+6 əjdaha
1. dərin dövlət, başqa bir deyimlə dövlət içində dövlət anlayışına ilk dəfə hamımız məhşur " qurdlar vadisi" serialındakı avtomobil qəzası səhnəsində rast gəlirik. həmin səhnəcik, birə-bir 1997-ci ildə baş vermiş susurluk ətrafındakı qəzanın yansıtmasıydı. qəza zamanı bir neçə ünlü türk iş adamları, eləcə də mafia adamı olan abdullah çatlı var idi. abdulla çatlı zamanının ən məhşur killer-lərindən hesab olunurdu. ülkücülər arasında böyük rəğbətə malik idi və " rəis" deyə xitab olunurdu.məhz bu olaydan sonra, dərin dövlət anlayışı gündəmi zəbt etməyə başladı. bəs dərin dövlət nədir? burda əsasən türkiyə modelini nəzərdən keçirəcəyik.bütün dönəmlərdə olduğu kimi dövlətin birbaşa deyil, dolayı yollarla hər hansısa siyasi prosesə müdaxiləsi qaçınılmazdı. məhz " gizli əl" kimi qələmə verdiyimiz şəxslər özlərini max. açığa vermədən prosəslərə yön verməyə çalışırlar. lakin, 82ci il kənan evrən dövlət çevrilişi deyilənlərin tam əksinə olaraq bütün siyasi proseslərə açıq müdaxilə elədi. xatırladaq ki, bu zaman kimi türk siyasi tarixində 60 və 70ci illərdə də hərbi çevriliş olmuşdu. siyasi partiyalarin, siyasi xadimlərin fəaliyyəti qadağan olundu. istisna hal olaraq bir müddət sonra ana vatan partiyasi (anap) turgut özal xətti ilə fəaliyyətə başladı. 89cu ildə turgut özal president oldu. özalın qəfl və müəmmalı ölümü ilə süleyman dəmirəl-tansu çiler höküməti quruldu. tansu çiler bir neçə dəfə açıqdan-açığa abdulla çatlıya dəstəyini bildirdi. hərbi bütün hallarda dövlətə müdaxiləsi açıq aşkar görünürdü. 97ci il fevral.(şubat krizisi) zamanı hərbiçilərin hökümət binasına girərək, qısa müddətdə höküməti buraxmalarını tələb etmələri ilə məhşur şubat krisizi başlandı. erbakan höküməti istefaya getməli oldu. yanılmıramsa, onlar da dini partiyadan gəlmişdilər. dini dünyagörüşü bütün sahələrdə kəskin basqı altında idi. hərbi kəsim kəmalist ideologiyanı təbliq etdiyindən, daima sekulyar dəyərlərin ön planda olmasını tələb edirdilər. dini dünyagörüşü özündə əks etdirən rifah və sədaət partiyaları bağlandı. 2001-ci ildə prezident sezerin ana yasanı fırlatması yenidən dövləti böhrana (red. 2001 krizisi) soxdu. bununla belə rifah və sədaət partiyasının küllərindən törəyən akp siyasi meydana girməyə başlayırdı. 2002dən bu yana akp tarixi bizlərə demək olar ki, məlumdu. əsas nüans, burda 2007-ci ildə hərbiçilərin yenidən dövləti ələ keçirtməyə çalışmaları idi ki, bu dəfə elektron yolla e-referendum ilə dövlət çevrilişinə cəhd olundu. daha sonra isə 2008-ci ildə akp-nin hicabla tədris ocaqlarında təhsil almaq üçün qanun dəyişikliyi konustitusiya məhkəməsində nəinki rədd edildi, hətta ana yasanın türkçülük maddəsi əsas gətirələrək akp-nin fəaliyyətinə xitam da verilməsi istənildi. buna qarşılıq olaraq, akp bu qanun dəyişikliyini geri çəkdi... bununla paralel isə dövlət məhşur ergenekon araşdırmasını başlatdı. kütləvi həbslər, araşdırmalar səngimək bilmirdi. yüksək çinli generallar göz altına alındı. ən son zərbəni isə yeni seçilməli olan hərbi quruma, şuradan olan hər hansı bir general deyil, akp tərəfindən təyin olunmuş dövlət xadimi gətirildi. bu hadisə türkiyə tarixində bir ilk idi.
dərin dövlətin fəaliyyəti bununla da məhdudlaşdırılıb mı, hələ də sual olaraq qalır. lakin, bir şey aydındır ki, 2000lərin əvvəllərində akp-nin avropa qurumları qarşısındakı öhdəlikləri sırasına dövlət institutlarının, eləcə də cəmiyyətin demokratikləşməsi daxil idi və o da bunu demililitarizasiya yolu ilə həyata keçirtməyə çalışırdı.