maks plank

1. görkemli alman fiziki. kvant nezeriyyesinin banisi kimi xx esrin evvellerinden fizika elminin inkişafı istiqametini müeyyenleşdirmişdir.

2. adına fizikada sabit bir ədəd təyin edilmiş, elmdə yeni cığır açan nadir alimlərdən biridir. elədiyi ən böyük işlərdən biri qara cisim şüalanmasına aydınlıq gətirməsi oldu. vəziyyətdən tam dəqiqliyi ilə mənim də xəbərim yoxdu. amma mümkün qədər az işıq əks etdirən, yəni qara bir cismi qızdırdıqda müəyyən müddətdən sonra işıq saçır, şüalanır. alimlər də bu şüalanmanı araşdıranda qəribə bir vəziyyətlə qarşılaşırlar. deməli saçılan işığın dalğa uzunluğu və şiddəti arasında əlaqəni göstərən bir grafik çəkəndə aydın olur ki, burda nəsə düz deyil. yenə deyirəm sizə nəyə görə belə olduğunu yaza bilməyəcəm amma problemin nə olduğunu bilirəm. deməli bu qrafikə görə qara cisim qızdırıldıqca davamlı olaram işıq saçmalı idi və bu da sonsuz bir enerji deməkdi ortada səhv olan bir şeylər var idi. plank qardaşımız məsələyə aydınlıq gətirdi. onun təklifinə əsasən işıq şüaları davamlı olaraq deyil də enerji paketləri şəklində, kvantlar olaraq yayılır. paketlərin sahib olduğu enerji onların dalğalarının rəqs etmə tezlikləri ilə birbaşa əlaqəlidir. aradakı əlaqəni də alimimizin şərəfinə plank sabiti adlandırdılar. bu təklif elmdə gözləniləndən çox şey ortaya çıxardı. bu enerji paketlərinə fotonlar da deyildi. bu fotonların kütləsi olmasa da möcüzəvi şəkildə impulsa sahib idilər. elektronlarla toqquşanda özünü adi billard topu kimi aparır, yəni istiqamətini dəyişə bilir. işığın cisim olaraq təsəvvür olunması başqa bir müəmma idi çünki işığın dalğa olaraq yayıldığını isbatlayan təcrübələr də var idi. bütün bu müəmmalar yeni bir elm sahəsi kvant mexanikasının əsasını qoydu. aydın oldu ki, işıq sürətinə yaxın sürətlərdə bütün cisimlər dalğa özəlliyi göstərir. de brogli adlı alimin hazırladığı düstura görə hərəkət edən hər cisim dalğa özəlliyi göstərir sadəcə bu işıq sürətinə yaxın sürətlərdə nəzərə çarpır. bundan başqa təcrübələr göstərdi ki, işığın müəmmalı təbiəti sadəcə dalğa və cisim özəlliklərinə eyni anda sahib olması ilə bitmir. başqa bir müəmma işıq sürətinin hər hansı bir referans nöqtəsindən asılı olmamasındadır. məsələn bir maşın saatda 100km sürətlə şimala doğru hərəkət edir. ikinci bir maşın da şimala doğru 80 km sürətlə hərəkət edir. əgər biz ikinci maşında oturub birinci maşını müşahidə etsəydik onu 20 km sürətlə şimala doğru hərəkət etdiyini görərdik. indi isə qayıdaq işığa. işıq saniyədə 300000km sürətlə şimala doğru gedir və bizim də "arabamız" saniyədə 50000km sürətlə şimala doğru gedir. prinsipcə biz işığın sürətini saniyədə 250000km şimala doğru ölçməliyik. amma bu baş vermir. işıq yenə də sabit saniyədə 300000km sürətlə şimala doğru getməyə davam eliyir. bu alimləri sözün əsl mənasında şoka saldı. adicə ibtidai sinif şagirdinin bildiyi v=s/t düsturu bu vəziyyətdə səhv çıxırdı. uzun müzakirələrə həmişəki kimi albert einstein reyiz son qoydu. kişi böyük cəsarət göstərib "əgər işıq sürəti sabit qalırsa onda məkan bükülməli və zaman yavaşlamalıdır" dedi. bu hələ də indiyə kimi məntiqli izah kimi qəbul olunur. hətta bəzi sübutları da var.

3. adını eşidəndə gözlərimin dolduğu insan. oğlunu həbs edən nasistlər maks plankdan qarşılığında albert einsteini satmağı, ona qarşı olmağı təklif edirlər. plank imtina edir. oğlunu öldürürlər. birinci oğlu onsuz birinci dünya müharibəsində ölmüşdü. dözə bilmir. infarkt olur. elm bütün nifrətlərdən üstündü.

maks plank

Yalnız deyilsən!

Yalnız deyilsən!

Yalnız deyilsən!