64. Qəbul olduğum universitet kodlaşdırmada belə 15ci olan Sumqayıt dövlət universiteti olduğunda və bütün sinif yoldaşlarım bakıya qəbul olduğunda mənə qarşı necə mobbing tətbiq etdiklərindən yazsam içiniz daralar. Məqsəd bu deyil zatən. Sumqayıta qəbul olduğum bilinən gün sevimli xalam zəng edib "boooy, sincabdan ehtiyatlı ol narkaman zad olar" demişdi.. Mən narkaman olmadım arkadaşlar, amma o sumqayıtla bağlı bu mənasız düşüncəyə sahiblərin narkomaniyaya meyilli olduğunu anladım, nəysə. Sumqayıtı ilk gördüyümdə çox heyran qalmışdım. 17 il bakıdan başqa şəhər tanımayan sincab sumqayıta vurulmuşdu hətta. Əsas səbəb mamamın gözündən uzaq idim,eheheh.
Təbiiki hal belə olanda, istədiyim zaman dərsə girməyib sumqayıtı gəzirdim dostlarımla. Bir adam görmədim sumqayıtda narahat etsin insanı(sapıklar istina adam deyil). Sumqayıtda doğulub böyüyən qrup yoldaşımın düşüncəsi bakıda kaspi liseyinin məzunundan qat qat gözəl düşüncəyə sahibdi.
insanları gülərüz ,mehriban, dönərləri dadlı, hələ marketdəki kassır qızlarla padruqa belə olurdum karantin girdi araya. Sumqayıta getdiyinizdə avtovağzalda qəhvəyi paltolu bir dayını ora bura gedəndə görəcəksiz. Heç tanımıram onu amma həmişə hundayda orta yerdə oturmasln qızlar deyə oğlanlara qaqaş olar yer dəyişəsiz deyib. Qışın soyuğunda siz içəridə gözləyin gələndə fit çalacam gəlin deyib. Həqiqətən bakıda görmədiyim insanlığı sumqayıtda gördüm. Ən azından 17 il tapmadığım dostluğu tapmışdım , 19 il görmədiyim sevgini görmüşdüm.
Sumqayıt deyən də yetiim 20 qəpiyin vaaar deyə məzə pıqqıldatmağa çalışanların həqiqətən oksigen israfı olduğuna inanıram.
Sumqayıta getsəniz mütləq oranın dönərlərini qutablarını şaurmalarını və ən əsası bulvarındakı yede-ə gedib pizzasından yeməyi unutmayın. insanları zatən qızıl kimidi, əl təamlarıda elədi.
Universiteti həqiqətən müəllimlər bal yazmağa gələnə qədər çox yaxşıdılar ;d biraz şüvən olun çoxbilmiş davranın uzun uzun cümlələr qurub məntiqli danışmağa çalışıb müəllimdə error yaradın 8-9 yazarlar. Kitabı əzbər danışsanız çoxda yüksək yazmazlar.
63. Sakinlərinin söz6-a girib şəhəri qıraqdan görənlərin, burda böyüməyən əziklikdən əziyyət çəkənlərin stereotipik neqativ dolu entrylərinə baxıb hamısına "nömrəvi ver blət" demək istədiyi YETiM OLMAYAN şəhər. Sonra yadıma düşür ki, mən axı sivil sumqayıt sakiniyəm, nolsun ki, özümüzə yetim deyirik? adam balası kimi izah etməliyəm hər şeyi. Sumqayıt bizi bu günlər üçün böyüdüb.
Keçmişinə baxaq.
