1. əsədullayeva ümmülbanu (bəzi mənbələrdə ümm-əl-banu) mirzə qızı (banin) — fransada yaşayıb-yaratmış azərbaycanlı yazıçı.
məşhur azərbaycan milyonçuları şəmsi əsədullayevin və musa nağıyevin nəvəsi, azərbaycan demokratik respublikasının nazirlərindən biri, milyonçu mirzə əsədullayevin qızı olan ümmülbanu 1905-ci ilin yanvar ayında anadan olub. öz tərcümeyi halında o yazır: "mən doğma anamı tanımırdım. 1905-ci ildə inqilabı gərginliyi aradan qaldırmaq istəyən hakimiyyət qafqazı millətlərarası qarşıdurmaya təhrik etdi. azərbaycanlıları, erməniləri, rusları, kürdləri, iranlıları üz-üzə qoydular. anamı qəddarlıqdan və ağlasığmaz talanlardan qorumaq, eyni zamanda doğmaq üçün atam doğma bakıdan uzaqda yerləşən bir kəndə göndərir. doğuş çox ağır keçir, yaxınlıqda həkim olmadığından anam həyatla vidalaşır, mən isə sağ qalıram".

1920-ci ildə hakimiyyət bolşeviklərin əlinə keçəndən sonra, ailə azərbaycanı tərk etmək məcburiyyətində qaldı.mühacirət yeri fransa oldu.

1946-cı ildə dərc olunan "qafqaz günləri" kitabı baninə müvəffəqiyyət qazandırır.
baninə şöhrət gətirən "qafqaz günləri" kitabından sonra onun "paris günləri" (1947), "ernst yüngerlə görüş" (1951), "mən opiumu seçdim" (1959), "sonra" (1961), "xarici fransa" (1968), "sonuncu ümidin zovu" (1971), "ernst yüngerin portreti" (1971), "ernst yünger müxtəlif sifətlərdə" (1989) romanları geniş oxucu kütləsi qazanır. baninin sonuncu dərc olunmuş kitabı – "məryəmin mənə danışdığı" romanı 1991-ci ildə ölümündən 1 il əvvəl işıq üzü görüb.

banin mühacirətdə olan yazıçılarla birlikdə tez-tez görüşlərdə iştirak edərmiş. çox vaxt bu tədbirlərə ədəbiyyat üzrə nobel mükafatı laureatı ivan bunin sədrlik edərmiş. o tədbiri təkcə hörmətinə görə deyil, həm də gur səsinə görə idarə edərmiş. baninlə bunin 13 iyun 1946-cı ildə tanış olublar. ilk dəfə ümmülbanu bunini teffinin evində qonaq olarkən fotoşəkildə görmüşdü. bir müddət keçəndən sonra onlar görüşürlər. 75 yaşı olmasına baxmayaraq, buninin belə şux dayanması banini heyrətə salır. bunin baninin şərq gözəlliyinə heyran olur. bunin onu "şamaxı şahzadəsi" adlandırarmış.

banin öz həmyerliləri ilə görüşməkdən qaçarmış. o, azərbaycanın belə tezliklə heç bir mübarizə aparmadan bolşevizmə tabe olmasını qəbul edə bilmirmiş. onunla ilk görüşən azərbaycanlı ramiz abutalıbov olub. bu hadisə 1981-ci ilə – parisdə azərbaycan xalçalarının sərgisinin keçirildiyi vaxta təsadüf edir. açılış ərəfəsində abutalıbov ona dəvətnamə göndərir. təəccüblü də olsa, banin yaşlı bir fransalı kişi ilə sərgiyə təşrif gətirir. yaşının çox olmasına baxmayaraq, banin cavan görünürmüş. o özünün azərbaycanlı mənşəyi ilə həmişə fəxr edərmiş. dini "xalq üçün tiryək adlandıran" bolşeviklərə cavab olaraq banin "mən tiryəki seçdim" kitabını yazır.
ramiz abutalıbovun mətbuata verdiyi açıqlamada o, məşhur azərbaycan rəssamı ilə banini tanış etməsindən söhbət açır. həmin rəssam vidalaşarkən baninə 2 banka qara kürü sovqat verir. sovqatı qəbul edən banin zarafatca "elə bu?", – deyə soruşur. rəssam təəccüblə "bəs necə madam?" deyir. banin gülümsəyərək deyir: "bakını tərk edərkən biz orada dəfələrlə çox varidat saxlamışıq".
fransız ədəbiyyatına qaynayıb-qarışmasına baxmayaraq, banin öz xalqını heç vaxt yaddan çıxarmazmış. o, dağlıq qarabağda baş verən hadisələrdən olduqca dərin həyəcan keçirərmiş. banin parisdə "azərbaycan evi" assosiasiyasının üzvü idi. o, fransanın kütləvi informasiya vasitələrində mütəmadi olaraq qarabağ hadisələrində öz xalqını müdafiə edən məqalələrlə çıxış edərmiş. 1992-ci il oktyabrın 29-da fransanın "fiqaro" qəzeti ölkəni sarsıdacaq bir məlumat yayır: "ilk fransızdilli azərbaycanlı yazıçı banin vəfat edib.

banindən qalan miras yalnız ədəbi mirasdır. o çox kasıb idi, amma varlı və nüfuzlu dostları onun qayğısına qalırdılar. fransa hökuməti ona sosial yardım edirdi. banin başqasının mənzilində yaşayırdı. bu, kiçik də olsa, rahat və doğma mənzil idi.

(baxma: ey gidi dünya)