1. ətrafında əksəriyyəti müsəlman olan biri kimi danışacam.
müsəlmanlara görə əxlaq anlayışı dindən, daha dəqiq desəm islamdan gəlir." islam əxlaqı" deyə bir ifadə də var. bir müsəlmana görə islam pak dindir və onun bənzəri yoxdur. hətta insanın 40 m dərinlikdən oyana suda qala bilməyəcəyini 1400 il əvvəl demiş quranın bu kimi bənzətmələrini meyar gətirərək islamı daha da mükəmməlləşdirir və tanrını* və onun elçilərini daxilində bütləşdirir. islam öncəgörəndir, islam bilir, öyrədir və bənzəri yoxdur! hər şey əladır! insanlara əxlaq öyrədir!
bir çox müsəlmana görə dindən çıxmaq əxlaqsızlığa yuvarlanmaq deməkdir. yəni, "dini əxlaq" adlanan qorxu yoxdursa bütün vəhşiliyini tökə bilər insan bəzilərinə görə. bütün məsələ də elə bundadır. müsəlman biraz dərin düşünsə dini əxlaq adlandırdığı düşüncənin əslində əxlaq yox sadəcə qorxu olduğunu özü də başa düşər. səhv anlaşılmasın, qorxu yoxdursa əxlaq da olmaya bilər və əxlaqsızlıq insana azaddır deyə bir şey demirəm. sadəcə mesopatamiya dövründə yaşamış nuhun möcüzəvi bir gəmisinin yaratdığı xariqələr məsələsinə inanmış hər bir dayaz düşüncəli insanın əxlaq mövzusunda dinsizlikdən çıxardığı nəticə ancaq bu ola bilər. amma insan başa düşməlidir ki, o da təbiətdə vəhşi heyvan növlərinən biridir. şüurlu bir məməli heyvan. o da digərləri kimi başqalarını parçalamağa, qarnını doyuzdurmağa və həyatda qalma çabaları ilə məşğul olur hər gün. əlində olsa bütün kainatı soyub cibinə boşaldar. sadəcə bunu şüurlu şəkildə edərək özü də xəbərsiz halda buna "əxlaq" donu geyindirir. insanın şüurlu davranışlarının hər birinin ümumi məcmusu onun əxlaqını təşkil edir. mən işləyirəm. niyə? qarnım doysun ona görə. bəs qarnım niyə görə doymalıdır? çünki həyatda qalmalıyam. bəs həyatda qalmağımın avantajları? cinsi tələbatlarımı qarşılayaraq və ya sevdiyim musiqiyə qulaq əsaraq və ya və ya.. bu sıralamanı uzatmaq olar, amma bütün bunların tək bir səbəbi var o da yaşadıqca dünyadan zövq almaq. dini əxlaqlı bir müsəlman cəhənnəm qorxusuna və ya cənnətdəki həzzinə don geyindirərək onu dini əxlaq adlandırır. mən dini əxlaqlı biriyəm, böyüyə hörmət edirəm, hərəkətlərimi nizamlı yerinə yetirməklə məşğulam, namaz qılıram, içki dilimə belə dəyməyib, bir qıza gözümün ucuyla da baxmaram, arvadım hicablıdır, özüm də məkkə ziyarətində olmuşam, ildə azı 2 ay oruc tuturam və s. və s. niyə? biraz dərin düşün niyə? çünki mən bunları edərək gələcəyimi qarantiləyirəm. əslində müəyyən qədər bu dünyadan da zövq alıram, amma əbədi zövqalma üçün bütün bunları etməyə dəyər.

bəli zövqalma. bayaq da dediyim kimi insan beyninin əsas prinsipi zövqalmadır. dindar bu zövqalmaya dini əxlaq donu geydirir, dinsiz biri isə sadəcə özünü düşünür. belə deyək dinsiz birbaşa, dindar isə çerez allah özünü düşünür.