Sumqayıt 1949-cu ildə şəhər statusu alan, buna qədər 0-dan tikilən bir yerdi. Məlumat üçün deyim, *ikinci dünya müharibəsi* əsirlərinin də mərkəzdə tikdiyi binalar var (o qədər gözəl olmasalar da). O əsirlərin burda qalanları olub deyəsən, ona görə az da olsa, yarı-alman sakinlərimiz də var. Tikiləndən sonra ana-atasından küsən, universiteti təzə bitirən, səhv etmirəmsə, həbsxanadan çıxan- qısası məmə deyəndən pəpə deyənə hamını bizə göndəriblər. Mənimkilər də elə *sovetski* uşaqlarıdı, bura təyinat alıblar, 2000-lərdə artıq öldürsən sovetskiyə qayıtmazdılar. Təzə şəhər olduğuna görə yerli əhalisi təzə formalaşmağa başlayır (patriarxal "baban haralıdı" teması). Yəni burda hamının kökü harasa gedib çıxır. Müxtəlif millətlər bir yerdə yaşayıb. Çox insanlar üçün bu şəhər yeni səhifə, ümid yeri olub. Təzə iş yerləri açılıb, təzə evlər tikilib. Və nə qədər "sıxıcıdı, monotondu" deyənlər olsa da, sağlam şəhərsalma nümunələrindəndi (indi poxu çıxmağa başlasa da). Yollar və binalar arasındakı məsafə, hündürlüyü, yaşıllaşdırma, asudə vaxt, parkların çoxluğu ( mən evimdən şəhərin mərkəzinə qədər 4 parkdan keçirəm məsələn) genişlik- elə bil sims oyununda salıblar şəhəri, o vaxt bura yaşamaq üçün babat olub (hələ də müasir şəhərlərə baxanda elədi). Bir istisna ilə- sovetlər buranı sənaye şəhərinə kimi təşkil etdiyinə görə şəhərin havası zəhər idi. Təsəvvür edin, indi bağlanmış olan zavod binaları evimin 15 dəqiqəsindədi. Ona görə əlillik, ölü doğum, zehni problemlər, doğum anomaliyaları kimi şeylərdən ömrümüz sikilib sovet vaxtı. Və kimdən soruşsanız, mütləq kimisə zavodda işləyib o vaxt. Mənim məsələn babam qürurlu zavod proletariatı nümayəndəsi olub, pis də yaşamırmış. Bir də tariximizin ən poxdan səhifəsi- sumqayıt hadisələri var, orda da nə qədər sənəd var ki, *çujoy paxmel* adımız çıxıb, amma heç kimə isbat edə bilmirik. Bir iki götü-başı oynayan məhlə qaqası gedib qədim qonşularımızın tırkasına və onlarla bir yerdə pox qaynadıb, hələ də gələn-gedən başımıza vurur: həm həyata müxalif yerli aktivistlər, həm də qonşularımız. Sonra da şəhər qaldıra bilmədiyi yükün altına girib: Qubadlı və Zəngilan köçkünləri. Şəhər və rayon mədəniyyəti davası günü bu gün də gedir. 2000lərdə hər qışda, küləkdə işığımız da sönürdü tez-tez, fiber optik internetimiz də yox idi.
Elə entry yazanlar da sanki bu biliklər üzərindən fikir yürüdürlər şəhər haqqında. indi çox şey dəyişib. Həm yaxşı, həm pis tərəfə. Yaxşı tərəflər: Əvvəla zavodlar çoxdan bağlanıb, şəhərdən çıxan şosselərə köçürülüb. Filtrləri var, yəni o "qazovka" dediyimiz mövhüm artıq tarixə qovuşur. Şəhər hələ dirəniş göstərir vəhşi urbanizasiyaya, nə qədər dayanacaq, bilmirəm. Bulvarımız var (Bakınınkını döydüyünü iddia edirəm). Dəmiryolu vağzalımız təmir olunub. Yaşıllıq hələ dirəşir(yenə də hara qədər, bilmirəm). işıq filan problemləri 15 ildən çoxdu düzəlib, fiber optik internet də var, artıq kinoteatr da var (işləməsə də, lol). Məktəblər bir-bir təmir olunub işıqlı günlər görür. icra Hakimiyyətimizin sarmaşıqlarını da geri əkiblər hətta. Balkonumdan baxanda normal görüntüm var. idman mərkəzlərimiz də okeydi. Qiymətlər də od tutub yanmır. Və son illər gecə küçəyə çıxanda digər yetimlər tərəfindən hücuma məruz qalmaq riski müqayisəli dərəcədə azalıb. Həmçinin tullantıların hər gələn yerə atılması da müqayisəli dərəcədə azalıb. Antikafemiz və kvest otağımız belə var aq, nə istəyirsiniz başqa?
