19. 1938-ci ilin bu günü amansızcasına güllələnib. böyük sevgi ilə çox sevdiyim şeirindən bir parçanı elə onun özünə ithaf edirəm.
çiçekler meftunu bir bülbülem ki,
gözlerim baxçanin gülüne düşmüş.
qehrini çekdiyim gülün sureti
xeyalimin sakit gölüne düşmüş.
onunçün çirpinir qolum-qanadim,
onu yerde deyil göyde aradim.
gör ne bedbextem ki, axirda adim
xirda uşaqlarin diline düşmüş.
orda-burda keçdi genclik heyatim,
her yandan bağlandi rahi-nicatim,
menliyim, şerefim, müqedderatim
bir deli ceyranin eline düşmüş.
2. bu kişinin adını daşıyan bir məktəbdə oxumuş olmağım böyük bir qürur olmaqla bərabər, məhkəmə zalına aparılarkən güllələnən və heç söz haqqı da verilməyən azərbaycanın qeyrətli şairlərindəndir. bunlardan fərqli olaraq;
(bax: səməd vurğun)
(bax: süleyman rüstəm)
22. bilmem meni necin atmis, unutmus,
ehdi-peymanina qurban oldugum.
yoxsa ozgesine uzunu tutmus,
yeni sevdasina qurban oldugum.
misralarinin yazari olan, genc yaslarinda heyatdan qoparilmis sair.
15. heyranı olduğum şair.en çox beyendiyim şeirlerinden biri-sevgiler
sevgi vardır ki, dodaqlarda açar güllərini,
sevgi vardır ki, bir az qar kimi, rüzgar kimidir.
sevgi vardır oxudur qəlbidə bülbüllərini,
böylə bir sevgi mənim ruhumu oxşar kimidir.
sevgi vardır ki, uzaqdan bizə parlaq görünür,
ona yaxlaşmayalım, çünki o zülmətlə dolu.
sevgi vardır ki, düşər yerlərə daim sürünür,
öylə bir sevgi də min dürlü xəyanətlə dolu.
sevgi vardır ki, bahardan bizə güllər gətirir
içi zəqqum və zəhər, qoxlama, qəlbin qanayar.
sevgi vardır üzü xoş, daxili bir qorxulu yar.
sevgi vardır bizə çox dadlı əməllər gətirir,
fəqət həpsində qaranlıq gecələr kölgəsi var.
sevgilərdə qarışıq bilməcələr kölgəsi var.
10. sadəcə "yenə o bağ olaydı" və "oxu,tar!" şeirləri ilə tanınan şair. bəzi qaynaqlar onun kommunist, bəziləri isə milliyyətçi olduğunu deyir. ancaq *
oxumasam da
həyat yoldaşı dilbər axundzadənin yazdığı müşfiqli günlərim kitabında belə bir hissə var imiş:
“Bir gün Müşfiq evə çox dilxor gəldi, başının ağrıdığını dedi. Papiros çəkmək üçün eyvana çıxdı. Sonra dərindən ah çəkib sözə başladı:
- Dilbər, bugünkü yığıncaqda bəzi bədxahlar məni o qədər tənqid etdilər ki, az qaldı ürəyim yerindən qopsun. Mənə deyirlər, sən xırda burjua şairisən. Bu söz mənə elə toxundu... Axı burjua deyəndə bizim gənclərin təsəvvüründə zəhmətdən qaçan, insanlıqdan kənar, xalqını, cəmiyyətini, vətənini sevməyən adamlar gəlir. Özün de, mən elə sözlərə layiqəm?
Qəhər məni boğdu. Böhtan qılınc yarasından pis olur. Axı bütün varlığı ilə sosializmin quruculuğuna bağlı, onun hər nailiyyətinə ürəkdən sevinən, dövrünü, zəmanəsini sonsuz ilhamla tərənnüm edən şairə bu cür böhtan atanların məqsədi nə idi?
Birdən “Duyğu yarpaqları”ndakı bir rübaini xatırladım:
Nə bir həsrətim var, nə bir qəmim var.
Dostlarım bilir ki, nə aləmim var!
