1. görkəmli iran mütəfəkkiri. teologist nəzəriyyəçisi. islamın bu dünyadan çox axirət üçün önəmli olduğunu iddia edən postmodern dərviş. foreignpolicy anketində yaşayan ən görkəmli 100 intellektual arasında 7-ci sirada öz yerini almışdır. indi də həyatı haqda azacıq məlumat verim.

soroush və ya süruş 1945-ci ildə tehranda anadan olmuşdur. orta təhsilini bitirdikdən sonra, imtahandan keçib, əczaçılıq fakültəsinə qəbul olub. burdakı təhsilini tamamladıqdan sonra həm elmini artırmaq, həm də gözünü açmaq üçün londona getmiş və burda analitik kimya ixtisası üzrə elmlər namizədi dərəcəsi almışdır. daha sonra çelsi kollecinə yazılıb, burda da tarix və elm fəlsəfəsi üzrə doktorantura təhsili alan süruş bu illər ərzində, kəlam, təfsir, fiqh və digər islami elmlər üzrə də şəxsi olaraq təhsil almışdır.

islam inqilabından sonra vətənə qayıdan süruş burda ingiltərədə yazdığı ilk kitabını- bilik və onun dəyəri (danəş və ərzəş)- çap etdirmişdir. bir müddət tehran müəllimlər kollecində, inqilab təhsili və mədəniyyəti kurslarında iştirak edən süruş, islam mədəniyyəti cəmiyyətinə sədr təyin edilmişdir. bir il sonra ölkədəki bütün ali məktəb müəssisələri bağlanılmış və təhsil və idarə heyəti üzvlərinin -7 nəfər- birbaşa xomeyni tərəfindən təyin edilən, "inqilab mədəniyyətini təbliğ institu" qurulmuşdu. adından da məlum olacağı kimi bu institunun əsas hədəfi, inqilab yenidənquruculuğunun elmi-sosial arxaplanını hazırlamaq idi. süruş da həmin institutda, idarəçi və müəllim olaraq işləmişdir. 1983-cü ildə, rejim və institut rəhbərliyi ilə aralarında ortyaya çıxan fikri-ideoloji ayrılıqlara görə bu vəzifəsindən azad edilmiş və "mədəniyyətlərin tədqiqatı institu"na tədqiqatçı olaraq keçirilmişdir . eyni il, "inqilab mədəniyyətinin təbliği şurası"ndan istefa etmək istəyi barədə ərizəni, şəxsən, xomeyniyə təqdim etmiş və öz istəyi ilə bu şuradan da, azad edilmişdir. o vaxtdan indiyə qədər də iranda hansısa bir rəsmi vəzifədə, bir müddət etdiyi hökümət müşavirliyi xaric, olmamışdır.

20-ci əsrin son onilliyində iran siyasətində hakim rol oynayan klerikalizmə qarşı kəsklin tənqidlər yönəltmişdir. daha sonralar bu ideyalarını özünün açdığı kiyan aylıq jurnalında da aşılayır. bu jurnalda daha çox, hermenevtika, plüralizm və s. aktual mövzularda məqalələr yayınlayan süruş, məzkur jurnalı dini intellektualizmin ən öndəgedəni halına gətirir. 1998-ci ildə ölkə başçısının fərmanı ilə tətbiq olunan yarı-senzura dövründə həmin jurnal da bağlandı. lakin süruş bununla ruhdan düşmədi; əksinə audio kassetlərə yazılan, dini, siyasi, fəlsəfi vəs. mövzulardakı onlarca söhbəti iranda və dünyada sürətlə yayılmağa başladı. düzü bununla o yarı-senzura rejiminin əsas müxalifi halına gəldi. hətta iş o yerə çatdı ki, onu mühazirə oxuduğu iran universitetlərindən belə uzaqlaşdırdılar. (bu hadisədə isə qanuni olmayan, lakin açıq aşkar iran hökümətinin dəstəyi ilə yaşayan, ənsar-i hizbullah vigilant qruplaşmasının əli olduğunu iddia edirlər)

2000-ci ildən etibarən, harvard universitetində islam və demokratiya, quran elmləri, islam hüququ (bax: fiqh) fəlsəfəsi haqda məruzələr verən süruş, eyni mövzularda yale universitetində, həmçinin islamda siyasət fəlsəfəsi dərsi ilə prinston universitetində, 2003-04 illərində də vissenşaftkollegedə (berlin), columbia universitetində, georgetown universitetində, chicago universitetində leksiyalar və təbliğlər vermişdir.

süruş, islam fəlsəfəsindəki əsas sələfləri olaraq molla sədra (sədrəddin şirazi) və cəlaləddin rumini görür. özünün də dəfələrcə qeyd etdiyi kimi bu şəxslər istər həyatları, istərsə də düşüncə tərzləri ilə onun düşüncə həyatına olduqca böyük təsirlər göstərmişdir.

süruşun islam dünyasında olduqca böyük ajiotaj oyadan fikirlərindən biri də 2006-cı ildən bu tərəfə üzərində işlədiyi, ilahi vəhy, ilham və bunların insan tərəfindən idrakı məsələsidir. hansı ki bununla o, quranın formalaşmasında ilahi vəhyi sadəcə substans kimi görür.
başqa bir ifadə ilə, "quran ayələri nəfs (cövhər) olaraq ilahidir; ayələrin-kəlamın zatı isə bəşəridir. çünki insan ilahi kəlamı zatı etibari ilə idrak edə bilməz. bununla yanaşı qurandakı bir çox hökmün arxaik olması da mümkündür, çünki o öz dövrünün bilik səviyyəsinə xitab edir. dəyişməyən hökmlər isə allahın zatı barədə və buna yaxın digər mövzularda olan ayələrdir."

əsərlərindən bəziləri:

kinin dialektikası - 1978, tehran.
tarix fəlsəfəsi - 1978, tehran.
tarix nədir, fəlsəfə nədir? - 11-ci nəşri 1992, tehran.
kainatın narahat təbiəti (türk və fars dillərində) - 1980, tehran (sədrəddin şirazinin kainat haqdakı görüşlərinin xülasəsi və şərhi).
şeytanın ideologiyası - 5-ci nəşri 1994, tehran.
yaradılanlar haqda müşahidələr: əxlaq və ictimai elmlər haqda mühazirələr - 3-cü nəşr 1994, tehran.
din nəzəriyyəsinin qabarması və çəkilməsi: dini biliklər işığında təkamül nəzəriyyəsi - 3-cü nəşr, tehran.
ariflik, intellektuallıq və dindarlıq - 1991, tehran.
təqvanın xarasteristikası: imam əlinin təqva haqda moizələrinə şərh - 4-cü nəşr, tehran
intellektualizm işığında dini hökmlər, ruminin məsnəvisinə izah (orijinalı ilə birlikdə), məhəbbət və köləliyin tarixçəsi, fasiləsiz izləyiş: dini plüralizm haqda esse, irfan və ruzi: imam əlinin, imam həsənə göndərdiyi məktublar haqda şərh, hikmət ustadlarının tarixçəsi, peyğəmbərlik təcrübəsinin izahı (bəst-i təcrübəvi nəbəviyə).