Adekvat sumqayıtlı kimi pis tərəflərindən də danışım. Daha çox bütün ölkəni əhatə edən problemlərdi, biz fərqli deyilik. ilk növbədə müstəqillikdən sonrakı ilk dövr. Bütün ölkədə olduğu kimi biz də tənəzzül yaşadıq. Mədəniyyət, təhsil, elm, sənaye. Bunlardan əsas mədəniyyət və təhsil xəsər görüb, çünki məsələn səviyyəli teatrımızdan ancaq səviyyəli bina qalıb, başqa heç nə. Əsas da şəhərin səliqəsi. Təzə gəlmiş köçkünlərə şərait yaradılsın deyənə hamısı balaca bir daxma qoyub ticarətə başladı, bu da vizual görüntünü pozur. Həmçinin şəhər get-gedə genişlənir və memarlığa nəzarət edən bir qurum yoxdu (bütün ölkədəki kimi). Sonra Eldar Əzizovun Sumqayıt faciəsi. Sümsüy dayı bütün büdcəni alkapana, böyük torta, paxlavaya, gijdıllax paradlara, kababa, samovara tökdü. ildə 100500 dəfə parad olar debil? Yaşıllığın çoxunu o sikdi elə, əsas çıxışımızdakı hündür şəhərin ilk günlərindən qalan ağacları budadı qoydu yerə. Elə bil kişini şəhəri öldürməyə göndərmişdilər, təhsil filan da qoymadı xiyar. Bəxtimizdən çox çəkmədi, amma bizə geridönməz ziyanlar vurub göt. Sonra Zakir gəldi. Bu da əldə tutulan iş görsə də, götlüyündən qalmır. Əvvəla bütün bulvar boyu Kristal Abşeronunu qoyub. Zövqsüz bir şəkildə. Simmetriya xəstəsi ola bilərəm, amma bütün binalar fərqlidi bir-birindən aq. Bunun nəyi dizayndı. Qısas bütün sahil ərazimizə metastaz elədi. Sonra şəhərin çıxışına od qoydu. O budanmış ağaclar var idi a. Onları kökdən çıxardı, yol genişləndirdi. Təzə ağaclar əkilib, amma onlar nə vaxta böyüyə. Gijdıllax kimi müasir sənaye şəhərinin yoluna qala divarı bəzəyi vurublar, digər şəhərlərdəki kimi. Böyük marketlər harda gəldi filial açır artıq. Hündür binalar gözə daha tez-tez dəyməyə başlayıb. Qorxuram ki, şəhər bakıya dönər, bu templə zayını çıxararlar.
Şəhərin ruhuna gələndə. Sumqayıta ruhsuz deyənlər, siz başa düşürsünüz ki, ruh nisbi anlayışdı? Əgər şəhər Bakı kimi qaynamırsa, bu, onun ruhsuz olması anlamına gəlmir. Hər şeyi bakı ilə müqayisə edəndə təbii ki, sıxıcı olacaq. Bir şəhərin ruhunun hiss olunması üçün orda kafe- restoran, maraqlı yer olması önəmli deyil, o ruhu görmək istəyən adamların olması önəmlidi. Sumqayıtın ruhu elə dənizin sakit günündəki dalğa kimidi. indifferent,yüngülcə yellənən. Bu şəhərdə vaxt qaçmır, hər şeyin öz sürəti var. Bu şəhərdə hamı bir-birini hardansa tanıyır. Payız gələndə yaza qədər sükut çökür şəhərə, introvertsinizsə, canına düşüb ayaqlarınız qırılana qədər gəzə bilərsiniz. Sumqayıtdakı əsas əyləncəm sakit-sakit şəhəri gəzərək mahnı oxumaqdı, şəkil çəkməkdi. Heç kim də "a yetiyə ba neynəyir" demir. Deyiraə də, mən görmürəm, çünki şəhərin ruhu kimi indifferentəm ətrafa. Bu şəhərin sakinləri də digər azərbaycanlılardan heç fərqlənmir, bəlkə bir az daha "borzuyuq" və özümüzü nigga kimi aparırıq. Mikroirqçi ola bilərik, sırf bu "oy sumqayıtda nə var eee?" Deyənlərə görə. Son olaraq da, sivil yetimlər sumqayıtı xatırladığı müddətdə, sumqayıt yetim deyil. Problemlərinin isə sırf sumqayıt olmasına dəxli yoxdur, azərbaycan şəhəri olmasına dəxli var. Onu da ümid edirəm ki, nə vaxtsa düzəldəcəyik.