Lenin dünyasına ithaf etməyə
Bir şair ürəyim, bir qələmim var!
- Heç xırda burjua şairi belə səmimi sözlər deyə bilərmi?- dedim.
Müşfiqin eyni bir az açıldı və mənə iclasdan ətraflı danışmağa başladı. Bircə o dövrün ictimai xadimlərdən olan Hökumə Sultanovanın onu müdafiə etdiyini dedi. Sonra Müşfiq ürək ağrısından şikayət etdi. Ona ağrısını sakitləşdirmək üçün dərman verdim, amma gecə səhərə qədər gözünə yuxu getmədi. Səhər həkim çağırtdırdım. O, Müşfiqin əsəb sarsıntısı keçirtdiyini müəyyən edib dərman yazdı”.
26. Mikayıl Müşfiqin indiyədək sadəcə bir qəzəlinin əlyazması gəlib çıxmışdır. Onlarla qəzəlinin olmasına baxmayaraq, heç biri çap olunmamışdır, əlyazmaları isə həbs olunduğu zaman evindən müsadirə edilmişdir. Hətta Ədəbiyyatşünas əkrəm cəfərin söylədiyinə görə onun mikayıl müşfiq ilə rus dilində qəzəl yazmağın mümkünsüzlüyü ilə bağlı mübahisəsindən sonra səhəri gün rus dilində münsərih bəhrində qəzəl yazıb ona oxumuşdur. Yeganə əlyazması qalan qəzəlini isə Dostu Əli hüseynzadənin xahişi ilə 1932-ci ildə ona vermişdir.
Mehribanım bağı-eşqin ey müəttər susəni,
Qoyma öpsün gizlicə hər bülbülü bədxu səni.
izah:
Mehribanım, eşq bağımın ətirli süsəni,
Qoyma öpsün yad bağçanın bülbülləri gizlicə səni
9. 1937 mikayıl müşfiqin edam edilməmişdən qabağ son şeri
yenə o bağ olaydı, yenə yığışaraq siz
o bağa köçəydiniz.
biz də muradımızca fələkdən kam alaydıq,
sizə qonşu olaydıq.
yenə o bağ olaydı, səni tez-tez görəydim,
qələmə söz verəydim.
hər gün bir yeni nəğmə, hər gün bir yeni ilham,
yazaydım səhər axşam.
arzuya bax sevgilim, tellərindən incəmi ?
söylə ürəyincəmi ?
yenə o bağ olaydı, yenə sizə gələydik,
danışaydıq, güləydik.
ürkək baxışlarınla, ruhumu dindirəydin,
məni sevindirəydin.
gizli söhbət açaydıq, ruhun ehtiyacından,
qardaşından, bacından.
çəkinərək çox zaman söhbəti dəyişəydin,
mənimlə əyişəydin.
yenə bir vuraydı, qəlbimiz gizli-gizli,
sən ey əsmər bənizli.
bu yaz bir başqa yazdır, bu yaz daha da xoşdur,
vay o qəlbə ki, boşdur!
hər üfüqdə bir həvəs, hər bucaqda bir umud,
insanlar daha mə’sud.
duyğular daha incə, fikirlər daha dərin,
ürəklər daha sərin.
insanların vüqarı, tələbi daha yüksək,
yolumuzdan daş, kəsək,
təmizlənmiş bir az da. ellərin keyfi sazdır,
bu yaz, bir başqa yazdır!
yenə o bağ olaydı, yenə o qumlu sahil,
sular ötəydi dil-dil.
saçın kimi qıvrılan, dalğalara dalaydım,
dalıb ilham alaydım.
əndamını həvəslə, qucaqlarkən dalğalar,
qəlbimdə qasırğalar,
fırtınalar coşaydı, qısqanclıqlar doğaydı,
məni hirsim boğaydı.
cumub alaydım səni dalğaların əlindəni,
yapışaydım belindən.
xəyalımız üzəydi, sevda dənizlərində,
ləpələr üzərində,
ilhamımın yelkəni, zərrin saçın olaydı,
sular xırçın olaydı.
bu nə gözəl şeirdir, bu nə gözəl mənzərə,
gəlin baxın xəzərə.
