irəliləməsinin müşayiət olunmasına baxmayaraq, nitq, oxuma, yazma, dərketmə kimi proseslərin zəif olduğunu görmək olar.
Sidney universitetinin alimi allan snyder-ə görə, əslində hər birimizin içində bir rain man var. Süni şəkildə Beyinin müvafiq nahiyəsinin stimulyasiyası ilə müvəqqəti olaraq o mental funksiyanı aradan qaldıra və "savantlığı" aktivləşdirə bilərik.
Aşağıdakı şəkildə elektrik cərəyanının yaratdığı maqnit sahəsi ilə latl bölgəsinin induksiyası göstərilib. Bu təkrarlanan transkranial maqnetik stimulyasiya (Repetitive transcranial magnetic stimulation) adlanır.
amerikanın meqasavantı kimi tanınan kim peekmakrosefaliya ilə doğulmuşdu və beyin yarımkürələrini əlaqələndirən corpus callosum ageneziyasına sahib idi. bu vacib törəmə iki yarımkürəni əlaqləndirən sinir liflərindən ibarətdir. bu səbəbdən kimdə sağ və sol lobların bir-birindən əlaqəsiz inkişaf etdiyini və fərqli funksiyalar yerinə yetirdiyini demək olar.
3. Fərz edin ki, yıxıldınız və başınız bir yerə dəydi ya da tennis topu düz kəllənizə istiqamətləndi.
Huşunuzu itirdiniz və oyandığınızda isə hər şeyi fərqli görməyə və hiss etməyə başladınız. Bu anlıq yanılsama idi yoxsa yeni şeylərin başlanğıcı?
Əlinizə aldığınız fırça gözünüzə əvvəlki kimi adi gəlmir, onunla çox gözəl işlər çıxaracağınızı bilirsiniz. Ya musiqiyə ya da riyaziyyata və başqa elm sahələrinə bir ya da bir neçə sahəyə marağınız ola bilər. Və odur, həkim gəlir və sizə "siz savant sindromuna sahibsiniz" deyir.
Simptomları:
-Hər hansı sahəyə maraq və yüksək səviyyədə bacarıq
-Göz kontaktı qura bilməmə
-Yaşıdları ilə münasibət qurmamaq
-Empatiya qura bilməmək (qarşısındakının acı ,qəmi, sevincini hiss etməmə)
-Əyləncə, maraq ,uğuru bölüşməmək
Bu xəstələrə "idiot savant" deyirlər. Axmaq dahilər adlandırılan bu şəxslər ya autizmli ya da beyin xəsarəti almış bir adam da ola bilər. Bu beyin zədəsi nəticəsində siz ağır səviyyədə zehni yaralanmaya ya da zehni çatışmazlığa sahib olacaqsınız ki, özü ilə birgə savant sindromunu da gətirəcək və qeyri-adi zehni bacarıqlara sahib ola biləcəksiniz. Amma buna baxmayaraq ümumi zəka səviyyəniz ortalamanın altında olacaq. Bəli, ortalamanın altı. Ancaq bəzi savant sindromlular "IQ" testində o qədər yüksək nəticə göstərirlər ki, onlar "super dahilər" adlandırılır. Əslində buna səbəb həmin savant sindromluların, həmçinin autizminin də olması deməkdir ki, autizmlilər yüksək intellektə sahib olur və ıq səviyyələri yüksək olur. Savant sindromuna sahib şəxslərin yarısı autizmlə (və ya asperger sindromu (yüksək işgörümlü savant) bağlı ( 3 cür autizm vardır və onlardan biri autizm-savantdır, dünyada 50 nəfər buna sahibkən , 1000 nəfər və ya daha çoxu isə sadəcə savantdır. ) , digər yarısı isə zehni çatışmazlıq və ya mərkəzi sinir sistemi xəstəlikləri, (əsas etibarı ilə beynin sol yarımkürəsi) yaralanmaları ilə əlaqədar yaranır. Ümumiyyətlə, bu çox nadir hallarda baş verə bilən psixi pozuntudur. Xəstəliyin inkişafı zamanı əqli cəhətdən geri qalmış insanları " dahilik adasına" (şəxsiyyət məhdudluğuna baxmayaraq bir və ya bir neçə qabiliyyətə mükəmməl səviyyədə malik olmasına ) gətirib çıxarır. Sindrom genetik və ya sonradan qazanılmış ola bilər. Onlar çətinliklə oxuya və ya hətta bir səhifəlik yazıda yüzlərlə səhv buraxa bilərlər. Ancaq beynində 6 rəqəmliləri bir-birinə vura və ya 23 may 3027-ci ilin həftənin hansı günü olduğunu söyləyə bilərlər.
