Mussolini italiyasının universitetlərində, xəstəxanalarında artıq yəhudilərə yer yox idi. kitabxanaların qapısından içəri addım belə atmayacaq, italyan akademik jurnallarında məqalə yayınlada bilməyəcəkdi!
Halbuki ritanın ağlında etməsi gərəkən təcrübələr var idi. adətən maraq göstərdiyi, sinir hüceyrələrinin necə tam dəqiqliklə hara gedəcəklərini və yollarına davam edəcəyini bilmələri idi. Elə o vaxtlar vaşinqton universitetindən olan victor hamburger də bu mövzuda ciddi araşdırma yayınlamışdı:
Bir toyuq yumurtasının içindəki embrionun irəlidə qanad olacaq qismi degenerasiya olan zaman, ora gedən sinirlərin sayında ciddi azalma müşahidə edilirdi. Bu toxumada sinir hüceyrələrinin formalaşmasının təmin edən bir maddə olmalı idi!
Gənc ritanın əlində bu fikri yoxlaya biləcəyi bir metod vardı. italyan həkim camillo golginin icad etdiyi və ispan həkim ramon y cajalın təkmilləşdirdiyi bir üsulla, bu inkişafdan qalan hüceyrələrin şəkillərini görə bilir, onların nə hüceyrəsi olduğunu anlaya bilirdi. Bu metodu əlinin içi kimi bilirdi!
Yaxşı, bəs amma bir işi belə yox idi axı? Laboratoriyası belə yox idi.
Öz yataq otağını laboratoriyaya çevirdi! Mikroskop aldı, evindəki tikiş maşını və iynələrdən alətlər emal edərək toyuq embrioları üzərində cərrahi prosedurlar reallaşdırdı. O qədər çatışmazlıq bəs etmirmiş kimi, bir də yumurta problemi var idi..ətrafdakı fermalardan yumurta alır, embrionları çıxarır, qalan hissəsini isə axşam yeməyinə saxlayırdı.
victor hamburgerin eksperimentini cajalın metodu ilə birləşdirən rita çox vacib bir yeni bilgi qazanmışdı: bəli, hamburgerin dediyi kimi qanadı əmələ gətirəcək hüceyrə degenerasiyası gerçəkləşirdi, sinir hüceyrəsi sayı azalırdı. ancaq bu azalma sinirlərin inkişafındakı çatışmazlıqlara bağlı kimi deyildi axı elə bil..sinirlər yenidən inkişaf edir, çoxalırdı, ancaq bundan sonra onların bir çoxu məhvə gedirdi. yəni, hədəf orqanda hər nə varsa, sinir hüceyrələrinin inkişafına deyil, inkişaf etmiş sinir hüceyrələrinin həyatda qalmasına dəstək olurdu.
isveçrə, Belçika və Vatikandakı jurnallarda yayınlanan bu araşdırmalar hamburgerin diqqətini çəkməyi bacarır. Onu universitetinə, öz yanına dəvət edir. bir neçə ay çalışıb, bu əks nəticələrə bir açıqlama tapacaqdı. ancaq rita orada düz 30 il keçirir.
Buradakı ilk araşdırmaları ritanın əvvəlki nəticələri ilə eyni yerə gəlirdi, yəni, çoxlu sinir hüceyrəsi yaranır, bunlardan bəziləri uzandıqları istiqamətdə bir maddə ilə qarşılaşır və həyatda qalırdı sanki. bu maddənin olmadığı yerlərdə və yönlərdə isə sinir hüceyrələri məhv olurdular.
Eyni vaxtda eyni laboratoriyada işləməyə başlayan biokimyaçı stanley cohen ilə əvvəla bu maddənin protein yoxsa nukleotid quruluşlu olduğu yönündə olduğunu tapmağa qərar verirlər. ilan zəhəri nukleotidləri yox edirdi, əgər ilan zəhəri istifadə edərək sinirləri öldürə bilirlərsə, bu maddə nukleotid quruluşlu olacaqdı. ancaq nəticə tam əksinə idi. sinir hüceyrələri coşmuşdu! yəni, axtardıqları maddədən ilan zəhərində bol miqdarda olmalı idi. onda, məməlilərin bənzər orqanı olan tüpürcək vəzlərinə də baxıb, bu maddəni orada tapdılar və izolyasiya etdilər. tapdıqları bir protein idi. buna nerve growth factor , ngf adı verdilər.
ngf, bu növ proteinlərdən ilk tapılanı idi, bundan sonra sinir sistemində və ya digər sistemlərdə funksiyası olan bənzəri bir çox molekul tapıldı. ayrıca, ngfnin başqa funksiyaları da kəşf edildi. bu linkdən
böyümə faktorları haqqında biraz məlumat ala bilərsiniz.getdikcə artan əhəmiyyəti qarşısında bu sahəsin öndərliyini davam etdirdi rita, və cohen ilə birlikdə 1986cı ildəki nobel tibb/fiziologiya mükafatını paylaşdı.
gəncliyində qarşılaşdığı çətinliklərdən ümidlərini itirməyən rita yaşlananda da dəyişməmişdi. təxminən 2 il əvvəl bu günlərdə 103 yaşında vəfatına qədər o, həyatına 1982ci ildə qurduğu avropa beyin araşdırmaları institutunda, afrikalı elmlə məşğul olan qadınlara dəstək məqsədi ilə qurduğu vəqfində və həyatı boyu senator olaraq təyin olunduğu italiya məclisindəki işlərinə davam edirdi. 100 yaşını qeyd edə bilən ilk nobel mükafatı laureatı idi rita.
sonra deməyin ki, uşaqlar var, şərait yoxdur.