44. azərbaycanda bir gün devrim olacaqsa ilk sumqayıtdan başlayacaq bunu yazın bir qırağa. indi isə tema var yığışın -*
deməli sumqayıt icra başçılığının qabağında beton bir lövhə var idi orda heydər əliyevin şəkli, azərbaycan bayrağı və heydər əliyevin "bura beton lövhədir" kimi sözdən fərqlənməyən sözü yazılmışdı. bu gün yandırıblar oranı, öz-özünə yanmayıb məncə çünki beton bir lövhə idi və yaxınlığında alışan, yanğın çıxarda bilən bir şey yoxdur. Sadəcə penoplast idi və o da kimsə tərəfindən alışdırılıb dəqiq. sumqayıtın devrimci gəncləri eliyib deyə düşünürəm. yanğın anında çəkilib və heydər əliyev olan hissə tamamilə yanıb-*
66. sumqayıt adının yaranması barəsində belə bir rəvayət var ki, qədimdə bu ərazidə yaşayan xalqın bir su mənbəsi var imiş, bu su mənbəsinin ətrafında bir əjdaha peyda olur.bu əjdaha da xalqın gününü qara edir. bu xalqın içində sum adlı oğlan və ceyran adlı bir qız yaşayırmış və bunlar bir-birini sevirmiş.nə isə bir müddət sonra xalq əjdahadan bezir,sum belə olanda deyir ki, mən əjdaha ilə döyüşməyə gedirəm.ceyran isə ha bunu yoldan döndərmək istəsə də, sum ceyranı aldadaraq əjdaha ilə döyüşməyə gedir.bundan xəbəri olan ceyran sumu:"sum,qayıt...sum,qayıt..."-deyə çağırır.amma sum bir daha heç vaxt geri dönmür...beləliklə bu yer də sumqayıt adlandırılır.
5. azərbaycanda rok musiqi janrının doğulduğu şəhər,məktəbdən evə qayıdanda hər dəfə o podvalın yanından keçirdim.bəlkə nəsə eşidərəm deyə amma onlardan cəmi biri qalmışdı o da ki nəbilim ee
7. sumqayıt- gəncləri bir-birinə "yetim" deyərək,öz aralarında xəyali valideynsizlik səmimiyyəti yaradırlar.doğma şəhərim.uşaqlığıımın keçdiyi,mənə çox şey öyrədən şəhər.son vaxtlar gic-gic meyxana deyənlər,qıjılar çoxalsalar da,nə edək ? məcburən belə dölqırıntılarına da dözməliyik.bu şəhər "yuxu" qrupunu hədiyyə edib bizlərə.bu şəhər fərqli şəhərdir.bəzi çatişmamazlıqları ilə sumqayıt elə sumqayıtdır.
41. atası anası ola-ola özlerine "yetim" deye müraciet edilen "vorzakonların", azerbaycanda en çox "en ucuz market" olan, bakıya gedecem 20 qepiyin olmaz deyen "genclerin", simvolu göyerçin olan, 7 nömre marşurut ile 20 qepik qarşılığında bütün şeheri dolaşmaq imkanına malik olan, yeni yeni dodaq büzerek şekil çektirmeyi özlerine mod eden "oğlan" uşaqlarının olduğu, şenbe günlerinde yarmarkası olan ve en önemlisi kolxoz bazarı olan şeherlerimizden biri
3. son bir iki ildə gənclərinin hamısının anidən vora çevrilməsi ilə bir az gözümdən düşmüş doğma şəhərim. hamı vordu şəhərdə. bə bu kartofu kim soyur, tualeti kim təmizdiyir dedik cavab verən olmadı.