çıxalım buzovnada kiçik qayalıqlara,
seyrə dalım bir ara...
gecələr sayrışarkən, ulduzlar lalə kimi,
işıqlar jalə kimi.
çilənib dağılarkən ətrafa damla-damla,
ən yaxın bir adamla.
nə gözəldir dinləmək suların nəğməsini,
təbiətin səsini!
nə gözəldir dolaşmaq, isti yay fəsilləri,
bu sərin sahilləri!
nə gözəldir səhərlər bizim böyük ruhumuz,
aşıb-daşan duyğumuz.
şəklindəki sulara, baxaraq ləzzət almaq,
bu mavi şe’rə dalmaq.
dalğalar kimi qalxmaq, dalğalar kimi enmək,
bə’zən hürküb çəkinmək.
hər dalğa bir kişnəyən bəyaz yallı at kimi,
bizim bu həyat kimi!
yenə o bağ olaydı sevdalar ölkəsində,
o söyüd kölgəsində.
inci qumlar üstündə yenə verib baş-başa,
yayı vuraydıq başa.
günlərimiz keçəydi qızğın fərəhlər kimi,
dolu qədəhlər kimi.
yarpaqlar arasından uzadaraq əlini,
oxşayaraq telini.
gecələr darayaydı saçlarını ay gözəl!
sən gözəlsən, ay gözəl?
əllərində əllərim, gözlərində gözlərim...
asılaydı sözlərim.
könlünün qulağından bir qızıl tana kimi,
günəş doğana kimi.
bu yaz dostlarım bir az bəxtəvər olacaqlar,
can-ciyər olacaqlar.
bir az da uzaqlara açacaqlar yelkəni,
ruh yeni, höyat yeni...
çıxacaqlar göyləri aşaraq dönə-dönə,
buludların fövqünə.
uçacaqlar sabaha, uçacaqlar yarına,
efir boşluqlarına.
vaxtilə bir kölgə tək hür yaşamaq istəyən,
bu insan oğlu bilsən.
azadlıq ölkəsində daha şad olacaqdır,
dünya dad alacaqdır.
yenə o bağ olaydı, yenə yığışaraq siz,
o bağa köçəydiniz.
biz də muradımızca fələkdən kam alaydıq,
sizə qonşu olaydıq.
yenə o bağ olaydı, səni tez-tez görəydim.
qələmə söz verəydim.
hər gün bir yeni nəğmə, hər gün bir yeni ilham,
yazaydım səhər-axşam.
arzuya bax, sevgilim, tellərindən incəmi?
söylə, ürəyincəmi?
16. "Bir qərə dağlı". Deyir, "deyirsən yanında qalacağam mən, çox gözəl fikirdir, qal sənə qurban". Bu qədər sadə, saf, konkret, səmimi, məsum misraya az rast gəlmək olar bizim poeziyada. Bu cür səmimiyyətdə şeiri musiqi ilə, o təmizlikdə və saflıqda bir başqa dağlı səslindirir.
27. Hər küləkli havada və dəniz kənarında gəzərkən "saçın kimi qıvrılan dalğalara dalaydım" misraları yadıma düşən, gənc yaşda repressiya qurbanı olan şair.
1. sifariş verən: turalfh1908-ci ildə xızıda andan olmuşdur.o ibtidai təhsil aldıqdan sonra bakı darülmüəlliminində oxuyur sonra isə dövlət pedaqoji institutunun il və ədəbiyyət fakültəsini bitirib müəllimlik edir.şairin ilk şeiri "bir gün" adlı ilk şeiri 1926-cı ildə "küləklər" alı ilk kitabı 1930 cu ildə çap olunmuşdur.sonra "vuruşmalar","günün səsləri","kəndli və ilan" və başqa ktabları olunur.əvvələr lirik şeirləri ilə tanınan şair sonradan epik əsərlər yazmağa başlayıb "buruqlar arasına","çoban","əfşan" kimi poemalar yazır.1937-ci ildə isə represiyaya qurban gedir*
bilirəm ölümünü heç yazmadım kimi bir şey oldu
.