Elə ən çox yayılmış savant növü təqvim savantlarıdır, digər növlər isə yaddaş ,hesab , incəsənət, məkan, musiqi ilə bağlı qabiliyyətləridir.
(youtube: )
(youtube: )
Tom Cruise və Dustin Hoffman-ın iştirak etdiyi "Rain man" filmində Kim Peek autizmli savantın həyatı əsasında çəkilmişdir. Kim Peek eyni zamanda hər gözü ayrılıqda 1 səhifəni oxumaqla 2 səhifəni oxuya bilirdi. 54 yaşında ölsə də onun yaddaşında 9000 dən çox kitab var idi və anlaya bilərik ki, insan beyni düşündüyümüzdən daha bacarıqlıdır.
Daniel Tammet- 1həftəyə 1 dil öyrənir. Pi ədədinin 22500 mərtəbəsini 5 saata söyləyərək Avropa rekordunu qırmışdır.
Buğra Çakır- ingiltere Kral Akademiyası imtananında 2-ci yerə çıxmış və Cambridge üniversitetində oxumağa layiq görülmüşdür.
Leslie Lemke- anadangəlmə kor olsa da piano ifa edir, 1000-lərcə musiqi parçasını bilir və dünyanın hər yerində konsertlər verir.
1il əvvəl final edən "Mucize Doktor" serialında Ali Vefa obrazı ilə bir savant sindiromlunun əli ilə toxunaraq MR çəkməsi əslində o qədər də uydurma deyil. Əgər bir savant tibbi biliklərə sahib olarsa bu ediləcəklər o qədər də qeyri-adi gəlməz.
(youtube: )
Bu məsələnin epidemiologiyasına gəlmiş olsaq, savant sindromlu insan sayı ilə əlaqədar dəqiq statistika yoxdur.Ancaq hər10 autizmlidən birində savant sindiromu vardır deyə bilərik. Qəfil/sonradan qazanılmış savant sindormlu xəstə sayı 50-dir.
2009-cu ildə Britaniyada Autizmli uşaqların 137 valideyni üzərində aparılan araşdırmada, 28 faizinin övladlarında "normal insanlar üçün qeyri-adi olacaq səviyyədə" savant bacarıqlara malikləri var.
Əslində sindrom dediklərimiz xəstəlik deyil, sadəcə əgər bir savantlı ilə rastlaşsanız ona qarşı həssas olmağa çalışın və bu qeyri-adi qabiliyyətlərini izləməkdən zövq alın.
1. bu sindromlu adamlar iri sayda olan riyazi hesablamaları tapmaqda təqvimlə bağlı suallara asanlıqla cavab verməkdə çətinlik çəkmirlər.bu sindromdan əziyyət çəkən adam modelinə dastin hofmanın "yağış adam'' filmində canlandırdığı reymond bebbit personajı ilə tanış ola bilərik.hansı ki filmin baş qəhrəmanı reymond bebbit məhz kim pik adlı savant sindromlu insanın həyatından təsirlənərək yaradılıb.həmin bu kim pikin əldə etdiyi məlumatın 98%-in yadda saxlamaq gücünə malik beyninin olduğu aydınlaşıb.kim artıq 16aylığından oxumağı bacarmışdır.bu cür qeyri-adi qabiliyyətinin olmasına rəğmən o ancaq 4 yaşında yeriməyi öyrənmişdir.təhsilinə gəldikdə isə kimi heç bir məktəb şagird kimi qəbul etməmişdi.əlli doqquz il ömür sürən kim ailə həyatı qurmamışdır.iq-sü 87 olduğu müəyyənləşdirilib.
)