62. Bakı ilə müqayisədə insanının daha istiqanlı olduğu, dənizin daha yaxından hiss edildiyi, tıxacın demək olar ki olmadığı şəhər. Kişi hegamoniyası hakim olduğu üçün isə yaşamaq üçün Bakıdan daha az əlverişli olan şəhər.
Sürücüləri haqqında isə xüsusi bir paragraf yazmaq lazımdır. Əksər Sumqayıt şoferləri maşını sürətli sürməyi və yolda olan digər maşınları ötməyi bir kişilik göstəricisi olaraq görür. Bunlar ambulancela da yarışar o dərəcə.
Əgər Bakıda yaşayır, sumqayıtda işləyirsizsə, ümumiyyətlə ora tez-tez gedirsizsə, fordlardan istifadə etməyin. Qəza təhlükəsi hər an var. Adamlar heç bir yol hərəkəti qaydalarına, sürət həddinə fikir vermir.
Mənimsə bu gün onsuz da zədəli olan ayağımın üstündən keçib, maşını saxlamağa belə tənəzzül etmədi bir sürücü.
Ümumilikdə isə, Bakının sıxlığından bezib, izole olmaq istəyənlər üçün, bütün dərdlərinə rəğmən, yaxşı alternativ ola bilər.
(baxma: gülü sevən dikanına dözər)
57. Sumqayıtın Qubadlı ilə nə əlaqəsi var ki, azad olunması xəbərini eşitdikdən sonra bu qədər coşdular...Elə bir 1 həftə əvvəl Gəncə hadisələri baş verməyib, biraz hörmət bəsləyək.
20. adı gedən şəhərdə 7 nömrəli marşrut var imiş,deyilənə görə balkona çıxıb sürücüyə deyirsən ki gözlə gəlirəm gözləyirmiş.yoxsa indi qaçırsan avtobusun dalınca nəyinki avtobusa heç qozuna da almır səni sürücü
1. sözlükdə türkiyədə təhsil alan tələbələrin və sumqayıt uşaqlarının çoxluq təşkil etdiyini nəzərə alsaq hələ də açılmamasına təəccübləndiyim başlıq
bakıdan 31 km məsafədə olan, ssri vaxtında salınan və son illərdə ssri-nin izlərinin silinməyə çalışıldığı şəhər
corat və hacı zeynalabdin qəsəbələri də şəhər rəhbərliyinin nəzarətindədi
əvvəllər əsas sənaye mərkəzlərindən biri olub
46. təməli 1939cu ildə qoyulsa da müharibə səbəbi ilə tikintisi dayanmış, müharibədən sonra tikintisi davam etdirilərək 1949cu ildə təhvil verilən doğma şəhərim. babanın dili ilə desək "sumqayıt, kiçik azərbaycandır"
34. kiçik, sakit və halhazırda havası bakıdan belə təmiz olan şəhər. əhalisinin sayı 329 min nəfərdir. şəxsi avtomobil ilə şəhərin bir başından digərinə cəmi 30 dəqiqəyə getmək olar
4. 22 noyabr 1949'cu ildə əsası qoyulub.49'dan 90'lara qədər şəhər kimi şəhər olub.əməlli başdı.nərimanov gəmisi (batmış gəmi kimi tanınan yer,indi yoxdu) şıx restoran idi,nəsimi heykəlinin yerində böyük bir roket maketi var idi,gəziləsi parkları,orbitası var idi,dəmir yolu vagzalı belə var idi.tarixi olmasa da modern idi...hamısı "di^4",indi bunlar yoxdu.daha bakıdan sumqayıta nə gəzməyə,nə işə gələn var ancaq qohum əqrəba görməyə gələrlər ya yox.za to indi 11 tonluq tortu var,kim kimin qohumudu,kim şəhərdə belə eliyə bilər,kim elə eliyə bilər var,itə tök çayxana açılıb,oturmuram deyil otururam da bu qədərdə ağ eləmiyində.elə bil qəsdən kimsə qoymur sumqayıtı özünə gəlsin.yetim bakı zad yoxdu bizimçün.
