(baxma: ayın həmişə bir tərəfinin görünməsi)
heç fikirləşmisinizmi ki, nəyə görə ayın yalnız bir səthini görürük? səmadakı bəlkə də bütün cisimlərin, hətta günəşin fırlanmasını müşahidə edirik. ancaq ayın həmişə bir tərəfi görülür. buna səbəb ayın yer ətrafında fırlanma müddətinin onun öz oxu ətrafında fırlanma müddətinə bərabər olmasıdır. ay yer ətrafında 27 gün 7 saat ərzində fırlanır və eynilə 27 gün 7 saata da öz oxu ətrafında bir dövrəsini tamamlayır. bunu təsəvvür etməyə çalışın. ilk baxışdan möcüzə kimi görünür. sanki kimsə bilərəkdən bu rəqəmləri belə təyin edib. yox yəni bu fırlanma periodları heç olmasa bir saat fərqlənsəydilər onda zamanla ayın digər səthini də görə bilərdik. amma fərq yoxdur, son dəqiqəsinə kimi eynidir fırlanma periodları. möcüzə deyil?
deyil. məsələ burasındadır ki, cazibə qüvvəsi cisimlərin arasındakı məsafənin kvadratı artdıqca azalır. ay yerə o qədər yaxındır ki, onun yerə yaxın tərəfinə təsir edən cazibə qüvvəsi əks tərəfinə təsir edən cazibə qüvvəsindən nəzərə çarpacaq dərəcədə çoxdur. nəticədə yerin cazibəsi ayı yumurta kimi uzadır. * burda yumurta fiquru uyğun miqyasda deyil. indi təsəvvür edin, ay hər dəfə öz oxu ətrafında fırlandıqda, yer onun bizə tərəf olan səthini tutub saxlayır. nəticədə zaman keçdikcə ayın öz oxu ətrafında fırlanması yavaşıyır. ta o vaxta qədər ki, bu fırlanma yerə görə tamamilə dayanır. yəni yer ayın bir tərəfini tamamilə tutub saxlayır. bax bu halda ayın öz oxu ətrafında fırlanma periodu onun yer ətrafında fırlanma perioduna bərabər olur. son dəqiqəsinə kimi. nəzərinizə çatdırım ki, yer kürəsinin ayda yaratdığı yumurta figurunu, eynilə ay da yer kürəsində yaradır, (baxma: qabarma və çəkilmələr). bu sizin canınıza qorxu saldımı? onda, bəli düz fikirləşirsiniz. yer kürəsinin aya elədiyi eyni şeyi ay da yer kürəsinə edir* qravitasiya qarşılıqlı təsirdir, bir tərəfli təsir deyil , yəni qabarma və çəkilmələr əslində yerin öz oxu ətrafında fırlanma periodunu azaldır. yəni, bir sutka getdikcə böyüyür. çox yox, 100 ildə cəmi 1,7 millisaniyə. Amma məsələn 620 milyon il əvvəl bir yer sutkası təxminən 22 saat olub.
indi daha bir maraqlı fak: cazibə qüvvəsinin hər dəfə planeti deformasiya etməsi, planetin kütlə mərkəzinə olan yekun təsiri azaldır. nəticədə hər iki cisim bir-birindən uzaqlaşmağa başlayır. bəli düz eşitdiniz, ay hal-hazırda hər dövrəsində yerdən uzaqlaşır. təxminən bir ildə 3,8cm uzaqlaşır. amerika və sovetlər birliyinin aya göndərdiyi saysız hesabsız missiyaların 5-ində ay səthində müxtəlif nöqtələrə reflektorlar, güzlülər quraşdırılıb. indi bu reflektorlara yerdən lazer işığı göndərməklə aya qədər olan məsafəni cm dəqiqliyi ilə ölçmək mümkündür. və doğurdan da ay yerdən uzaqlaşır.
danışdıqlarımın əksəriyyətini bu mənbədən
oxuya bilərsiniz.