11. müşfiqi düşünəndə yaş yandırır gözümü,
kipriyimdən süzülür sözlərinin düzümü.
"oxu, tar! oxu,tar! səni kim unudar!"
"kəs səsini, ötmə tar! sevmir səni proletar!
sevmir çalınsın qatar!" beləcə şeir yazıb,
qəbrini sözlə qazıb, onu dəfn eliyənlər,
dönmüş indi gör necə, bir yüz səksən dərəcə.
müşfiqi dəfn eliyənlər, müşfiqi mədh edirlər.
amiranə, çox incə.
(bax: xəlil rza ulutürk)
13. gənc yaşda repressiya qurbanı olan azərbaycanlı şair. açığını deyim ki, yaradıcılığına tamamilə bələd deyiləm, düzdü, bir çox şeirlərini oxumuşam, ancaq yenə də kifayət hesab eləmirəm. həmişə mənə maraqlı olub ki, müşfiq niyə güllələnib? çünki onun sosializmə tərəfdar çıxan, müsavatçıları yıxıb-sürüyən 1-2 şeirini görmüşdüm. ona görə uşaqlıqdan həmişə məndə bu sual yaranıb ki, sosialist tərəfdarı olan bir adamı niyə güllələyənsən ki? orta məktəbdə oxuyanda bunu müəllimlərimdən soruşmuşdum. demişdilər ki, bu ermənilərin işidi. müşfiqin fitri istedadına, şairliyinə, çox güclü yaddaşına paxıllıqlarından idi. düzdü, cavab məni qane eləməsə də, başqa bir cavab tapa bilməmişdim
21. azərbaycan ədəbiyyatında ən sevdiyim şeirin sahibi :
rəssam, sevgilimin rəsmini gəl çək,
sevgilim gözəldir, sən də gözəl çək.
nazına çatanda fırçadan əl çək,
qoy onun nazını mən özüm çəkim...
çək onun qaradan qara telini
çək, rəssam çək onun incə belini
gözünə çatanda saxla əlini
can alan gözünü mən özüm çəkim
28. Bayaq şeirlərini dinləyirdim youtube-dan. Küsmərəm şeirinə raast gəldim.
Yarım buraxılmış hekayələr insana pis toxunur, 29 yaşında güllələnmiş bir şairin yazmış olduğu sevgi şeiri insana bir çox dram əsərindən daha ağır gələ bilirmiş.
Üçcə bənddən ibarət bir şeirdi, elə ağır bir tərəfi olmamalıdı. Di gəl ki, dünya belə işləmir. Sadə, bəsit ürəyaçan bir şeir də özündə dünyanın dərdini daşıya bilir. Oxumaq bunun üçün lazımdı. Çəkilməsi gərəkən dərdlər var. Yetim qalmış dərdlər. Şeiri yazıram bura:
Mən şirin ləhcəli bir bülbüləm ki,
Güllərdən küsərəm, səndən küsmərəm!
Məni öz canından artıq istəyən
Ellərdən küsərəm, səndən küsmərəm!
Gözlərin misaldır axan çaylardan,
Kirpiyin oxlardan, qaşın yaylardan.
Qarşımıza gələn uzun aylardan,
illərdən küsərəm, səndən küsmərəm!
El içində bizə derlər Sayadlı,
Tərlan ovçusuyam, ruhum qanadlı.
ilham pərisinin açdığı dadlı
Dillərdən küsərəm, səndən küsmərəm!
Necə ağır gəlməsin ki? Qarşımıza gələn uzun aylardan,
illərdən küsərəm, səndən küsmərəm.
Bu misraları yazdıqdan nə qədər sonra güllələnib görəsən deyə netdə bir az axtarış etdim. Yazılma tarixinə dair bir şey tapa bilmədim. Şeirin olduğu kitablarda çox vaxt "Hafizələrdən gələn şeirlər" bölməsində olur.
Dəqiq bir məlumat tapa bilməməyim məni elə də üzmədi. Ya ölümündən bir il əvvəl yazmış olduğunu öyrənsəydim? Gəl indi gecəni yat.
)