40. bakıdan və gəncədən sonra ən böyük 3 cü şəhər..həmçinin peyk şəhəri.1949 cu ildə şəhər statusu verilib. şəhərlərin içərisinə ən fəlakətli ətraf mühitə malikdir.7 klub,8 mədəniyyət evi fəaliyyət göstərir.
16. üfunet iyi ile yaddaşıma hekk olunan şeher. uşaq vaxtı şimal zonasına getmek üçün sumqayıtdan keçerken maşının pencerleri zadı bağlanardı. o derecede pis iy gelirdi. indi necedi bilmirem.
bir de tebii bu şeherden behs edib, 1988-ci ildeki ermenilere qarşı edilen vehşiliklerden behs etmemek haqsızlıq olardı. ermenilerin tanınmaz hala düşmüş meyidlerinin şekillerini gördükde adamın tükleri biz-biz olur. düşünsenize bu vehşilikleri töreden adamlar indi şeherde ellerini-qollarını sallaya-sallaya gezirler, ağsaqqalıq edirler. ne ise, sumqayıt deyende bu iki şey yadıma düşür. çox sevimsiz görünür bu şeher mene.
61. Onsuzda insan az idi bu şəhərdə , artıq biraz daha az olacaq yəqin ki. Maraqlısı budurki, bakıda çox insan füzulili sumqayıtda da qubadlıdır. Maraqlıdı bakılıların özü harda yaşayır? Sumqayıt yeni şəhərdir amma sırf yerli əhalisi haradadır
55. Ceyranla Sumun sevgi əfsanəsindən doğmuş, hələ 1827-ci ildə Belçika xəritəşünası Filip Vandermaelenin "Atlas Universel" toplusunda çay adı kimi göstərilmiş, indiki statusda həm şəhər ,həm də çay adı.
Sülh göyərçininin ürək formasında abidəsinin 1978-ci ildə müəllifləri Sumqayıt şəhərinin baş rəssamı, Əməkdar incəsənət xadimi Vaqif Nəzirov və rəssam-heykəltəraş Asim Quliyevdir.(Pablo Pikassonun 1949-cu il Paris Beynəlxalq Sülh konfransı üçün çəkdiyi "Sülh göyərçini" rəsmindən ilhamlandıqlarını və o dövrün "Sülh!" tendensiyasına meyl etdiklərini güman etmək olar)
53. Ruhsuz şəhər. Bəlkə çoxları deyəcək sakitdir, Bakıdan fərqli olaraq tıxac yoxdur falan filan. Amma sıxır adamı. Evdən çölə çıxmaq istəməyəcək qədər sıxır. Şəhəri tanımayanlar üçün qəribə gələr ola bilsin. Şəhərin bu başından o başına piyada 1 saata gedə bilərsən. Əhalisinə gəlincə bildiyimiz kimi hərə bir rayondandır. Əksəriyyəti mühafizəkar insanlar. Bakıda cüzi də olsa "international" mühiti görmək olsa da Sumqayıtda bu ab-hava hiss olunmur. iddia edildiyi qədər gözəl olmayan bulvarı var. Sovet dövrünün monoton tikililəri göz yorur. Digər rayon, şəhərlərdəki zövqsüz, şablon layihələrə, keyfiyyətsiz memarlıq nümunələrinə burda da rast gəlmək olar.
42. doğulduğum şəhər. bakıya yaxın olsa da, çox fərqlənən şəhər. iki dövrü olan şəhər, qaçqınlar gəlmədən əvvəl və gələndən sonra. uşaq olsam da fərqlər hiss ediləcək qədər böyük idi.
22. tipik azerbaycan şeheridir.day qaldirib qoymusuz dag basina.siz allah azerbaycanda marjinal şeher filan yoxdur ozunuzu gic-gic seylerle aldatmayin.hec vaxt da yasamaram bu şeherde,cunki tehlukelidir.her tip insana rast gelebilersen.axsam vaxti ise umumiyyetle ne cixacagin ne de gezeceyin yer yoxdur.heyati tehluke bele var axsam.
və heydər əliyev olan hissə 
)