+15 əjdaha
8. Tanım verməkdə çətinlik çəkdiyim məfhum. Çünki özünü kəşf etmək hamı üçün fərqli ola bilər. Hətta insan özünü kəşf etdiyini bilmədən belə özünü kəşf edə, yaxud özünü kəşf etdiyini sanıb özünü tanımadan da yaşaya bilər.Özünü tanımaq deyəndə isə, mənim fikrimcə, insanın bu həyatda nə etməyi sevib nədən nifrət etməsini özlüyündə aydınlaşdırmasıdır. Bunun başında isə gördüyü iş durur. Əgər bir insan sevdiyi işi tapıbsa, demək olar özünü 50% kəşf edib. Qalan 50%-də isə insan özündə fərqindəliklərin yaradır, hər hansı həyat ideologiyasını mənimsəməyir və əqidəsini tam müəyyənləşdirir.
21-ci əsrdə əksər insanlar özlərini tanımadan, özünü kəşf etmədən həyatlarını yaşayıb ömürlərini başa vururlar. Bəlkə də yaşadığımız zəmanə özünü kəşf etməyin ən çətin olduğu zəmanədir. Çünki tarix boyu insanoğlunun qarşısına heç vaxt bu qədər seçim qoyulmayıb. Eyni zamanda bu seçim çox erkən yaşda qısa bir müddət ərzində edilməlidir. Yəni insan həyatına köklü istiqamət verəcək bir qərarı hələ nəyin doğru, nəyin yanlış olduğunu bilmədiyi bir məqamda almalıdır. Təbii ki, bu qərarı çox vaxt fərd özü deyil onun ətrafında olan insanlar alır. Bu isə ən dəhşətlisidi. Fərd hələ özünü tanımamış, başqaları həmin fərdi tanıdığını sanıb yerinə qərarlar verir.
Bundan başqa fərdin özünü kəşf edə bilməməsinin ikinci səbəbini sosial mediya və televizora bağlayıram. Əslində müsbət tərəfləri də var. Çünki bir insan oturduğu yerdən istədiyi sahə ilə maraqlana, hətta internetdə o qədər informasiya var ki, bu sahədə peşəkara belə çevrilə bilər. Amma sosial mediya və internet insana özünü kəşf etməsinə mane olan ən böyük zərbəni vurur. Sosial mediya bizə saysız role modellər təklif edir. Bunlar aktyor, rockstar, müğənni, fenomen və s. ola bilər. insanlar belə adamlara baxıb onlar kimi geyinir, onlar kimi danışmağa çalışırlar. Çünki sosial mediya və televiziya aləmi bu insanları bizə elə mükəmməl formada təqdim edir ki, biz də həmin insanlar kimi olmağa çalışırıq. Nəticədə bir-birinin kopyası olan və özlərini kəşf edə bilməmiş bir nəsil yaranır. Hamı eyni şəkilləri çəkib eyni cür, eyni formada paylaşır və eyni cür düşünür. Original kontent yarada, original düşünə bilən çox az sayda insan var. Ən acısı isə odur ki, buna səbəb olan role modellər isə göründükləri qədər mükəmməl də deyillər. Sadəcə manipulyasiya nəticəsində belə görünürlər. Burada Tyler Durden’dən bir sitatı əlavə etmək yerinə düşərdi:
“Biz tarixin ortancıl uşaqlarıyıq. Məqsədimiz və yerimiz yoxdur. Nə böyük müharibə yaşadıq, nə də böyük böhranı. Bizim müharibəzim mənəvi müharibədir, ən böyük böhranımız həyatlarımızdır. Hamımız bir gün televiziyada milyonçu, kino tanrısı və rok ulduzu olacağımıza inandırılaraq böyüdülmüşük. Amma belə olmayacağıq və bu həqiqəti yavaş-yavaş öyrənirik. Buna görə də çox qəzəbliyik.”
Əslinə qalanda isə rok ulduzu, kino tanrısı olmağa ehtiyacımız belə yoxdur. Bizə nə göstərirlərsə, o olmaq istəyirik. Dövrün tələbi nədirsə, insanlar da elə olmaq istəyirlər. Məsələn, götürək qədim misirdə sadə bir kəndlini. Bu adam üçün ən böyük istək/arzu il ərzində əkdiyi məhsulları xəta-bəla olmadan yığıb satmaqdır. Heç bu adamın role modeli belə yoxdur. Əslində ola bilər, o da qonşu kənddə hər il məhsulunu uğurlu bir şəkildə bazara çıxarıb satan başqa bir kəndlidən o tərəfə gedə bilməz və sizi əmin edirəm ki, həmin adam boz şəhərlərdə illuziyaya aldanmış, heçliyin ortasına atılmış depresif insanlardan daha çox xoşbəxtdir.
Özünü kəşf etməyə mane olan digər bir səbəb isə azad iradənin məhdudlaşdırılmasıdır. Əslində bu əvvəlki səbəb ilə müəyyən qədər əlaqəlidi. Çünki azad iradənin məhdudlaşdırılması birbaşa mediya, internet, reklamlar və sosial platformalar vasitəsi ilə edilir. Böyük şirkətlərin məhsullarını satmaq məqsədilə insanlara təsir etməsi və dolayı yol ilə azad iradənin məhdudlaşdırılmasına görə atılan addımlar sonda nə istədiyini bilməyən, qarşısına qoyulan hər şeyi sorğusuz-sualsız istehlak edən fərdlər yetişdirir. Təbii ki, belə fərdlərdən də özlərini kəşf etməsini gözləmək axmaqlıq olardı.
Son olaraq onu qeyd etmək istəyirəm ki, zəmanəmizdə bu fərqindəliyi yaratmaq nə qədər çətin də olsa, müasir dövrdə “tarixin ortancıl uşaqlarını” sadəcə bu xoşbəxt edə bilər. Amma bunu necə etmək olar, hər hansı bir formulu varmı, bu barədə dəqiq bir şey deyə bilməyəcəm. Kimi yazaraq, kimi səyahət edərək, kimi yeni bir insanla tanış olaraq, kimisi isə tamam başqa bir yoldan özünü kəşf edir. Yəni insandan-insana dəyişən bir şeydir.